DÖRDÜNCÜ ÇAĞIRIŞ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
MİLLİ MƏCLİSİNİN
VII SESSİYASI İCLASININ

PROTOKOLU № 49

Milli Məclisin iclas salonu.
14 noyabr 2012-ci il.

İclasa Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Sədri O.Əsədov sədrlik etmişdir.

İclasda Milli Məclisin 99 deputatı iştirak etmişdir.

Qeydiyyat (saat 12.06 dəq.)
İştirak edir 99
Yetərsay 83

İclasa dəvət olunmuşlar:

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvləri

Fikrət Məmmədov, Azərbaycan Respublikasının ədliyyə naziri.
Samir Şərifov, Azərbaycan Respublikasının maliyyə na-ziri.
Fazil Məmmədov, Azərbaycan Respublikasının vergilər naziri.
Şahin Mustafayev, Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf naziri.
Fizuli Ələkbərov, Azərbaycan Respublikasının əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri.
Əbülfəs Qarayev, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri.
Misir Mərdanov, Azərbaycan Respublikasının təhsil na-ziri.
Əli Abbasov, Azərbaycan Respublikasının rabitə və in-formasiya texnologiyaları naziri.
Natiq Əliyev, Azərbaycan Respublikasının sənaye və energetika naziri.
Azad Rəhimov, Azərbaycan Respublikasının gənclər və idman naziri.

* * *

Rüfət Aslanlı, Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin sədri.
Aydın Əliyev, Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri.
Qərib Məmmədov, Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin sədri.

* * *

Səlim Müslümov, Azərbaycan Respublikası Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun sədri.
Şahmar Mövsümov, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun icraçı direktoru.

* * *

Heydər Əsədov, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının sədri.
Adil Məhərrəmov, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası sədrinin müavini.
Vaqif Həsənov, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının auditoru.
Mehriban Əlişanova, Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının auditoru.
Şahin Sadıqov, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin İqtisadiyyat və maliyyə-kredit siyasəti şöbəsinin müdiri.

* * *

Xəqani Abdullayev, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı İdarə Heyəti sədrinin müavini.
İlham Quliyev, Azərbaycan Respublikası kənd təsərrüfatı nazirinin müavini.
Musa Pənahov, Azərbaycan Respublikası nəqliyyat nazirinin müavini.
Rahim Lətifov, Azərbaycan Respublikası fövqəladə hallar nazirinin müavini.
Elsevər Ağayev, Azərbaycan Respublikası səhiyyə nazirinin müavini.
Firdovsi Əliyev, Azərbaycan Respublikası ekologiya və təbii sərvətlər nazirinin müavini.
Həmid Bağırov, Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi sədrinin birinci müavini.
Aynur Sofiyeva, Azərbaycan Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi sədrinin müavini.
Rafiq Cəlilov, Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi sədrinin müavini.

İclasın gündəliyinə aşağıdakı məsələlər daxil idi:

1. Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.
2. Azərbaycan Respublikası Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 2013-cü il büdcəsi haqqında Azərbaycan Res-publikası qanununun layihəsi barədə.
3. Azərbaycan Respublikasında 2013-cü il üçün yaşayış minimumu haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.
4. Azərbaycan Respublikasında 2013-cü il üçün ehtiyac meyarının həddi haqqında Azərbaycan Respublikası qanu-nunun layihəsi barədə.
5. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 2013-cü il üçün xərclər smetası haqqında.
6. Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2013-cü il üçün xərclər smetası haqqında.

Aşağıdakı məsələ müzakirə edilmişdir:

Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi.

Çıxış etmişlər: Oqtay Əsədov, Vahid Əhmədov, Fəzail Ağamalı, İlham Məmmədov, Elmira Axundova, Ziyafət Əs-gərov, Qənirə Paşayeva, Aydın Mirzəzadə, Azər Badamov, Çingiz Qənizadə, İqbal Ağazadə, Abel Məhərrəmov, Kamilə Əliyeva, Leyla Abdullayeva, Yevda Abramov, Arif Əşrəfov, Rafiq Məmmədhəsənov, Sahib Alıyev, Azay Quliyev, Sevinc Fətəliyeva, Sahibə Qafarova, Mirkazım Kazımov, Musa Qasımlı, Rafael Cəbrayılov, Qüdrət Həsənquliyev, Hadi Rəcəbli, Eldar Quliyev, Musa Quliyev, İsa Həbibbəyli, Aslan Cəfərov, Nizami Cəfərov, Sədaqət Vəliyeva, Rövşən Rzayev, Səttar Möhbalıyev, Aqiyə Naxçıvanlı, Rauf Əliyev, Sevinc Hüseynova, İqbal Məmmədov, Hikmət Atayev, Əhməd Vəliyev, Ceyhun Osmanlı.

Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinin Sədr
O.ƏSƏDOV

MİLLİ  MƏCLİSİN  İCLASI

14 noyabr 2012-ci il. Saat 12.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Sədri
O.Əsədov sədrlik edir

Sədrlik edən. Xoş gördük, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri! Hörmətli millət vəkilləri, xahiş edi-rəm, qeydiyyatdan keçəsiniz.

Qeydiyyat (saat 12.06 dəq.)
İştirak edir 99
Yetərsay 83

Yetərsay var, iclasa başlaya bilərik. Çıxış üçün 41 nəfər yazılıb. Mən vaxtı qısaltmaq istəmirəm, ancaq xahiş edirəm, mümkün qədər konkret çıxış edəsiniz ki, hamının çıxış etmək imkanı olsun. Buyursun Vahid Əhmədov.
V.Əhmədov. Çox sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli mətbuat nümayəndələri! 2013-cü ilin dövlət büdcəsi cənab Samir Şərifov və Hesablama Palatasının sədri cənab Heydər Əsədov tərəfindən bizə ətraflı şəkildə çatdırıldı və əsas məqamlara toxunuldu.
Hesab edirəm ki, 2013-cü ilin dövlət büdcəsində həkimlərin, müəllimlərin, o cümlədən büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda çalışanların əmək haqlarının artırılmasını, 700 minə qədər insanın əmək haqqına baxılmasını, o cümlədən sovet vaxtından qalmış əmanətlərin qaytarılması üçün 500 milyon manatın ayrılmasını müsbət addım kimi qiymətlən-dirmək lazımdır.
Nazirlər Kabinetinin iclasında Azərbaycanın dövlət başçısı 9 ayın yekunlarına baxaraq Azərbaycan hökuməti qar-şısında bir sıra məsələlər qoymuşdur. Əsas məsələlərdən biri Azərbaycan iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi, diversifikasiyası proqramını həyata keçirməkdir. Şaxələndirmə deyəndə, əsasən, qeyri-neft sektorunun inkişafı və Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi nəzərdə tutulur.
2013-cü ilin dövlət büdcəsindəki bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirmək lazımdır. 2011-ci ildə ümumi daxili məh-sulda qeyri-neft sektorunun payı 47 faiz idi. 2013-cü ildə bu rəqəm 62 faiz nəzərdə tutulur. Yəni qeyri-neft sektorunun payı ümumi daxili məhsulda təxminən 15 faiz artır. Düzdür, burada sənayenin azalması, kənd təsərrüfatının bir faiz artımı, o cümlədən tikintinin və xidmət sahəsinin artımı nəzərdə tutulur. Amma 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin ümumi gəlirlərində qeyri-neft sektorunun əsas payının belə yüksək artımına baxmayaraq, vergilərdə payı cəmi 27 faiz təşkil edir. 2013-cü ildə də bu artım cəmi 0,2 faiz nəzərdə tutulur. Onda belə bir sual ortaya çıxır. Necə olur ki, qeyri-neft sektorunun inkişafına hər il 10–11 faiz artım edirik, amma vergilərdə cəmi 0,2 faiz artım olur. Ona görə də mən belə hesab edirəm ki, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi qeyri-neft sektorunun strukturuna dəqiq baxmalıdır. O sahələri inkişaf etdirməliyik ki, onlardan dövlət büdcəsinə müəyyən vergilər verilsin. Biz qeyri-neft sektorunun istənilən sahəsini inkişaf etdirməklə dövlət büdcəsində vergiləri artıra bilmərik. Bu hesabla 15 ildən sonra yalnız qeyri-neft sektorundan gələn gəlirlərin payı 30 faizə çatdırılacaqdır.
İkinci ən ciddi məsələ kənd təsərrüfatı ilə əlaqədardır. Kənd təsərrüfatı ilə əlaqədar burada fikirlər söylənildi. Düzdür, kənd təsərrüfatına meliorasiya xətti ilə, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu vasitəsilə müəyyən yardımlar göstərilir. Amma dövlət büdcəsindən birbaşa yardım cəmi 27 milyon dollar götürülür ki, mən hesab edirəm, bu çox kiçik bir rəqəmdir. Ümumi işlək əhalinin 32 faizi kənd təsərrüfatında çalışır, amma kənd təsərrüfatının ümumi daxili məhsulda payı cəmi 5,5 faizdir. Kənd təsərrüfatının çox ciddi problemləri var.
Mənim yadıma gəlir, Samir Şərifov maliyyə naziri təyin olunandan 3–4 ay sonra Maliyyə Nazirliyində islahatlar apardı. Yəni Maliyyə Nazirliyinin müasir səviyyəyə uyğun qurumlarını yaratdı. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin strukturu sovet vaxtından bu günə qədər dəyişilməyib. Yerlərdə fermerlər, sahibkarlar faktiki olaraq başlı-başınadırlar. Onların məsələləri həll olunmur. Ona görə də Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində çox ciddi islahatlar aparmaq lazımdır.
İkinci, fermerlərə şərait yaratmaq lazımdır ki, məhsulları ixrac etmək üçün imkanları olsun.
Üçüncü, ən ciddi məsələ kənd təsərrüfatı məhsullarının satılması problemidir. Oqtay müəllim, bölgələrdə kənd tə-sərrüfatı məhsullarının satılması ilə əlaqədar çox ciddi problem var. Bu məsələni bir neçə dəfə demişəm. Qubada almanı sata bilmirik. İnsanlar məcbur olub almanı çaya tökürlər. Müəyyən maneələr var, mən indi bunları açıqlamaq istəmirəm. Ona görə də mən İqtisadi İnkişaf Nazirliyindən xahiş edirəm ki, Qubada meyvənin satılması ilə əlaqədar bir pilot layihə işləyib hazırlasınlar, bir yerdə onu həyata keçirək.
Ümumiyyətlə, bayaq qeyd elədiyim kimi, əsas məsələ qeyri-neft sektorunun inkişafıdır. Qeyri-neft sektorundan daxilolmalar çox aşağıdır. Amma burada da bir neçə məsə-ləyə toxunmaq istəyirəm. Biz vergi sistemində böyük islahatlar apardıq. Yəni post terminallar yaratdıq, sonra kart sisteminə keçdik və sair. Amma vergi faizləri artmır. Nəyə görə? Çünki bu gün Azərbaycanda əsas əməliyyatlar nağd hesablaşmalar vasitəsi ilə həyata keçirilir. Mən belə hesab edirəm ki, bu, düzgün deyil. Faiz necə var idi (70/30 nisbətində), bu gün də davam edir.
Bu gün Azərbaycanda 45 bank var. Azərbaycanda buna ehtiyac varmı? Hər bir şirkətin, hər bir oliqarxın özünün bankı var. Milyondan yuxarı vəsaiti, rus demişkən, “obna-liçka” edirlər. Bu uçotu aparmaq olduqca çətindir və faktiki olaraq həmin məbləğlər vergidən yayınır. Ona görə biz verginin artımına ciddi nəzarət edə bilmirik. Mərkəzi Bankın tərkibində monitorinq qrupu yaratmışıq. Bununla əlaqədar qanun qəbul elədik. Xahiş edərdim, monitorinq qrupu bu məsələ ilə məşğul olsun. Niyə nağd hesablaşmalar qeyri-nağd hesablaşmaları üstələyir? Heç olmasa, ildə 10 faiz bunun qarşısını alaq ki, nağd hesablaşmalar get-gedə azalsın. Bu çox ciddi məsələdir, bunun qarşısını almaq lazımdır.
Dünən Ziyad müəllim də qeyd elədi, banklarda faizlər olduqca yüksəkdir. Oqtay müəllim, artıq rayonlarda insan-ların evləri, əmlakları, torpaqları əllərindən alınır, faizləri ödəyə bilmirlər. 20, 25 faizdir. Düzdür, deyirlər, özəl banklardır, amma dövlətin pul-kredit siyasətini aparan orqan – Mərkəzi Bank var. Müəyyən tədbirlər görməlidir. Yunanıstanda, İspaniyada böhrandır. Bir həftə bundan qabaq hökumət qərar verdi ki, böhran olduğu üçün insanların banklara olan borclarına baxmayaraq, əmlakları müsadirə olunmasın. Azərbaycan dövlətinin imkanı ola-ola, niyə bu qədər insan evlərindən çıxarılmalı, çölə atılmalıdır və sair. Bu faiz dərəcələrinə baxmaq lazımdır. Bu çox ciddi məsələdir.
Quba ilə əlaqədar iki məsələni də qaldırmaq istəyirəm. 2010-cu ildə cənab Prezidentin göstərişi oldu ki, Quba–Qonaqkənd–Şamaxı yolu çəkilsin. Bu, hərbi strateji yoldur və onun çəkilməsi ilə əlaqədar hələ 1993-cü ildə qərar var idi. Artıq 2012-ci il qurtarır, amma bu yolda ciddi bir iş görmürük. Yalnız nəqliyyat naziri cənab Ziya Məmmədovun və həmkarım Cavid Qurbanovun xüsusi təşəbbüsü nəticəsində daxili ehtiyatlar hesabına müəyyən qədər iş görüblər. Niyə bu, sərəncama salınmır? Cənab Prezidentin bu yolla əlaqədar göstərişi var. Orada 40-a yaxın kənd var.
Mən sizə bir misal çəkim. Qonaqkənd orta məktəbində 90-cı illərdə 1300 şagird oxuyurdu. Bu gün orada 147 şagird oxuyur. Əhali qalmayıb, kəndlərdən şəhərə köçüblər. Yol, iş yerləri yoxdur. Ona görə də mən cənab Samir Şərifovdan xahiş edirəm ki, bu məsələni mütləq 2013-cü ilin proqramına salsın. Onsuz da biz bununla əlaqədar cənab Prezidentə müraciət edəcəyik.
İkinci ən ciddi məsələ Vəlvələ körpüsü və Vəlvələ çayı ilə əlaqədardır. Bu körpü dağılır. Artıq Qubada iki körpü dağılıb, bu da üçüncüsüdür. Çox pis vəziyyətdədir. 2009-cu ildə qərara alındı ki, bu körpü hökumətin hesabına təzədən tikilsin. Körpü tikilmir. Bunun əksinə Vəlvələ çayında olan çınqıl Bakıya daşınır. Çayın ətrafında olan kəndlər faktiki olaraq pis vəziyyətdədir. Bu çox ciddi məsələdir. Artıq də-rəcə xahiş edirəm ki, Vəlvələ körpüsünün yenidən tikilmə-si, çınqılın Bakıya daşınması ilə əlaqədar məsələyə baxılsın. Onsuz da Bakı–Quba yolu bu çınqılın daşınması ilə əlaqədar dağılıb, pis vəziyyətdədir. Sabah bunu soruşacaqlar. Bu yolda 20–30 tonluq maşınlar hərəkət edir. Mən xahiş edirəm, bu, ciddi məsələ olduğu üçün nəzərə alınsın. Mən belə düşünürəm ki, Azərbaycanın dövlət büdcəsi dünyada gedən maliyyə böhranını nəzərə alanda normal büdcədir və parlament tərəfindən qəbul edilə bilər. Mən buna səs verəcəyəm, həmkarlarımı da buna çağırıram. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Vahid müəllim. Fəzail Ağamalı.
F.Ağamalı. Təşəkkür edirəm. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri və media təmsilçiləri! 2012-ci ildə iqtisadiyyatın dinamik inkişaf ənənəsi davam etmiş, davamlı iqtisadi siyasət nəticəsində ölkənin sosial-iqtisadi siyasətində uğurlu addımlar atılmışdır. Dediyim bu fikirlər hörmətli maliyyə naziri Samir Şərifovun məruzəsində və Hesablama Palatasının sədri cənab Heydər Əsədovun rəyində birmənalı şəkildə öz ifadəsini tapıb. Eyni zamanda, Azərbaycanın sosial-iqtisadi sahədə əldə etdiyi uğurlar nüfuzlu beynəlxalq maliyyə qurumları və araşdırmalar mərkəzi tərəfindən də qeyd olunmuşdur.
Düşünürəm ki, 2012-ci ildəki davamlı inkişaf 2013-cü il üçün əlverişli zəmin yaradıb və 2013-cü il ölkəmizin sosial-iqtisadi həyatında uğurlu illərdən biri olacaqdır. Hər halda mən buna əminəm. Burada əminimi təmin edən və əsaslandıran ən başlıca şərt, amil ölkə Prezidentinin iradəsi və onun iqtisadi sahədə çalışan peşəkar komandasıdır.
Bütün bunlarla bərabər, bir sıra məsələlərə dair fikirlərimi hörmətli hökumət üzvlərinin diqqətinə çatdırmaq istəyirəm. Məndən öncə hörmətli millət vəkilləri fikirlərini söylədilər. Mən çalışacağam ki, təkrar olmasın. Fikirlərimi müəyyən tezislər şəklində bildirmək istəyirəm.
Hər şeydən əvvəl mənimlə razılaşarsınız ki, Azərbaycan iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı, aqrar sektor çox müstəsna rol oynayır və qeyri-neft sektorunun inkişafında aqrar sektorun üzərinə düşən yük digər sahələrdən daha çoxdur. Aqrar sektoru inkişaf etdirmək üçün Azərbaycanın kifayət qədər təbii imkanları var. Əlbəttə, dövlət bununla bağlı müəyyən güzəştlər, subsidiyalar həyata keçirir və kənd təsərrüfatı bütövlükdə vergilərdən azaddır. Düşünürəm ki, bu, kifayət deyil.
Söyləndiyi kimi, Azərbaycanda istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının Astaradan Qubaya, Naxçıvandan Abşerona, Balakəndən cənub rayonlarına qədər bazarlara çıxarılması bir problem olaraq qalır. Seçicilərimiz hər zaman bunu bizim diqqətimizə çatdırırlar. Elə etmək lazımdır ki, yetişdirdiyimiz məhsulları bazara, xüsusilə də xarici bazara çıxara bilək. Xarici bazara çıxmaq üçün, əlbəttə, müəyyən imkanlar yaradılıbdır. Amma mənə elə gəlir ki, bundan sonra da ölkənin gömrük qurumları onlara kömək etmək şərti ilə ölkədə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının xarici bazara çıxarılmasında maraqlı olmalıdırlar.
Əlbəttə, Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsulları üçün böyük bazar Rusiyadır. Bu yaxınlarda parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun iclasında bu məsələlər qaldırıldı və göstərildi ki, Azərbaycandan gedən həm sərnişin, həm də kənd təsərrüfatı məhsullarının daşımalarında Rusiya tərəfindən kifayət qədər problemlər var. Düşünürəm ki, hökumətimiz Rusiya hökuməti ilə bu məsələni müzakirə etməlidir. Bu cür baryerlər, süni maneələr aradan qaldırılmalıdır ki, Azərbaycanda istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsulları normal şəkildə xarici bazarlara çıxa bilsin.
Digər bir tərəfdən, düşünürəm ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının təkrar emalı ilə bağlı tətbiq olunmuş enerji daşı-yıcılarının qiymətinə də baxmaq lazımdır, çünki bu nə armatur istehsalıdır, nə də alçıpan. Kənd təsərrüfatı məhsulunun təkrar emalı kifayət qədər mürəkkəb məsələdir və ölkəmizə xeyir gətirə, xarici bazarlara çıxa biləcək imkanlara malikdir. Məncə, bu baxımdan da hökumət bu sahədə enerji daşıyıcılarının qiymətləndirilməsi məsələsinə yenidən baxmalı və onu aşağı salmalıdır.
İkinci deyəcəyim məsələ hərbidə xidmət edən zabitlər üçün xidməti evlərin tikilməsi ilə bağlıdır. Hörmətli Samir müəllim, bu çox böyük problemdir. Xahiş edərdim ki, bu məsələni hökumət, ölkə Prezidenti səviyyəsində qaldırasınız, çünki evlərin olmaması ucbatından gənc zabitlərimiz ailə qura bilmirlər. Onların yaşayış səviyyəsi, sözün həqiqi mənasında, çox acınacaqlıdır və bununla bağlı əlimizdə kifayət qədər fakt var. Vaxtın məhdudiyyətini nəzərə alıb onların üstündə dayanmaq istəmirəm.
Düşünürəm ki, elm sahəsində islahatların aparılmasına ciddi ehtiyac var. 129 milyon vəsaitın ayrılması ilə biz heç zaman Azərbaycan alimlərinin Nobel mükafatına layiq gö-rülməsinin şahidi olmayacağıq. Bunun üçün elm sahəsində ciddi və əsaslı islahatlar aparılmalıdır. Tətbiqi və təbiət elmlərinin xüsusi olaraq stimullaşdırılmasına, yeni fundamental yanaşmaya ehtiyac var. Bunu dəfələrlə demişik və düşünürəm ki, bu gün də bu məsələnin üzərində dayanmaq xüsusi olaraq vacibdir. Çünki elm inkişaf etməyincə Azərbaycanın dünya miqyasında sayılıb-seçilən dövlətlər səviy-yəsinə çıxmasında çox böyük çətinliklər və problemlər olacaq. Elmlər namizədlərinin, professorların, elmlər doktorlarının, ali məktəblərdə, tədqiqat institutlarında çalışanların əmək haqlarının artırılmasına, mənə belə gəlir ki, xüsusi şəkildə yanaşmaq lazımdır. Mən istəyərdim ki, bu məsələ də hörmətli Samir Şərifov tərəfindən diqqətə alınsın.
Özəl universitetlərdə müəyyən problemlər var. Məsələ ondadır ki, ölkə Prezidentinin xüsusi tapşırığı əsasında qaçqın, məcburi köçkün və şəhid ailələrin övladları dövlət universitetlərində oxuyurlarsa, onların təhsil haqlarının ödənişlərini dövlət həyata keçirir. Ancaq özəl universitetlərdə bu, həyata keçirilmir. Məhz özəl universitetlərdə həmin kateqoriyadan olan tələbələrin sayı daha çoxdur və onlar o pulu ödəməkdə son dərəcə çətinlik çəkirlər. Mənə elə gəlir ki, buna qayıtmaq, bu fərqi aradan qaldırmaq və özəl universitetlərə də bunu şamil etmək lazımdır.
Mən Vahid müəllimin fikri ilə tamamilə şərikəm ki, dü-nyanın elə bir ölkəsi yoxdur ki, bankların insanlara vermiş olduğu kreditlərin faizi bu dərəcədə yüksək olsun. Araş-dırma aparın, bu gün Bakıda əhalinin yarıdan çoxu bu və ya digər banklardan müxtəlif məqsədlər üçün kreditlər götürüblər, ancaq onların qaytarılması vətəndaşlar üçün çox böyük problem yaradıb. Mənə belə gəlir ki, bu faizin aşağı salınması son dərəcə vacib məsələdir.
Salyan və Neftçala rayonları ilə bağlı danışmaq istəyirəm. Hörmətli hökumət üzvlərinin diqqətində olar, keçən il büdcənin müzakirəsində məsələ qaldırdım ki, Salyan və Neftçala rayonlarının onlarca kəndini dünya ilə birləşdirən yol var. O yolların əsaslı şəkildə qurulması və bərpa edilməsi xüsusi investisiya proqramına salınmalıdır. Mən dəfələrlə bununla bağlı hörmətli həmkarımız Cavid müəllimə müraciət eləmişəm. O öz imkanları daxilində həmin yolların bərpası üçün addımlar atıb. Bu da yamaqlar şəklində olur və yağışdan sonra da o qatlar yuyulur və yollar yenə də bərbad vəziyyətə düşür. Ona görə də çox xahiş edirəm ki, Salyanın 10-dan yuxarı kəndini, həm Şirvan, həm də Salyan rayonu ilə birləşdirən Qarabağlı deyilən ərazidən keçən yolun, eyni zamanda, Cəngən ərazisində Neftçala və Salyanla bu kəndləri birləşdirən yolların bərpası üçün əsaslı vəsait ayrılsın.
Hörmətli həmkarlarımın partiyaların maliyyələşməsi ilə bağlı qaldırdıqları məsələyə mən də qoşuluram. Bu baxım-dan ölkə Prezidentinə təşəkkür edirəm ki, ilk addım atılır. Lakin yaxşı olardı ki, partiyaların siyasi sistemdə yerini və rolunu gücləndirmək, onların strukturlaşmasını təmin etmək üçün ayrılmış vəsait iki dəfə artırılsın. Düşünürəm ki, bu, bütün partiyaların arzusudur və çox istərdim, həyata keçsin. Sonda demək istərdim ki, təqdim edilmiş büdcə zərfinə səs verəcəyəm. Yüksək səviyyədə hazırlanmış bu büdcə zərfi Azərbaycanın növbəti ildə uğurlarının təminatı olacaqdır. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun, Fəzail müəllim. İlham Məm-mədov.
İ.Məmmədov. Çox sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli millət vəkilləri! Növbəti 2013-cü il və sonrakı 3 il üçün ölkəmizin iqtisadi gücünü, dövlətimizin qüdrətini tam əks etdirən, peşəkarlıqla ha-zırlanmış 2013-cü ilin dövlət büdcəsi müzakirəmizə təqdim olunubdur. Bu, ciddi və qarşıya qoyulan məsələlərin həlli baxımından vacib bir sənəddir və güclü dövlət istiqamətində aparılan uğurlu siyasətin bir göstəricisidir.
Bu gün dünyada borc böhranı səbəbi ilə qlobal iqtisadi artım zəifləmişdir. Buna görə də bəzən iqtisadi proqnozlar özünü doğrultmur, risklərin idarə olunması çətinləşir. Düşünürəm ki, belə bir iqtisadi kataklizm şəraitində ciddi analitik təhlillər apararaq 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsini hazırlamaq ciddi bur uğurdur. Hesab edirəm ki, hörmətli nazirimiz Samir müəllim və onun komandası – Maliyyə Nazirliyi bu işin öhdəsindən çox uğurla gəlibdir.
Büdcə ilə yaxından tanış olarkən bu qənaətə gəlmək olur ki, 2013-cü ilin büdcəsi ortamüddətli dövr üçün hazırlanmış inkişaf konsepsiyasında və dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş məqsəd və hədəflərin həyata keçirilməsini tam təmin edəcəkdir. Odur ki, mən bu layihəyə səs verəcəyəm.
Hörmətli millət vəkilləri, indi isə icazənizlə, bu qənaətə gəlməyimə səbəb olan arqumentlərin bir neçəsini nəzərinizə çatdırım. Büdcənin ən müsbət məqamlarından biri son illərdə olduğu kimi, 2013-cü ildə də əsas maliyyə vəsaitlərinin konkret proqramların icrasına yönəldilməsidir. Mən bunu yeni bir standart hesab edirəm. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda möhtərəm Prezidentimizin rəhbərliyi ilə gedən iqtisadi inkişaf özlüyündə bir çox yeni, özümüzə məxsus standartların əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, 2012-ci ilin 7 oktyabr tarixində möhtərəm Prezident “Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” çərçivəsində təmsil olunduğum Yevlax şəhərində Kür çayının sahilində uzunluğu 2,5 kilometr olan unikal bir istirahət kompleksinin açılışında rayon ziyalıları, zəhmətkeşləri ilə görüşərkən gözəl bir fikir söylədi ki, əslində, biz əvvəllər bir çox standartlardan, Avropa və müasir standartlardan da-nışırdıq. Ancaq biz bu gün öz inkişaf konsepsiyamız əsasında çox yeni standartlar yaratmışıq. Məsələn, inkişaf, təmizlik, abadlıq, sabitlik kimi standartlar artıq özümüzə məxsusdur.
Mən hesab edirəm ki, ölkənin iqtisadi inkişafını təmin edəcək büdcədə də proqramlarla maliyyələşmə yeni və uğurlu bir standartdır. Bu proqramlarla maliyyələşmə təkcə davam edən proqramları deyil, eyni zamanda, yeni qəbul olunmuş proqramları da əhatə edəcəkdir. Məsələn, ilk dəfə olaraq dövlət büdcəsinin səhiyyə xərcləri bölməsində da-ğınıq skleroz xəstəliyinə tutulmuş insanların müalicəsi üçün 4 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Hesab edirəm ki, bu kateqoriyadan olan insanların müalicəsi üçün böyük bir vəsaitdir. Yəni səhiyyənin içində bu tip kateqoriyadan olan insanların müalicəsi üçün konkret bir proqram nəzərdə tu-tulmuşdur. Hörmətli millət vəkilləri, 2012-ci ildə Sosial siyasət komitəsinin Milli Məclisə təqdim etdiyi Dağınıq skleroz xəstəliyi haqqında qanun layihəsi müzakirə edilər-kən hesab etmişdik ki, bu qanun qəbul olunandan sonra proqramlarla maliyyələşmə çərçivəsində öz həllini tapa biləcəkdir.
Bundan başqa, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin balansında olan diaqnostik mərkəzlərin, Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasının əvəzsiz və təmənnasız olaraq Sə-hiyyə Nazirliyinə verilməsi ilə əlaqədar olaraq builki dövlət büdcəsindən bu müəssisələrin idarə olunmasına vəsait ayrılmışdır. 2013-cü ilin səhiyyə xərcləri 666,3 milyon manatdır ki, bunun da böyük bir hissəsi – 173,9 milyon manatı məqsədli proqramların və tədbirlərin maliyyələşməsinə sərf olunacaqdır.
Hörmətli millət vəkilləri, şəkərli diabet, onkoloji xəstəliklər bu gün dünya səhiyyəsində qlobal bir məsələdir. Dərman preparatlarının bahalığını nəzərə alaraq təklif etmişdik ki, bu sahəyə maliyyə vəsaiti artırılsın. Mən Maliyyə Nazirliyinə minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm ki, builki büdcəni tərtib edərkən çox yüksək səviyyədə bunları nəzərə almışlar. Məsələn, nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Şəkərli diabet üzrə dövlət proqramına 2013-cü ildə 33,7 milyon manat (2012-ci ildən 21,5 milyon manat və ya 2,8 dəfə çox) vəsait ayrılıbdır. Çox böyük rəqəmdir. Şiş əleyhinə preparatların təminatı ilə əlaqədar nə az, nə çox, 72,4 faiz artım nəzərdə tutulub. Yəni 25,1 milyon manat vəsait ayrılıb. Bu, proqramlarla idarəolunmanın, maliyyələşmənin ən böyük üstünlüklərindən biridir.
Əsas sosial xəstəliklərdən biri olan və bu gün mübarizə-sinə dövlətimizin yüksək diqqət ayırdığı vərəmlə mübarizə tədbirlərinə 5 milyon manat (2012-ci ildəkindən 1,5 milyon manat və ya 42,9 faiz çox) vəsait ayrılıb. Hörmətli millət vəkilləri, vərəmlə mübarizə tədbirləri çərçivəsində mənim millət vəkili olaraq təmsil olunduğum Yevlax şəhərində vərəm xəstəxanasının vəziyyətinin acınacaqlı olması barədə məsələ qaldırılmışdı. Minnətdarlığımızı bildiririk ki, bu, investisiya proqramına salınmışdır. Ancaq bunu bir az tezləşdirmək üçün mən şəxsən hörmətli Baş nazirimiz Artur müəllimin qəbulunda oldum. Nəzərinizə çatdırıram ki, qısa müddət keçməsinə baxmayaraq, artıq 50 çarpayılıq vərəm xəstəxanasının tikintisinə başlanılıbdır. Buna görə də mən fürsətdən istifadə edib hörmətli Baş nazirimizə öz minnət-darlığımızı bildirmək istəyirəm. Ümumi investisiya xər-clərinin özündə səhiyyə infrastrukturunun yaradılmasına xeyli vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Onlardan birini rayonu-muzun timsalında sizin nəzərinizə çatdırdım.
Hörmətli millət vəkilləri, deputat həmkarlarımızın qeyd etdiyi kimi, ölkəmizin gələcək iqtisadi uğurlarını özündə əks etdirən 2013-cü ilin büdcəsi çox mükəmməl hazırlanmışdır. Mən bu büdcəyə səs verəcəyəm və hörmətli millət vəkillərini də bu layihəyə səs verməyə dəvət edirəm. Diqqətinizə görə minnətdaram.
Sədrlik edən. Sağ olun. Elmira Axundova.
E.Axundova. Hörmətli Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli qonaqlar! Bizlərə təqdim edilmiş Hesablama Pala-tasının rəyindən və büdcə zərflərindən göründüyü kimi, Azərbaycan 2013-cü ildə də dinamik inkişaf mərhələsini yaşayacaq, iqtisadi sabitliyi qoruyacaqdır. Bu, əlbəttə, se-vindirici haldır və biz bu uğurlarda cənab Prezident başda olmaqla Nazirlər Kabinetinin gərgin və səmərəli işini yüksək dəyərləndirməliyik.
Ölkənin artan iqtisadi qüdrəti dövlət tərəfindən sosial yönümlü tədbirlərin, sosial proqramların icrasına imkan verir. Buna görə mən də həmkarlarıma qoşularaq diqqəti yenə də müəllim və tibb heyətinin maaşlarının artırılmasının zəruriliyinə yönəltmək istəyirəm. Yeri gəlmişkən, büdcə zərfini nəzərdən keçirərkən bir ifadənin şahidi oldum. Qeyd olunur ki, 2013-cü ildə təhsil və səhiyyə sahələrinə ayrılan vəsaitin bir hissəsi əmək haqqı sisteminin təkmilləşdirilməsinə yönəldiləcək. Mən cənab Samir Şərifovdan xahiş edərdim ki, bu ifadəyə aydınlıq gətirsin. Həmin ifadə əmək haqlarının artımını nəzərdə tutur, ya başqa bir məsələni?
Digər aktual məsələ onunla bağlıdır ki, şəhər və rayon strukturlarının fəaliyyətində çox vaxt qarşılıqlı razılaşma olmur. Bir də baxırsan ki, Bakının mərkəzindəki yola gözəl asfalt örtüyü çəkilir, yeni səkilər salınır və dövlət tərəfindən bu işlərə əhəmiyyətli məbləğdə vəsait ayrılır. Bundan bir heçə həftə sonra başqa bir qurum yolu qazmağa başlayır. Soruşanda ki, nə iş görürsünüz, deyirlər, su, ya yeni telefon kabeli, ya da yeni kanalizasiya boruları çəkirik. Sonra isə digər orqanlar eyni yerə asfaltı ikinci, üçüncü dəfə tökmək məcburiyyətində qalırlar. Bununla bağlı xalq arasında hətta lətifələr gəzir. Mən belə düşünürəm ki, bu qarışıqlığın əsas səbəbi Bakıda vahid idarəçilik mərkəzinin olmamasıdır. Belə ki, paytaxt həyatının müxtəlif sahələrini müxtəlif nazirliklər və orqanlar nəzarət edirlər. Nəticədə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti sanki heç bir şeyə cavabdehlik daşımır. Düşünürəm ki, bu məsələ aktualdır və Bakının idarəçilik sistemi mütləq təkmilləşdirilməlidir.
Biz bu gün dövlətin maliyyə vəsaitlərindən qənaətli və səmərəli istifadədən danışırıq. Lakin rayonlarda icra baş-çıları bir çox hallarda təxirə salına biləcək işlərə külli mi-qdarda vəsait xərcləyirlər. Məsələn, hamımız şahidi olmuşuq ki, hər yeni gələn icra başçısı icra hakimiyyətinin binasını, bazarları, hətta bağışlayın məni, Heydər Əliyev mərkəzini sökərək öz zövqünə uyğun yenidən qurmağa başlayır. Halbuki bu bina və tikililərin vəziyyəti heç də bərbad deyildir və onlar keçmiş icra başçısı tərəfindən bir neçə il əvvəl inşa və ya əsaslı təmir olunubdur. Həmin pulları daha vacib sosial işlərə yönəltmək olardı. Ya da əksər rayonların mərkəzlərində zövqsüz hasarların çəkilməsinə başlanılıb. Lakin o hasarların arxasındakı problemlər həll olunmamış qalır. O hasarların arxasında zibildən ibarət təpəciklər, biçilməmiş və təmizlənməmiş alaq otları, eybəcər binaların xoşagəlməyən görüntüləri var. Daha yaxşı olmazmı ki, magistral yollara yaxın ərazilərimiz abadlaşdırılsın, zibildən təmizlənsin, ağaclar və yaşıl kollar əkilsin.
Yeri gəlmişkən, Zibil tullantılarının yenidən emalı üzrə zavodun tikintisi nəyə görə isə əsassız şəkildə yubanır. Artıq üç iqtisadi inkişaf naziri dəyişib. Hamı da söz verirdi ki, bir-iki ildən sonra bu zavod işə düşəcək. Amma bu işdə hələ də ciddi irəliləyiş yoxdur. Halbuki belə zavodun işə düşməsi Bakı və zibil içində batan Bakıətrafı kəndlər üçün bəlkə də ən aktual məsələdir. Xahiş edərdim ki, bu yubanma məsələsinə də aydınlıq gətirilsin.
Deputat həmkarlarım ipoteka haqqında danışdılar. Mən isə sosial mənzil haqqında bir neçə kəlmə demək istəyirəm. Sovet vaxtı mənzil növbəsi var idi və hər bir vətəndaş nə vaxtsa dövlətdən pulsuz mənzil ala bilirdi. İndi buna imkan yoxdur, lakin onu yeni şəraitə uyğun təşkil etmək olardı. Düşünürəm ki, dövlətimiz nisbətən ucuz sosial mənzillərin tikintisinə başlamalı və onları güzəştlə, məsələn, 50 faiz ödəməklə çoxuşaqlı və gənc ailələrə, müəllimlərə və sosial cəhətdən zəif olan təbəqələrə verməlidir. İnanın ki, bu cür addımlar cəmiyyətimizdə sosial gərginliyi əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq.
Heç kəsə sirr deyil ki, təşkilati və kooperativ maraqlara toxunan qanunlar tez və operativ şəkildə icra olunsa da, sosial-iqtisadi, ekoloji, ictimai sahəyə aid bir sıra qanunlar həddindən artıq çox ləng icra edilir. Bir misal gətirirəm, “Keçmiş məhbusların sosial reabilitasiyası haqqında” Qanunun imzalanmasından 4 il ötür. Lakin qanunda nəzərdə tutulduğu kimi, bu qrup vətəndaşlar üçün bir dənə də olsun sosial reabilitasiya mərkəzi hələ də yaradılmayıb. Bu misalların siyahısını artırmaq olardı.
Mən nazirlik və komitə rəhbərlərinin burada olmasından istifadə edərək yenə bu təkliflə çıxış etmək istəyirəm. Gəlin, bir yerdə xüsusi dinləmələr keçirək və xalqımızı, millətimizi narahat edən bir məsələni, yəni bəzi qanunların pis icra olunmasının, ya da, ümumiyyətlə, icra olunmamasının səbəblərini araşdıraq. Bunun cavabını və həlli yollarını birgə tapmağa çalışaq.
Bir məsələni də diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Bu da super marketlərdə bolluca istifadə edilən polietilen paketlərlə əlaqədardır. Onlar bizim üçün gələcəkdə böyük problemə çevrilə bilər. Yaxşı olardı ki, müvafiq qurumlar Azərbaycanda bükmə materiallarının kağızdan istehsalını təmin etsinlər. Hazırda Avropada, Rusiyada kağız paketlərdən geniş istifadə edilir və onlar tədricən polietilen paketlərin yerini tuturlar. Polietilen paketlərə gəlincə, onlar, məsələn, Rusiyada super marketlərdə əhaliyə pulla verilir. Bizdə də bənzər tədbirlər görülməsə, bu nəhəng polietilen kütləsi bir çox ərazilərimizi öz altında məhv edəcək.
Büdcənin müzakirəsindən istifadə edərək seçildiyim Masallı rayonu ilə bağlı iki problemi burada səsləndirmək istərdim. Belə ki, Masallının Kalinovka və Boradigah kimi 10 minlərcə əhalisi olan ərazi nümayəndəliklərində uzun illərdir, mövcud olan xəstəxana binalarının yenidən bərpası-na böyük ehtiyacı vardır. Digər bir aktual məsələ isə qaz çəkilişi ilə bağlıdır. Belə ki, rayon ərazisinə qaz borularının çəkilməsi prosesi nədənsə Qızılağac, Kalinovka əraziləri is-tiqamətində davam etdirilmədən dayandırılıb. Xahiş edərdim, buna diqqət yetirəsiniz və mənim qaldırdığım məsələlərə aydınlıq gətirəsiniz. Diqqətinizə görə çox sağ olun.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin
birinci müavini Z.Əsgərov sədrlik edir

Sədrlik edən. Sağ olun. Qənirə Paşayeva.
Q.Paşayeva. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli höku-mət üzvləri, hörmətli millət vəkilləri! Mən də ilk öncə vur-ğulamaq istəyirəm ki, gələn ilin büdcə layihəsini dəstəklə-yirəm və hesab edirəm, o həm ölkəmiz, həm də vətəndaşlarımız üçün önəmli sahələrdə vacib məsələlərin həllini ortaya qoyacaq. Amma mən bəzi məsələlərə toxunmazdan öncə, hörmətli Ziyafət müəllim, bir məsələni vurğulamaq istəyirəm. Bu gün səhər mətbuatdan oxuduq ki, Uruqvay parlamentinin spikeri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə çox böyük hörmətsizlik edib. Uruqvay parlamentinin spikeri Azərbaycanın işğal altında olan Dağlıq Qarabağ bölgəsində olub, hətta onun bu səfərlə bağlı şəkilləri belə yayılıb. O, Azərbaycanın işğal altında olan bölgəsinə gedərək separatçı rejimin rəhbərliyi ilə görüşüb. Təbii ki, bu həm Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, həm də beynəlxalq təşkilatların qətnamə və qərarlarına qarşı çox böyük hörmətsizlikdir. Mən hesab edirəm ki, yəqin, Xarici İşlər Nazirliyi bununla bağlı nota verəcək, amma biz parlament olaraq etirazımızı çox ciddi şəkildə Uruqvay dövlətinə çatdırmalıyıq. Bunun Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, beynəlxalq təşkilatların qətnamələrinə zidd olmasını və münaqişənin tənzimlənməsinə ciddi bir zərbə vurmasını xüsusi vurğulamalıyıq. Mən parlamentimiz adından belə bir müraciətin, etirazın göndərilməsini təklif edirəm.
İkinci, burada qaldırılan bir məsələni mən xüsusi vurğulamaq istəyirəm, çünki hər dəfə bu barədə danışıram. Hörmətli Samir müəllim çıxışında ipoteka kreditlərinin həcminin artması ilə bağlı danışdı. Mən hesab edirəm ki, Azərbaycanın reallığında ipoteka kreditlərinin həcmi çox azdır, çünki bu gün gənclərimizin, gənc ailələrimizin ən böyük problemlərindən biri mənzillə bağlıdır. Həm də nəzərə almalıyıq ki, ölkəmizin buna imkanları da var. Mən istəyirəm, buna aydınlıq gətirilsin. Niyə biz bu həcmi artıra bilmirik? Bu, xeyli insanın problemlərinin həlli deməkdir. Biz mətbuat səhifələrindən oxuyuruq, bir çox ailələrdə problemlər məhz mənzil gərginlikləri üzündən yaranır. Biz bu insanların məsələlərinə həssas yanaşmalıyıq. Mən sizə bir misal deyim. Azərbaycanda jurnalistlər orta təbəqəni təmsil edirlər, yəni orta əmək haqqı alan təbəqə hesab olunur. Jurnalistlər belə, bu əmək haqqı ilə ipoteka kreditlərinin alınmasında çətinlik çəkirlər. İpoteka kreditlərinin həcmi artırılmalı, şərtləri də yüngülləşdirilməlidir ki, daha çox insanımız ipotekadan yararlana bilsin. Axı, bu insanlar, sadəcə, dövlətdən müvəqqəti ipoteka, borc istəyirlər və o vəsaiti də qaytaracaqlar. İstəyirlər ki, həyatlarını yüngülləşdirsinlər. Ona görə mən xahiş edirəm, bu məsələyə diqqəti artıraq.
Sonra, burada vurğuladılar, biz xeyli vaxtdır, Mənzil Məcəlləsini qəbul etmişik. Mənzil Məcəlləsində Sosial Mənzil Fondunun yaradılması nəzərdə tutulmuşdu. Amma bu qədər zaman keçməsinə baxmayaraq, fonddan xəbər-ətər yoxdur. Bu məsələnin üzərinə ciddi şəkildə düşmək lazımdır ki, bir çox problemləri həll edə bilək.
Digər bir məsələ təhsil və səhiyyə işçilərinin əmək haqqı ilə bağlıdır. Həmkarlarım qeyd etdilər, həqiqətən, səhiyyə işçilərinin, xüsusilə hamımızı yetişdirən müəllimlərin əmək haqlarının artırılmasına ciddi ehtiyac var. Mən istərdim ki, cənab Prezidentin bu sahə ilə bağlı verdiyi sərəncama aydınlıq gətirilsin.
2011-ci il aprelin 20-də təhsil və səhiyyə müəssisələrində çalışanların dövlət qulluğunun xüsusi növünə aid edilməsinə dair konsepsiya layihəsinin hazırlanması barədə Prezidentin sərəncamı var. Bu sərəncamda vurğulanır ki, 3 ay müddətində Nazirlər Kabineti təhsil və səhiyyə müəssisələrində işin dövlət qulluğunun xüsusi növünə aid edilməsi ilə bağlı konsepsiyanı hazırlayıb təqdim etməlidir. Artıq 2012-ci ilin noyabr ayındayıq. Mən bilmək istəyirəm, bu konsepsiya varmı? Doğrudan da, təhsil və səhiyyə işçiləri dövlət qul-luğunun xüsusi növünə aid edilsələr, onların həm əmək haqlarında, həm də statusunda ciddi dəyişiklik ola bilər. 2013-cü ildə bu konsepsiya ortaya çıxacaqmı? İstərdim, buna aydınlıq gətirilsin.
Ziyafət müəllim, burada bəzi hökumət qurumlarının ol-masından istifadə edib bir məsələni demək istəyirəm. Yəqin ki, bu hamımız üçün önəmli olan bir məsələdir. Bir neçə gün bundan əvvəl xarici ölkələrdən jurnalistlər gəlmişdilər. Qarabağa, Dağlıq Qarabağ bölgəsinə yaxın yerlərə onların səfərlərini təşkil etdik. Bakıdan Dağlıq Qarabağ istiqamətinə gedən yolda bir işarə yoxdur ki, ölkəmizin mərkəzindən Xankəndinə, Şuşaya, Laçına neçə kilometrdir? Buralar bizim ərazilərimiz deyilmi? Oralar bizim işğal altında olan ərazilərimizdir. Həm xarici qonaqlar, həm də böyüyən gəncliyimiz görməlidir ki, Bakıdan Xankəndinə, Şuşaya olan məsafə neçə kilometrdir. Bunu təşkil etmək nə çətin şeydir? Qazaxa gedən istiqamət yazılırsa, o ərazilər üçün də bu işarələri qoymaq çoxmu çətindir? Bu məsələ bir neçə dəfə qaldırılıb və mən hesab edirəm ki, öz həllini tapmalıdır.
Digər bir məsələ barədə danışım. Ermənilər beynəlxalq festivallara nə qədər filmlər çıxarırlar. Yalanlarını, böhtan-larını həyat hekayələri üzərində çatdırırlar. Bu gün film dünyasıdır, kinofilmlərin çox böyük təsiri var. Hər il bu məsələ qaldırılır, amma nəticə yoxdur. Heç olmasa, gələn ilin büdcəsində nəzərdə tutulubmu ki, Qarabağ, Xocalı faciəsini, qaçqın və köçkünlərimizin ağrı-acısını, həyat hekayəsini beynəlxalq səviyyəyə çıxara biləcəyimiz yaxşı bir film çəkilsin. Bu, dünyaya bəlkə də bizim keçirdiyimiz tədbirlərdən daha çox məlumat verə, daha çox təsir edə bilər.
Digər məsələ seçildiyim Tovuz rayonu ilə əlaqədardır. Cənab Prezidentin göstərişi var ki, 2013-cü ildə qazlaşdırma prosesi başa çatmalıdır. Artıq gələn il 2013-cü ildir. Tovuzun sərhəd kəndləri var, insanlar Ermənistanla sərhəddə otururlar. Hələ də bunların qazla bağlı ciddi problemləri var. Mən müvafiq qurumlardan çox xahiş edirəm ki, bu kəndlərin qazlaşdırılması sürətləndirilsin. Bütün günü ön cəbhədə oturan insanların şəraitlərini, təbii ki, hamıdan öncə biz yaxşılaşdırmalıyıq.
Deyəcəyim digər məsələ tibbi sığorta ilə bağlıdır. Hər il büdcədən bu istiqamətə vəsait ayrılır. Amma tibbi sığorta nə bəladırsa, biz bununla bağlı ciddi irəliləyiş görə bilmirik. Problem nədir? Səhiyyədə istədiyimiz məsələlər, o cümlədən tibbi sığorta sistemi yaradılmasa, hamımız başa düşürük ki, bu sahədə problemlər ciddi olaraq qalacaq. Mən bilmək istəyirəm ki, tibbi sığorta sisteminin ölkədə geniş tətbiqi ilə bağlı 2013-cü ildə nə düşünülür və biz bunun geniş əhatə dairəsini görə biləcəyikmi?
Sonda mən bir qadın millət vəkili olaraq bir məsələni bilmək istəyirəm. İki gün öncə hamımız çox ciddi sarsıldıq. Bir günün içərisində 3 qadın qəddarcasına ailədaxili, məişət zorakılığının qurbanı oldu. Amma bu, sadəcə, iki gün əvvəl yaşadığımız sarsıntı deyil. Hər gün oxuyuruq, görürük, məlumat alırıq ki, ailədaxili məişət zorakılığı nəticəsində qadın qurbanların sayı daha da artır. Mənə elə gəlir ki, biz cəmiyyətdə baş verən bu cür məsələləri daha ciddi analiz etməliyik. Dövlət qurumları olaraq biz mətbuatı, medianı da yanımıza alaraq qeyri-hökumət təşkilatları ilə birgə nələri etməliyik? Bu artıq ciddi bir rahatsızlıq yaradır. Bu qədər ölümlər, xəsarətlər narahatlığı artıran məsələlərdir.
Nəhayət, deyim ki, büdcə layihəsi ölkəmizin inkişafı istiqamətində önəmli bir sənəddir, növbəti ildə vacib məsələlər öz həllini tapacaq. Büdcəni dəstəkləyirik, amma qaldırdığımız məsələlərin də öz həllini tapmasını xahiş edirik. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Qənirə xanım. Hörmətli deputat həmkarlarım, Yevda müəllim tablodakı siyahı ilə bağlı məsələ qaldırdı. Bununla əlaqədar arayış vermək istəyirəm. Kompüter mərkəzi ilə danışdıq, hazırda çıxışçılar dünənki siyahı üzrə gedir. Mən hesab edirəm, belə də olmalıdır, çünki dünən yazılan deputatlarımız var. Dünən yazılan deputatlarımızın tam siyahısını burada bərpa etmək mümkün deyil. Niyə? Çünki kartlar çıxarılır-taxılır, ardıcıllıq pozulur. Amma siyahını bizə veriblər, biz bu siyahı ilə gedəcəyik, narahat olmayın. Dünənki siyahı isə, yenə deyirəm, kartlar çıxarılıb-salınanda pozulur. Ona görə də mən çıxışçını elan edəndə növbəti çıxışçının da adını çəkəcəyəm ki, hazırlaşsın. Aydın Mirzəzadə. Hazırlaşsın Azər Badamov.
A.Mirzəzadə. Təşəkkür edirəm. Hörmətli sədarət, hör-mətli hökumət üzvləri, hörmətli deputatlar! Bizə təqdim edilən Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il üçün dövlət büdcəsinin layihəsi Azərbaycanın bugünkü reallıqlarına, sabahkı inkişafına, ən əsası sosial vəziyyətin yaxşılaşmasına doğru hazırlanmış çox ciddi bir sənəddir. Gələn il üçün təqdim edilən büdcə layihələri bir sıra üstünlükləri ilə diqqəti cəlb edir.
Əlbəttə, ilk diqqəti cəlb edən büdcənin cari ilə nisbətən 3 milyard ABŞ dollarına qədər artmasıdır. Artıq belə artım-larla Azərbaycan cəmiyyətini, deputatları təəccüblən-dirmək olmur. Azərbaycanla eyni vəziyyətdə olan və hətta Avropanın bəzi inkişaf etmiş ölkələri öz büdcələrini nəinki artıra bilirlər, vaxtaşırı büdcələrinin ixtisarına gedirlər. Bu isə cəmiyyətdə böyük gərginliyə səbəb olur. Yəni bu gün Azərbaycan hökumətinin apardığı düşünülmüş siyasət büdcəni qorumağa və ildən-ilə artırmağa imkan verir.
Eyni zamanda, Azərbaycanın strateji ehtiyatları olan valyuta ehtiyatının da ildən-ilə artması diqqəti cəlb edən məsələlərdəndir. Büdcədə diqqəti cəlb edən məsələ Azərbaycan manatının sabitliyinin qorunub saxlanmasıdır. Artıq Azərbaycan vətəndaşları aldıqları pensiyanın, maaşlarının eyni qüvvəyə malik olacağına öyrəşiblər. Hesab edirəm ki, manatın sabitliyinin saxlanması çox böyük bir işdir və bu, hökumətin ilk böyük müsbət işi kimi dəyərləndirilməlidir. Şübhəsiz ki, bu işdə Azərbaycan Mərkəzi Bankının böyük xidməti vardır və bu da qeyd edilməlidir.
İkincisi, büdcəyə əvvəldən nəzərdə tutulan daxilolmaların Vergilər Nazirliyi, Gömrük Komitəsi və digər icra strukturları tərəfindən artıqlaması ilə yerinə yetirilməsi də icra strukturunun öz üzərinə düşən vəzifəni yüksək səviyyədə yerinə yetirdiyini göstərir.
Məndən əvvəl çıxış edən deputat həmkarlarım büdcə ilə bağlı bir sıra maraqlı təkliflər verdilər, onların bir çoxu ilə razılaşıram və bunları təkrar etmək fikrində deyiləm. Bununla belə, bir neçə təklifimi səsləndirmək istəyirəm.
Birinci təklifim, ipotekaya ayrılan vəsaitin artırılmasının tərəfdarıyam. Burada səsləndi ki, bu il artırılıb, 40 milyon manata çatdırılıb. Əvvəlki illərlə birlikdə bu, 400 milyon manata qədər vəsaitdir. Amma iş burasındadır ki, ortada 400 milyon yox, aşağı bir rəqəm var, çünki əvvəlki vəsai-tlərin geri qaytarılması üçün hələ onilliklər var. Ancaq 40–50–100 milyon manat vəsait də Azərbaycanın gənc ailələrinin, ümumilikdə ailələrin mənzillə təminatında çox da böyük bir rol oynaya bilmir. Nəzərə alsaq ki, insanların böyük bir qismi məhz ipotekadan asılıdır, onda hesab edirəm ki, ipoteka şərtlərinin həm yüngülləşdirilməsi, həm də həcminin artırılması ilə bağlı ciddi işlər görülməlidir.
Mən bir neçə mənbəni də bildirmək istəyirəm. Məsələn, keçən ilin və bu ilin büdcəsində sovet əmanət bankında qalan vəsaitlərin qaytarılması üçün 1 milyarda qədər vəsait ayrılmışdı. 2013-cü ildə həmin vəsaitlər qaytarılacaq. Deməli, 1 milyard manat artıq sərbəst qalır. Digər tərəfdən, xarici borcların da gələn il aşağı salınması üçün ayrılan müəyyən qədər vəsait də azad olur. Mən tələb etmirəm ki, vəsaitin hamısı mənzil tikintisinə yönəldilsin. Mən hesab edirəm ki, hər il on minlərcə ailənin mənzillə təminatı üçün hökumət ciddi plan hazırlamalıdır və ilk növbədə region-larda ucuz mənzillərin, ipoteka şərtlərinin yüngül olduğu sosial evlərin tikintisi ilə bağlı təkliflər irəli sürülməlidir. Bu, cəmiyyətdə maraqla qarşılanar və problemin həllində ciddi rol oynaya bilər.
Digər məsələ. Seçildiyim Mingəçevir şəhərinin sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı planın hazırlanması xahişi ilə hö-kumətə müraciət edirəm. Mingəçevir sovet dövründə eks-periment bir şəhər kimi salınmışdı. 10-a qədər böyük müəssisə bu gün öz bazarını itirdiyindən, texnologiyalar köhnəldiyindən fəaliyyətlərini dayandırmış və yerində kiçik müəssisələr fəaliyyət göstərir. Ancaq onlar əhalinin işlə təminatında, şəhərin sosial-iqtisadi inkişafında ciddi rol oynaya bilmirlər. Ona görə də mən hökumətdən, İqtisadi İnkişaf Nazirliyindən Mingəçevirin inkişafı ilə bağlı xüsusi bir planın hazırlanmasını xahiş edirəm. Bu planın nədən ibarət olacağı barədə təkliflərim yoxdur, çünki mən o sahənin mütəxəssisi deyiləm. Amma hesab edirəm ki, həm dövlət xətti ilə, həm də özəl sektor vasitəsilə Mingəçevirdə yeni müəssisələrin salınması, müəyyən idarələrin yerləşdirilməsi, hətta paytaxtdan müəyyən ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin köçürülməsi ilə bağlı plana baxmaq olar.
Üçüncü təklifimin büdcəyə heç bir aidiyyəti yoxdur. Amma hesab edirəm ki, bu və ya digər dərəcədə hamımıza toxuna bilər. Mən şəhərin mərkəzində yerləşən Nizami Gəncəvinin heykəlinin yerinin dəyişdirilməsini təklif edirəm. Həmin heykəl 1949-cu ildə istedadlı memar Fuad Əbdürrəhmanov tərəfindən layihələndirilmiş və şəhərin, doğrudan da, görkəmini bəzəyən bir abidədir. Ancaq həmin dövrdən sonra abidənin qarşısındakı küçə parka çevrildi, abidənin kənarında xeyli binalar tikildi. Hazırda orada tikilən dördmərtəbəli yerüstü avtomobil dayanacağı, şübhəsiz ki, parkı artıq məhdudlaşdırdı. Bu gün Nizami Gəncəvinin heykəli, hesab edirəm ki, heç də ona olan hörmətimizi kifayət qədər göstərə bilmir. Şəhərin mərkəzində Məhəmməd Füzulinin, Səməd Vurğunun, Nəriman Nərimanovun, Şah İsmayıl Xətainin möhtəşəm abidələri var. Uzaqdan baxanda həmin abidələrin həm möhtəşəmliyini, həm də həmin şəxslərin böyüklüyünü görürsən. Amma təəssüf ki, böyük Nizamiyə olan hörmə-timiz bu gün onun heykəlinin yeri ilə uyğun gəlmir. Onun hara yerləşdiriləcəyi, görkəmli bir vəziyyətə gətirilməsi artıq mütəxəssislərin işidir, Mədəniyyət Nazirliyinin səlahiyyətində olan məsələdir. Təklif kimi bu məsələnin müzakirə edilməsini xahiş edirəm. Ümumilikdə götürülən-də isə gələn il üçün təklif edilən büdcə layihəsini məqbul hesab edirəm və onun qəbuluna səs verəcəyəm. Təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun, Aydın müəllim, təşəkkür edirəm. Hörmətli deputatlar, tablo artıq hazırdır, kim yazılmaq istəyirsə, buyursun. Amma hələlik biz bu siyahı ilə gedirik. Bu siyahı qurtarandan sonra tabloda yazılanlara keçəcəyik. Azər Badamov. Hazırlaşır Çingiz Qənizadə.
A.Badamov. Təşəkkür edirəm. Hörmətli Ziyafət müəl-lim, hörmətli millət vəkilləri və hökumət nümayəndələri! İlk olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, müzakirə etdiyimiz 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsində qeyd olunan makroiqtisadi göstəricilər ölkəmizin iqtisadi dayanıqlığının və inkişafının göstəricisidir. Bu gün dünyada yaşanan qlobal maliyyə böhranından sonrakı fəsadlar dövründə bir sıra Qərb ölkələrinin iqtisadiyyatında hansı çətinliklərin mövcud olduğu hər kəsə bəllidir. Hətta qlobal maliyyə böhranı dövründə belə, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf etməsi möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi iqtisadi siyasət strategiyasının möhtəşəmliyindən xəbər verir.
Qeyd etmək istəyirəm ki, bu gün Azərbaycanın inkişaf tendensiyasının çoxşaxəli olması büdcə layihəsində də öz əksini tapır. İnkişaf tendensiyası yalnız böyük regionlarda deyil, rayon və kəndlərimizdə də eyni ahənglə davam edir. Dövlət büdcəsinin ildən-ilə artımı, istər kənd təsərrüfatı, is-tərsə də regionlarda fəaliyyət göstərən digər istehsal sahə-lərinin inkişafını təmin edir. Bu isə nəticə etibarilə vətən-daşlarımızın sosial-iqtisadi yaşamlarının yüksəlməsinə imkan verir.
Bir məsələni qeyd etmək istəyirəm ki, regionlarda yeni infrastrukturun yaradılması, kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyi, o cümlədən sahibkarlığın inkişafına yardım həm də ölkəmizin əsas prioritetlərdən elan etdiyi ərzaq təhlükəsizliyi məsələsinin həllində böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu gün müzakirə olunan dövlət büdcəsi ölkəmizin bu istiqamətdə uğurlarının davam etdirilməsinə imkan verir. Qeyd etmək istəyirəm ki, təmsil etdiyim Qusar rayonunda son dövrlərdə görülən işlər, icra olunan layihələr, açılan müəssisələr, o cümlədən tikilən istirahət kompleksləri həm yeni iş yerlərinin yaranmasına, həm də vətəndaşların sosial vəziyyətinin yüksəlməsinə xidmət göstərir. Bu gün Qusarda regionda analoqu olmayan qış və idman turizm kompleksi tikilir ki, bu tikili başa çatdırıldıqdan sonra 5000 nəfər işlə təmin olunacaq və onun nəinki rayonun, həm də respublikamızın iqtisadi inki-şafında, ölkəmizin beynəlxalq miqyasda idman və turizm ölkəsi kimi tanınmasında müəyyən rolu olacaqdır.
Qısa olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, regionların sosial-iqtisadi inkişaf proqramı yüksək səviyyədə icra olunmaq-dadır. Amma bu gün dövlət büdcəsinin müzakirə olundu-ğunu nəzərə alaraq, Qusar rayonundan seçilmiş deputat kimi seçicilərimi narahat edən iki məsələni qeyd etmək istəyirəm.
Birinci məsələ, möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev bir sıra müşavirələrdə 2013-cü ilin sonuna kimi ölkədə yaşayış məntəqələrinin qazla təminatının 98 faizə çatdırılmasını qeyd etmişdir. Düzdür, bir sıra bölgələrdə bu iş sürətlə icra olunur, amma Qusar rayonunda 2011–2012-ci illərdə bu istiqamətdə qarşıya qoyulan vəzifələr lazımi qaydada yerinə yetirilməmiş və nəticədə rayon üzrə yaşayış məntəqələrinin 29 faizi, yəni 90 yaşayış məntəqəsindən 26-sı qazlaşdırılmışdır. Hər dəfə seçicilərlə görüşlərimiz zamanı əhali tərəfindən ən çox qaldırılan məsələ də məhz qazlaşma ilə əlaqədardır. Bu gün 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin müzakirə olunduğunu nəzərə alaraq, Qusar rayonunda bu istiqamətdə işlərin həyata keçirilməsi üçün vəsait ayrılmasını və əlaqədar təşkilatlardan bu işin icrasını xahiş edirəm.
İkinci məsələ isə əvvəllər Qusar rayonunun mərkəzi ol-muş və 5200-dən çox əhalinin yaşadığı Hil kəndinin içməli su təminatı ilə əlaqədardır. Hil kəndinin içməli su xətləri 1900-cü ildə çəkilmişdir və hazırda istismara yararsızdır, tələbatı ödəmir. Həm də su götürülən ərazilər uzun müd-dətdir, təbii təsirlərin nəticəsində dağılmışdır. Kənd sakinləri tərəfindən dəfələrlə mənə və rayon icra hakimiyyətinə müraciətlər edilmişdir. Bununla əlaqədar olaraq müvafiq orqanlar qarşısında dəfələrlə məsələlər qaldırılsa da, su çəkilişi öz həllini tapmamışdır. Bir daha əhalinin haqlı tələbini nəzərə alaraq, qaldırılan məsələnin həlli üçün lazımi vəsaitin ayrılmasına köməklik göstərilməsini xahiş edirəm.
Əminəm ki, qarşıdan gələn 2013-cü il ölkəmiz üçün yeni nailiyyətlərlə zəngin olacaqdır. Dövlət başçımızın uzaqgö-rən, düşünülmüş siyasi kursu və iqtisadi imkanlarımız buna əsas verir. Təqdim olunan dövlət büdcə layihəsi qanunauy-ğun, ətraflı və mükəmməl tərtib edilərək iqtisadiyyatın bütün sahələrini geniş əhatə etmişdir. Qanun layihəsinə səs verəcəyəm, həmkarlarımı da səs verməyə dəvət edirəm. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.

Azərbaycan  Respublikası  Mill Məclisinin  Sədri
O. Əsədov  sədrlik  edir

Sədrlik edən. Çox sağ olun. Çingiz Qənizadə.
Ç.Qənizadə. Təşəkkür edirəm. Hörmətli Sədr, hörmətli qonaqlar, dəyərli həmkarlarım! İlk öncə qeyd etmək istəyi-rəm ki, son illərdə dünyada və xüsusilə Avropa ölkələrində iqtisadi böhranın tüğyan etdiyi bir zamanda Azərbaycan Respublikasının valyutasının, manatın məzənnəsinin stabil saxlanılması, eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinin hər il artması Azərbaycanda iqtisadi siyasətin olduqca düzgün qurulmasının təzahürüdür və alqışlanmalıdır.
Son günlər Milli Məclisdə komitə iclaslarının başda hör-mətli nazir Samir müəllim olmaqla hökumət üzvləri ilə birgə keçirilməsi, millət vəkillərinin dəyərli fikirlərinin cənab nazir tərəfindən qeyd edilməsi və müzakirəyə çıxarılacağına dair söz verməsi, eyni zamanda, nazirin dəyərli şərhləri onu göstərir ki, Milli Məclislə icra strukturları arasında normal əməkdaşlıq formalaşmışdır. Onu da qeyd etməyi borc bilirəm ki, hətta cənab nazirə rayonların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı büdcədənkənar etdiyimiz təkliflər, müəyyən problemlərin həlli ilə əlaqədar digər xahişlər normal qarşılanmışdır. Bu istiqamətdə millət vəkillərinə az-çox kömək etmək iqtidarında olduğu üçün Samir müəllimə təşəkkür edirəm.
Amma dövlət büdcəsindəki bəzi sferalarla bağlı müsbət fikirlərimlə bərabər, məni narahat edən məqamları da qeyd etmək istəyirəm. İlk öncə meliorasiya tədbirləri üçün artımın nəzərdə tutulmasını müsbət qiymətləndirsəm də, seçildiyim 80 saylı İmişli–Beyləqan seçki dairəsində yerləşən kəndlərdə qrunt sularının tüğyan etməsi, bəzi kəndlərin boşalması, insanların kəndlərdən getməsi, təbii ki, məni narahat edir. Hesab edirəm ki, meliorasiya sahəsinə diqqət bir az da artırılmalıdır. Fürsətdən istifadə edib Kürdəmir–İmişli yolunun Mollakənddən keçən hissəsinin olduqca bərbad olmasını qeyd etmək istəyirəm. Cənab Prezidentin İmişli və Beyləqana səfəri zamanı şahidi olduq ki, bu yol necə bərbad vəziyyətdədir. Həm Şahin müəllimdən, həm də Samir müəllimdən xahiş edərdim ki, yaxın vaxtlarda bu yolun bərpası üçün müəyyən tədbirlər görsünlər.
Məni narahat edən başqa məqam budur ki, Rabitə və İn-formasiya Texnologiyaları Nazirliyinə ayrılmış 3 milyard 565 milyon manat pulun müəyyən hissəsi “Azərpoçt” dövlət müəssisəsində yaranan zərəri ödəmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Cənab nazir, istəyirəm, nəzərinizə çatdıram ki, Azərbaycanda bu gün ən az maaş alan təbəqələrdən biri poçt işçilərinin əməkdaşlarıdır. Cəmi 140–150 manat maaş almaqla hətta həftənin 6-cı günü də işləmək məcburiyyətin-dədirlər. Bu baxımdan, hesab edirəm ki, poçt işçilərinin əmək haqlarının artırılmasına da diqqət yetirilməsi olduqca vacibdir.
Sosial müdafiə və sosial təminatla bağlı ölkədə pensiya və müavinətlərin, ünvanlı sosial yardımın, məcburi köçkünlərin sosial məsələlərinin və digər sosial tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün 2013-cü ildə 1 milyard 813 milyon manat vəsaitin proqnozlaşdırılmasını, 2012-ci ilə nisbətdə 27,8 milyon, 2011-ci ilə nisbətdə isə çox astronomik bir rəqəm olan 318 milyon manat fərqi yüksək göstərici kimi qiymətləndirirəm. Belə hesab edirəm ki, bu artım büdcəmizin təxminən 25 faizi sosial yönümlü olduğu üçün müsbət dəyərləndirilə bilər. Amma bir məsələni qeyd etmək istəyirəm ki, pensiya və müavinətlər məsələsində bazarın hazırkı qiyməti nəzərə alınmalıdır. Belə hesab edirəm ki, digər mənbələri araşdırmaqla pensiya və müavinətlərin artırılması istiqamətində dövlətin siyasəti artırılmalıdır.
2013-cü ildə təhsilə ayrılan 1 milyard 550 milyon pulun keçən ilə nisbətən 1,2 faiz, 2011-ci ilə nisbətən 20,6 faiz çox olması alqışlanmalıdır. Amma qeyd etmək istəyirəm ki, bu gün Azərbaycanda müəllimlərin əmək haqqı olduqca azdır və bu da cənab nazir tərəfindən müəyyən tədbirlərdə səslənib. Həm tələbələrin təqaüdlərinin, həm də müəllimlərin əmək haqlarının artırılması yolları axtarılıb tapılmalıdır.
Bayaq həmkarım İlham müəllim də qeyd etdi, biz Milli Məclisdə “Dağınıq skleroz xəstəliyi haqqında” Qanun qəbul etmişik və gözləyirdik ki, bu sahəyə diqqət ayrılacaq. Çox haqlı olaraq bu sahəyə 4 milyon manat pul ayrılıb. Amma nəzərə alsaq ki, ölkədə cəmi 70 nəfərə yaxın xəstə mövcuddur, onda 4 milyonun ayrılması bəlkə bir az artıqdır. Amma vərəmli xəstələr üçün 5 milyon pulun ayrılması məni bir az narahat edir. 70 xəstə üçün 4 milyon və 10 minlərcə xəstə üçün 5 milyon manat pulun ayrılması məsələsinə hörmətli nazirimiz, yəqin, diqqət yetirəcək. Bu məsələni müəyyən transfertlə balanslaşdırmaq olduqca vacib olardı. Xroniki böyrək çatışmazlığı xəstəliyi, şəkərli diabetlər üçün büdcədən ayrılacaq vəsaitin artırılması məni olduqca qane edir. Buna görə büdcəni hazırlayanlara təşəkkür etmək istəyirəm.
Əhalinin sosial durumunun daha da yaxşılaşdırılması, sosial-iqtisadi məqsədlərə çatmaq üçün ipoteka kreditlərinin verilməsi mexanizmi sadələşdirilməlidir. Adi kreditlər üzrə də faiz dərəcələri azaldılmalıdır. Girova və orta aylıq əmək haqqına dair tələblər qoyularkən borcalanlara etibar və zamin üzərinə qurulan üsulların tətbiqi, kreditin məbləğinin mənzil bazarının qiymətlərinə uyğunlaşdırılması, sənədləşmə və digər prosedurların sadələşdirilməsi olduqca vacibdir. Bayaq həmkarlarım da qeyd etdilər, ölkədə bank islahatı aparılmalıdır. Dünyanın heç bir ölkəsində bu cür faiz dərəcələri yoxdur. Bu faiz dərəcələri ayrı-ayrı şəxslərin külli miqdarda varlanmasına, 100 minlərcə insanın isə müflisləşməsinə gətirib çıxarır. Belə hesab edirəm ki, gec-tez dövlət bank islahatı adı altında faiz dərəcələri məsələsinə münasibətini bildirməlidir. Həmçinin bayaq dediyim kimi, mənzillərin alınması üçün sosial ipotekaların verilməsində sadə-ləşdirilməyə və mənzillərin bazar qiymətinə uyğun dəyərin verilməsinə ehtiyac var.
Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq mühafizə və prokurorluq orqanları üçün vəsaitin artırılması çox düzgündür. Belə hesab edirəm ki, bunun 12,2 faiz nəzərdə tutulması müsbət haldır. Burada əmək haqqının artırılması təxminən 16,6 faiz nəzərdə tutulur. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, hüquq mühafizə orqanlarında əmək haqqının artırılması burada ara-sıra olsa da, neqativ məqamların üzə çıxmasının qarşısının alınmasına xidmət edəcək. Biz əvvəllər də Dövlət Yol Polisində və digər sahələrdə əmək haqqını artırdıq. Bu baxımdan bu, təqdirəlayiqdir.
Bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm. Məhkəmə haki-miyyətində texniki və sıravi işçilərin əmək haqları olduqca azdır. Düzdür, biz bu məsələyə bir dəfə baxmışıq, amma hesab edirəm ki, bu il də bu məsələ nəzərdə tutulmalı və artırılmalıdır. Əmək haqqının azlığına görə məhz bu işçilər tərəfindən bəzən xoşagəlməz hallara yol verilir.
90 min əhalini özündə birləşdirən Beyləqan rayonu üçün 15,8 milyon manat, İmişliyə isə 19,5 milyon manat vəsaitin ayrılması, hesab edirəm ki, bu rayonlar üçün olduqca azdır. Yəni 100 minə yaxın insanın yaşadığı bu rayonlar üçün nəzərdə tutulan miqdara bir daha baxılmasını təklif edərdim.
Sonda həmkarlarımı dövlət büdcəsinə səs verməyə çağı-rıram. Amma istərdim ki, burada təklif olunan dəyərli, ağıllı və mümkün olan təkliflər nəzərə alınsın. Təşəkkür edirəm, sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. İqbal Ağazadə.
İ.Ağazadə. Təşəkkür edirəm. Möhtərəm cənab Sədr, hör-mətli hökumət üzvləri, dəyərli millət vəkilləri! Komitənin iclasında mən bir sıra məsələlərə münasibət bildirmişdim, hörmətli Samir müəllim də bu məsələlərin bəzilərini cavab-landırmışdı. Plenar iclasda da bir sıra məsələlərə öz müna-sibətimi bildirmək istəyirəm.
İlk növbədə büdcənin neftdən asılılığı məsələsinə münasibətimi bildirmək istəyirəm, çünki bunu dəfələrlə parlamentdə qaldırmışam, amma təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda bu məsələ ildən-ilə irəliləmək əvəzinə geriləyir. Bu gün Azərbaycanın ixrac potensialının 94 faizi neft məhsullarıdır. Bu, bir ölkə üçün çox ciddi faciədir, çox ciddi problemdir. Nəzərə alsaq ki, büdcənin 60 faizi transfertlərin, 25 faiz isə bilvasitə neftdən gələn gəlirlərin hesabına formalaşdırılıb, dediyim mənzərə sizin üçün bir daha aydın olar.
Hökumət, qeyd etdiyim kimi, ciddi doktrina qəbul etmə-lidir və növbəti mərhələdə xərclədiyi pulların qeyri-neft sektorundan gələn gəlirlərlə bağlı mənbəyini müəyyənləşdirməlidir. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycan hökuməti uzun illərdir, neftin üzərində bir büdcə formalaşdırır, amma neftdən asılılığın aradan qaldırılması istiqamətində, demək olar ki, heç bir addım atmır.
Burada qeyd olunur ki, qeyri-neft sektorunda yeni iş yerləri açılır və sair. Burada 5100 müəssisənin adı qeyd olunur, qarşısında isə yazılır ki, 72 min daimi iş yeri açılıb. Hər müəssisəyə 14 iş yeri düşür. 14 nəfərlik bir müəssisənin hansı şəkildə işləməsi, bütövlükdə həm iqtisadiyyata, həm də işsizliyin aradan qaldırılmasına verə biləcəyi xeyrin miqyası mənə məlum deyil. Nəzərə alsaq ki, ölkədə həm də antiinhisar siyasəti bütövlükdə düzgün istiqamətləndirilmir, Antiinhisar Komitəsi faktiki olaraq fəaliyyət göstərmir və ölkədə inhisarçılıq baş alıb gedir, onda bu, dediyim fikirləri bir daha təsdiq etmiş olar.
Bu yaxınlarda da xırda sexlərin – şirniyyat, çörək, dəmir sexlərindən tutmuş hər şeyə qədər yığışdırılması və bir əldə cəmləşdirilməsi istiqamətində kifayət qədər problemlərin olduğu və iş adamlarının da bununla bağlı həm mətbuat səhifələrində, həm də digər kütləvi informasiya orqanlarında fikirlərini bildirməsi göz önündədir. Kimlər bunu təşkil edir və Antiinhisar Komitəsi hara baxır? Bunun müqabilində “inkişaf gedir” demək nə dərəcədə məntiqə uyğundur?
Mən burada millət vəkillərinin hər birinin çıxışına diq-qətlə qulaq asdım. Nəticədə hər kəs fundamental və ölkəni narahat edən çox ciddi problemlərdən danışdı. Sonda hamı dedi ki, çox ciddi inkişaf gedir və bu büdcəyə görə təşəkkür edirik. Gəlin, rəqəmlərə keçək. Azərbaycanda səhiyyə sis-temində adambaşına düşən və büdcədən ayrılan vəsaitin miqdarı 74 manatdır. Bir adama 74 manat düşür. Bu 74 ma-natın içərisində tibbi personalın pulu, aldığı maaşı (illikdən söhbət gedir), alınan texniki avadanlıqlar və sair var. Mən başa düşə bilmirəm, 74 manatın içərisində əgər bunların hamısı yerləşdirilibsə, hansı inkişafdan söhbət gedir? Əgər tibbi sığorta kartları yoxdursa, Azərbaycan vətəndaşını necə müdafiə edirik? Hansı şəkildə inkişaf gedir? Azərbaycan vətəndaşının sağlamlığı və təhsili hər şeydən öncədir.
Təhsil məsələsinə gələk. Bir Azərbaycan vətəndaşının təhsilinə büdcədən ayrılan vəsait 174 manatdan artıq təşkil etmir. Gəlin, dünyanın aparıcı ölkələri və yaxud Avropa ölkələri ilə müqayisə aparaq. Çox tez-tez səsləndirdiniz ki, Avropa məkanında bu qədər geriləmələr olduğu halda, biz irəliləyiş əldə etmişik. Hansı irəliləyişlər var? Onlarda vəsait 4 mindən başlamış ən aşağı səviyyədə 1300-ə qədərdir. Görün, fərq nə qədərdir? Hansı inkişafdan söhbət gedir?
Pensiya təminatı. Hörmətli hökumət üzvləri, əgər son 20 ildə ilkin bazanı 50 manatdan götürmüş olsaydıq (ekviva-lenti, təbii ki, 50 manata bərabər tutan denominasiyanı nə-zərə almasaq), ildə 10 faiz qaldırsaydıq, bu gün Azərbay-canda ən aşağı pensiya alan 300 manat alardı. Bu gün 150 manatdan artıq pensiya almır, necə yaşasın?
Təhsil Nazirliyi ilə Maliyyə Nazirliyi qərar qəbul edib ki, müəllim 24 saatdan artıq dərs deyə bilməz. 24 saata isə müəyyən elədiyi maaşın miqdarı 168 manatdır. Müəllim bu maaşla necə yaşasın? Rayonlarda kadr çatışmazlığı ucbatından müəllimlər 36 saat, 40 saat, bəzən də ondan artıq dərs deyirlər, amma maaşları ödənilmir. Deyirlər ki, Təhsil Nazirliyi ilə Maliyyə Nazirliyi bununla bağlı qərar qəbul edib. Həm maliyyə nazirindən, həm də təhsil nazirindən xahiş edərdim, aydınlıq gətirsinlər ki, rayonlarda müəllimlərin pulu necə ödəniləcək.
Təsəvvür edin, təhsil bir milləti, xalqı çiyinlərində daşı-yan sahədir. Azərbaycanda bir olimpiya çempionuna ayrılan 400 min manat vəsait bir müəllimin 2380 ay, yəni 198 il ərzində alacağı maaşa bərabərdir. Budur ədalət? Millət o olimpiya çempionatında bir bayrağı qaldıranın çiynində dayanmır, təhsilin, elmin üzərində dayanır. Göstərin mənə, 700 bal toplamış tələbəyə Prezident təqaüdündən başqa nə vermisiniz? Xaricdə təhsil alıb gəlmiş tələbəyə nə vermisiniz? Bunu göstərin. Bir idmançıya 400 min manat pul ayırarlar? Amerika Birləşmiş Ştatları 25 min dollar ayırır. 400 min manat, 500 min dollar vəsait ayrılır. Yenə qeyd edirəm, bu bir müəllimin 198 il, 2380 ay ərzində ala biləcək maaşa bərabərdir. Budur ədalət? Bu, ədalət deyil. Bu, inkişaf da deyil. Bu siyasətlə milləti uzun müddət bir yerlərə aparıb çıxarmaq mümkün deyil.
Mən ona görə deyirəm ki, iqtisadi doktrina dünyanın bu-günkü şərtlərinə uyğun qəbul olunmalıdır. İdarəetmədən tutmuş digər sahələrə, qeyri-neft sektoruna ayrılan vəsaitin hansı səviyyədə xərclənəcəyi doğru, dürüst nəzərə alın-malıdır.
Bəli, bu gün Azərbaycanda infrastruktur layihələri həyata keçirilir. Biz də bunu alqışlayırıq. Amma infrastruktur layihələrinin hamısı 5 ildən sonra yenidən dövlət büdcəsindən amortizasiya xərcləri istəyəcək. Haradan alıb, necə verəcəyik? Dövlət Neft Fondundan transfertlərin bu gün əgər 7 milyardı infrastruktur layihələrinə ayrılıbsa, onun, heç olmasa, 3,5 milyardı elə sahələrə ayrılmalıdır ki, o, 3 ildən sonra 1 manata 10 qəpik xeyir gətirsin. Əgər bu rəqəmlərlə yanaşmış olsaydıq, 2007-ci ildən bu yana Azərbaycanın dövlət büdcəsinə qeyri-neft sektorundan daxil olan vəsaitin miqdarı ən azı 2 milyard manat olardı. Hökumət bunu müəyyənləşdirmir.
Bəli, başa düşürük, sovet dönəmində yollar, kanalizasiya, su, qaz və sair sistemlərin hamısı bərbad vəziyyətdə olub. Amma bərbad vəziyyətdə olub deyə bu gün bütün vəsaiti o istiqamətə yönəldib hökuməti sabah problemlərlə üz-üzə qoymaq nə dərəcədə məntiqli və doğrudur?
Təkcə elə bu ilin büdcəsində, sizin yazdığınız hesabatda neftin ixracatı və hasilatı 5,4 faiz aşağı düşməyib? Kim təminat verir ki, sabah 10,5 və yaxud 20–25 faiz olmayacaq? 3 il bundan əvvəl bir ayın içərisində dünya bazarında neftin qiyməti 40 dollara düşdü. Kim təminat verir ki, sabah ondan da aşağı düşməyəcək? Sovet hökuməti boyda bir imperiyanı neftin qiymətinin 28 dollardan 14 dollara düşməsi dağıtdı. Biz dövləti təkcə bunun üzərində qururuq? Başa düşək ki, qonşu dövlətlərin bizi təhdid etməsi və sair var. Ehtiyat fondunda cəmi ikiillik pulumuz var. Ondan artıq yoxdur. Bizim milyardlarımız, 15 il bu siyasəti dəyişdirmək üçün ehtiyat fondlarımız yoxdur.
Ona görə hörmətli hökumət üzvlərindən xahiş edərdim ki, yeni siyasi doktrinanın hazırlanmasını sürətləndirsinlər və bu istiqamətdə ciddi şəkildə qərar qəbul etsinlər. Yeni iqtisadi doktrina qəbul olunmayana, hər xərclənən qəpiyin gələcəkdə nə qədər gəlir gətirəcəyini aydınlaşdırmayana qədər “Azərbaycanda inkişaf var” demək mümkün deyil. Bu, sadəcə olaraq, neftdən gələn pulların bir istiqamətə qoyulub xərclənməsidir. Hesab edirəm, saydığım faktlar barədə hökumət nümayəndələri ciddi düşünəcək və növbəti büdcədə də bu sistemi nəzərə alacaqlar. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Abel Məhərrəmov.
A.Məhərrəmov. Təşəkkür edirəm, cənab Sədr. İlk növ-bədə istərdim ki, parlamentdə iştirak edən hökumət üzvlərini və deputat həmkarları salamlayım. Qeyd etmək istəyirəm ki, doğrudan da, çıxış edənlər maraqlı təkliflər verdilər. Hökumət üzvlərinin çıxışları əsaslandırılmış şəkildə idi. Bütün bunları dinlədikdən sonra belə qənaətə gəlmək olur ki, doğrudan da, 2013-cü ilin büdcəsi strateji istiqamətdə düzgün planlaşdırılmışdır və dövlətin dinamik inkişafını bir daha təsdiqləyir. Bu isə onu göstərir ki, Azərbaycan dövləti, Azərbaycan dövlətçiliyi günü-gündən inkişaf edir və güclənir. Təbii ki, bu da bizi sevindirməlidir.
Eyni zamanda, Azərbaycan dünya dövlətlərinin maraq dairəsindədir. Mən tez-tez xarici ölkələrdə oluram, elm-təhsillə bağlı çıxışlar edirəm. Ölkə haqqında danışarkən Azərbaycan iqtisadiyyatı haqqında düşüncələrimi ortaya qoyuram, elmimizin, təhsilimizin inkişafı haqqında məlumat verirəm. Yerdən həmişə sual olur ki, necə ola bilər, müharibə şəraitində yaşayan, qaçqını, köçkünü olan bir dövlət belə dinamik inkişaf edir? Bizim inkişaf modelimizlə maraqlanırlar. Təbii, biz başa düşürük ki, bütün bunların əsasında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasəti və ölkə rəhbərimiz cənab İlham Əliyevin titanik fəaliyyəti durur.
İndi isə büdcə zərfi haqqında bir neçə kəlmə fikrimi demək istəyirəm. Ədalət naminə demək lazımdır ki, büdcə zərfi iqtisadiyyatın düzgün planlaşdırılması əsasında formalaşmışdır. İnvestisiya, sosial yönümlüdür, ölkənin müdafiəsinə və hərbi qüdrətinin artırılmasına yönəldilib. Regionların inkişafını və digər sahələri düzgün əhatə edibdir. Bir sözlə, bu layihə akademik düşüncə ilə hazırlanıb və ortaya qoyulubdur. Mən oxuyarkən gördüm ki, hətta orada çoxlu sxemlər, cədvəllər var və bunların hamısı bir-birini təsdiqləyir, tamamlayır. Adama elə gəlir ki, bunu bir nazirlik, bir idarədə işləyən insanlar yox, elə bil, elmi tədqiqat institutu hazırlayıb, çünki çox tarazlaşdırılmış və balanslı bir büdcə zərfidir. Bəlkə də gələcəkdə Maliyyə Nazirliyi nəzdində bir elmi tədqiqat institutu da olmalıdır ki, bu yoldaşlara, əməyi olan insanlara dəstək versin. Ona görə, hörmətli nazirimiz Samir müəllim başda olmaqla Maliyyə Nazirliyinin bütün əmək-daşlarına öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.
Təbii ki, bütün işlərdə olduğu kimi, burada da insanı dü-şündürən məqamlar var. Ancaq ilk növbədə deputat həm-karım İqbal Ağazadənin Dövlət Neft Fondundan transfert-lərlə bağlı fikrinə toxunmaq istəyirəm. Təbii ki, bunu düz-gün qəbul etmək lazımdır. Hər ölkənin, hər millətin bir ta-leyi var. Elə ölkə var ki, meşəsi çoxdur, mebel və ya digər taxta məmulatları hazırlayıb ölkəni vəziyyətdən çıxarır. Elə ölkə də var ki, onun yaşıllığı, faunası, florası yerin altın-dadır, onu çıxarıb dövlətçiliyi inkişaf etdirir. Yəni bunu başa düşmək lazımdır və fərdi yanaşmaq düzgün deyil. Yəni bizim yerüstü sərvətlərimizin bir hissəsi – faunamız, floramız yerin altındadır, karbohidrogenlərə çevrilibdir. Biz də bu gün ondan çox düzgün istifadə edirik. Neft ölkələrində oxşar məsələlər var. Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, buna fikirlərimizi yönəltməyə böyük ehtiyac yoxdur.
Mən, təbii ki, təhsil işçisi, elm adamı kimi istərdim ki, təhsil və elm xərcləri ilə əlaqədar düşüncələrimi ortaya qo-yum. Əvvəla, onu demək istəyirəm ki, böyük ingilis siya-sətçilərindən biri belə bir fikir ortaya qoyub ki, Amerika universitetləri ona görə güclü deyil ki, super Amerika döv-lətinin universitetləridir. Amerika dövləti ona görə super dövlətdir ki, onun güclü universitetləri var. YUNESKO XXI əsri elm-təhsil əsri adlandırıbdır. XXI əsrin sonunda əsgər-lərin süngülərini, təbii ki, qələmlər əvəz edəcəkdir. Biz bu barədə düşünməliyik. Ona görə bütün layihələrdə təhsilə önəm vermək, onu dəstəkləmək lazımdır.
2013-cü il büdcəsinin təhsil xərcləri bölməsində xeyli – 18,8 milyon, yəni 1,2 faiz irəliləyiş var. Bu bizi sevindirir. Bilirsiniz ki, təhsil xərclərində məktəbəqədər, natamam və orta, internat və xüsusi məktəblər, texniki-peşə və ali təhsil bölmələri var. Bunların hamısında xeyli irəliləyiş var və hamısı bir-birinə zəncirvarı şəkildə bağlıdır. Bu bizi çox sevindirir. Ancaq məni narahat edən bir məqam var, istərdim ki, bu barədə öz fikirlərimi deyim. O da, təbii ki, birbaşa ali təhsil xərcləri ilə bağlıdır.
Ali təhsil xərcləri əgər 2012-ci ildə 544 milyon manat təşkil edirdisə (sıfırdan sonra rəqəmlər vardır, onlara diqqət yetirmək istəmirəm), 2013-cü ildə bu rəqəm 445 milyon manatla əvəzlənibdir. Yəni bəzi bəndlərdə 59 faiz, bəzilərində isə 39 faiz aşağı düşübdür. Ola bilər, sxemə baxırsınız, ali təhsilə 57 milyon manat ayrılıbdır. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, “təhsil sahəsində digər xidmətlərə” 388 milyon manat ayrılıb. Mən hər ikisini cəmləyib ümumi rəqəm deyirəm. Yəni ali təhsilə 445 milyon manat ayrılıbdır.
Düzdür, 15-ci səhifədə bir sətirdə gedir. Bəlkə hörmətli Samir müəllim sonra buna bir aydınlıq gətirəcək. Bəlkə o çatışmayan 100 milyon manat… Dövlət büdcəsi layihəsində əmək haqqı sisteminin təkmilləşdirilməsi, pensiya təminatının yaxşılaşdırılması və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün 152,2 milyon manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulubdur. Hörmətli Samir müəllim, əgər 100 milyon manat transfert olunacaqsa, bu bizi bir az narahat etməyə bilər, çünki heç olmasa, büdcə layihəmiz əvvəlki ildəki qədər olacaq. Yox, əgər burada transfert olmayacaqsa, bizdə narahatçılıq başlayır. Niyə? Bütün Azərbaycan cəmiyyəti gözləyir ki, müəllimlərin maaşı, elmi adlara verilən vəsait artacaqdır.
Hörmətli deputatlar, bir şeyi nəzərə alın ki, tələbənin 4 və ya 6 ili onun gələcək 60 ilini müəyyənləşdirir. Yəni 4 ildə aldığı təlim-tərbiyə gələcəkdə onun cəmiyyətdə tutacağı mövqeyi və ölkəyə verəcəyi xeyri formalaşdırır. Əgər müəllimin vəziyyəti ağır, çətin, çıxılmaz olarsa, elmi tədqiqat işləri aparılmazsa, onda hansı köməklikdən söhbət gedə bilər?
Sonuncu fikrim ondan ibarətdir ki, bilirsiniz, elm, təhsilə yardım fondları inkişaf edir, ancaq bir şeyi nəzərə almaq lazımdır. Hələ elmlər namizədlərini demirəm, Azərbaycanda 1800 elmlər doktoru var. Onların üçdən ikisi – 1200-i ali məktəblərdə, 600-ü isə Milli Elmlər Akademiyasında işləyir. Mən MEA-nın üzvüyəm, əlbəttə, onu dəstəkləyirəm. Həqiqətən, MEA inkişaf etməlidir, ona ayrılan vəsait artmalıdır, ancaq ali məktəblərdə də alimləri elmi müstəvidə stimullaşdırmaq lazımdır. Necə ola bilər ki, bu onlara şamil olunmasın, bunu başa düşə bilmirəm. Ancaq buna baxmayaraq, yenə deyirəm ki, büdcə strateji müstəvidə planlaşdırılımış bir layihədir, ona səs verəcəyəm və həmkarlarımı da səs verməyə dəvət edirəm. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Abel müəllim. Kamilə Əliyeva.
K.Əliyeva. Çox sağ olun. Cənab Sədr, hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli millət vəkilləri! İlk növbədə dövlət büdcə-sinin hazırlanmasında iştirak edən hər kəsə öz minnətdarlığımı bildirirəm. Göründüyü kimi, qanun layihəsi çox mükəmməl hazırlanmışdır. Qanun layihəsi ilə tanış olan zaman bir daha əmin oluruq ki, Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsi sosial yönümlüdür və insanların sosial rifahının yüksəldilməsi üçün mükəmməl bir sənəd sayıla bilər.
Qanun layihəsi ilə bağlı öz təkliflərimi diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Qanun layihəsində texniki-peşə məktəbləri və liseylərə təqribən 81 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. Yüksək səviyyəli peşə işçiləri hazırlayan təhsil müəssisələri yaratmaq üçün qeyd olunan vəsait, mənə elə gəlir ki, yetərli deyil. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda texniki-peşə təhsilinin tarixi XIX əsrə təsadüf etsə də, bu təhsil pilləsinin geniş inkişafı ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ilk hakimiyyət dövrünə təsadüf edir. Sovet dövründə texniki-peşə məktəbləri yüksək maddi-texniki baza ilə təchiz olunurdu. Texniki-peşə məktəblərində hazırlanan gənclər çox savadlı və qabiliyyətli mütəxəssislər kimi formalaşırdılar. Həmin dövrdə texniki-peşə təhsili müəssisələrində 100 minə yaxın gənc təhsil alırdı. Hazırda respublikamızın bir sıra rayonlarında hələ də peşə təhsili müəssisələri yoxdur. Son 3 ildə dövlət tərəfindən ayrılan vəsait, demək olar ki, bu sahənin hərtərəfli inkişaf etdirilməsinə imkan vermir.
Bildiyiniz kimi, hər il Azərbaycan Respublikasında tam orta təhsil bazasını bitirən məzunların sayı 100 minə yaxın-dır. Bunlardan yalnız 30 minə yaxını plan üzrə ali məktəb-lərə daxil olurlar. Belə çıxır ki, hər il yerdə qalan təqribən 70 minə yaxın gənc əmək bazarına heç bir ixtisası və səriştəsi olmadan daxil olur. Ona görə də mən cənab maliyyə nazirindən xahiş edərdim ki, Azərbaycan Respublikasının bölgələrində maddi-texniki bazaya malik olan texniki-peşə məktəbləri və liseylərin yaradılması üçün vəsaiti mümkün qədər artırsınlar.
Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsinə təqribən 494 milyon manat vəsait ayrılır. Bunun da 90 faizindən çoxu kənd təsərrüfatına ayrılıb. Bu gün Azərbaycandakı ekoloji durum, açıq etiraf edək ki, heç kimi qane etmir. Meşə təsərrüfatına ayrılan 11 milyon manata yaxın məbləğ düzgün olaraq ekoloji durumun hansı vəziyyətdə olduğunu sübut edir. Qeyd etmək istəyirəm ki, məbləğ yetərincə yüksəkdir və bu sahədə işləyən müvafiq təşkilatlar əməli işə keçməli, ekoloji tarazlığı qoruyub saxlamalıdırlar.
Bir məsələni də diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Qanun layihəsində torpaqların münbitləşməsinə vəsait ayrılmamışdır. Bildiyiniz kimi, respublikamızda bu gün şoranlaşmağa məruz qalan minlərcə hektar torpaq sahəsi mövcuddur. Bu torpaqları münbitləşdirib, əkin üçün yararlı vəziyyətə gətirib Azərbaycanda kənd təsərrüfatını daha da inkişaf etdirmək olar. Xahiş edirəm, bu məsələyə də diqqət yetirəsiniz, çünki bəzi aran rayonlarında bu gün münbit hesab edilən torpaqlar şoranlaşmağa doğru gedir. Bu haqda müvafiq nazirliklər və komitələr ciddi düşünüb öz təkliflərini verməlidirlər.
Sonda bir məsələni deyim. Gəlirlərin mənbələrində göm-rük rüsumlarından gələn gəlirlər də öz əksini tapır və burada idxal olunan avtonəqliyyat vasitələrinə tətbiq ediləcək gömrük rüsumu təqribən 51 milyon manat nəzərdə tutulur. Azərbaycan Respublikasında avtonəqliyyat vasitələri kütləvi surətdə istehsal olunmadığı üçün mən də xarici ölkələrdən gətirilən avtomobillərə tətbiq edilən rüsumlarla razıyam. Bununla yanaşı, mənə elə gəlir ki, Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan kənd təsərrüfatı və sənaye mallarının xaricdən idxalının rüsumlarını da artırmaq lazımdır. Məndən əvvəl Vahid müəllim bu haqda məlumat verdi, xaricdən idxal olunan məhsullar Azərbaycanda istehsal olunan məhsullardan ucuz başa gəlir. Bu da respublikada kənd təsərrüfatı və sənayenin inkişafına öz mənfi təsirini göstərir. Təklifim bundan ibarətdir ki, qeyd olunan məhsulların Azərbaycan Respublikasına idxalı ilə bağlı gömrük rüsumlarına yenidən baxılsın və həmin rüsumların məbləği müəyyən qədər artırılsın. Bir daha qeyd edirəm, büdcə mükəmməl hazırlanıb və mən ona səs verəcəyəm. Həmkarlarımı da bu büdcə layihəsinə səs verməyə çağırıram. Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Leyla Abdullayeva.
L.Abdullayeva. Çox sağ olun, cənab Sədr. Hörmətli hö-kumət üzvləri, hörmətli həmkarlar! Azərbaycan Respubli-kasının 2013-cü il dövlət büdcəsi ilə bağlı sənədlər, Hesa-blama Palatasının rəyi əvvəlcədən hər bir millət vəkilinə paylanmış, Milli Məclisin bütün komitələrində ətraflı şəkildə müzakirə edilmiş, millət vəkillərinə qeyd və təkliflərini bildirmək üçün lazımi imkan yaradılmışdır. Buna görə mən ilk növbədə müvafiq şəxslərə və qurumlara öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.
Məlumdur ki, dövlət başçısı tərəfindən Azərbaycanın mövcud iqtisadi kapitalının insan və intellekt kapitalına çevrilməsi hökumətin qarşısında bir vəzifə kimi qoyulmuşdur. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsi, şübhəsiz, təhsil və elm sahələrinin inkişafından və dövlət tərəfindən bu sahələrə dəstək verilməsindən keçir. Büdcə layihəsinin təhlili göstərir ki, elm və təhsilə ayrılacaq vəsaitin həcminin artırılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsində təhsilə ayrılan ümumi vəsait 2011-ci və 2012-ci illərin göstəricilərindən çoxdur. Başqa sözlə desək, təhsilə ayrılan vəsaitin artımı ilə bağlı müsbət dinamika gələn il də davam etdiriləcəkdir.
Təhsil işçisi kimi, xüsusilə “məktəbəqədər və ibtidai təh-sil” köməkçi bölməsi üzrə vəsaitin artırılması ilə bağlı hələ keçən il büdcə dinləmələri zamanı hörmətli maliyyə nazirinə müraciətlərimizi qeyd etmək istərdim. Sevindirici haldır ki, bu il məktəbəqədər və ibtidai təhsilə ayrılan vəsait 2012-ci ilin göstəricisi ilə müqayisədə 51,2 faiz artacaqdır. Məlumdur ki, cənab Prezidentin sərəncamı ilə bir sıra uşaq bağçası və uşaq evləri yerli icra hakimiyyəti orqanlarının tabeliyinə verilmişdir. İnanıram ki, maliyyə artımından sonra da bu sahədə inkişafın şahidi olacağıq. Bağçaların maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması, uşaqların keyfiyyətli ərzaqla təminatı üçün bu addımların müsbət nəticələri olacaqdır.
Təhsil sahəsində əmək haqqı sisteminin təkmilləşdiril-məsi üçün 152,2 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Məlumdur ki, respublikamızda təhsil işçilərinin əməyinin ödənilməsi üçün dövlət büdcəsindən ayrılan əmək haqqın-dan başqa, bir çox ali təhsil müəssisələrinin büdcəsindən də əlavə məbləğ ödənilir. Bu isə ali təhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin maddi vəziyyətini az da olsa, yaxşılaşdırır. Orta məktəblərdə belə bir təcrübə olmadığından deputat həmkarlarımın təkliflərinə qoşularaq, xahiş edərdim ki, məhz orta məktəblərdə çalışan şəxslərin əmək haqlarının artırılması ilə bağlı məsələ büdcədə nəzərdə tutulsun. Bu baxımdan təhsil xərcləri üçün ayrılan vəsaitin bir qədər də artırılması nəzərdən keçirilsə, yaxşı olardı.
Sumqayıtdan seçilən bir millət vəkili olaraq qeyd etmək istərdim ki, Sumqayıt şəhəri Abşeron rayonu ilə birlikdə keçən il olduğu kimi, bu il də öz yerli xərclərini tam həcmdə yerli gəlirlərinin hesabına ödəyəcəkdir. 2013-cü ildə Şirvan şəhərinin də bu sıraya əlavə olunması dövlət tərəfindən aparılan məqsədyönlü iqtisadi siyasətin davamı olacaqdır. Büdcə layihəsinə səs verəcəyəm. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Yevda Abramov.
Y.Abramov. Təşəkkür edirəm. Cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri! Bu gün çox ciddi bir maliyyə sənədi müzakirə olunur. Bir neçə ildir ki, mən də bu ciddi sənədin müzakirəsində iştirak edirəm. Həmişə də dəyərli fikirlərimizi demişik, mülahizələrimizi irəli sürmüşük. Oqtay müəllim, son 5–6 aydır ki, müxalifət yönümlü mətbuatda bir ənənə yaranıb. İqtidar deputatları büdcə sənədinin və digər bir məsələnin müzakirəsində tənqidi mülahizələrini deyəndə onu qabardıb ya hökumətə, ya dövlətə, ya da cənab Prezidentin apardığı siyasətə qarşı qoyurlar. Bu çox yanlış addımdır.
Büdcənin 6 komitədə müzakirəsindən sonra mən mətbuatı izlədim. İqtidar deputatlarının ağzından çıxan cümlələrdən tutaraq yazırlar ki, guya biz Azərbaycanda inkişafın olmadığını, kənd təsərrüfatının gerilədiyini, büdcənin zəif olduğunu deyirik. Bütün bunlar çox ucuz hörmət qazanmaq siyasətidir. İqtidar deputatı öz fikrini deyə bilər. Büdcədə çatışmayan cəhətləri, daha doğrusu, növbəti illərdə diqqəti nəyə yönəltmək lazım olduğunu deməsi – bu tənqid hökumətə qarşı çevrilməyib. Biz seçicilərimizin arzularını və xoş niyyətlərini bu zala gətiririk. Belə ciddi sənədlərin müzakirəsində seçici tapşırıqlarını önə çəkirik, yəni seçildiyimiz rayonların problemlərini qabardırıq.
Mən bu gün bəyan edirəm ki, bu çox akademik, çox gözəl hazırlanmış bir büdcədir. Bu büdcə ilə biz dinamik inkişafa nail olmuşuq və sübut etmişik ki, ölkəmiz doğru yoldadır. Ulu öndərin iqtisadi-siyasi strategiyası bu gün cənab Prezident tərəfindən uğurla davam etdirilir və bundan sonra da belə gedəcəyik.
Mən onların yadına bir şeyi salmaq istəyirəm. I və II çağırışlarda büdcə müzakirəsində milyonlardan söhbət ge-dirdi. Milyardları heç ağlımıza belə gətirə bilmirdik. Mən əminəm ki, 4–5 ildən sonra nəinki 20, 50–60 milyarddan söhbət gedəcək. Mən bilirəm, bu insanlar o vaxt da belə bəlağətli çıxışlar edərək büdcəni tənqid edəcəklər, sanki ölkədə inkişafın olmadığını sübut etmək istəyəcəklər.
Mən bunları deməklə ürəyimi boşaltmaq istəyirdim. Həm də demək istəyirdim ki, biz də insanıq, biz də çatışmayan cəhətləri deyə bilərik. Məgər iqtidar deputatları sifarişlə danışırlar? Xeyr. Mən iqtidarın bütün tədbirlərində iştirak edirəm. Heç bir yuxarı təşkilat və ya kimsə nəyi isə danışmağı göstəriş verməyib. Bu zalda hər kəs öz ürək sözünü deyə bilər. Bizim dediyimiz sözdən tutub ucuzluğa getmək lazım deyil.
Mən seçicilərimi narahat edən bir sıra problem haqqında danışmaq istəyirəm. Bizim rayondan seçilən digər həmkarım Vahid müəllim çox gözəl, elmi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə həm büdcənin parametrlərinə, həm də rayonun problemlərinə diqqəti yönəltdi. Oqtay müəllim, keçən il hökumətin hesabatında mən də Qonaqkənd məsələsini qaldırmışdım. Bu gün bir sıra nazirliklərə, xüsusilə Səhiyyə Nazirliyinə minnətdarlığımı bildirirəm. Uzun illər idi ki, orada xəstəxana tikilməmişdi. Çox gözəl, müasir bir xəstəxana tikildi. Mən bir ay bundan öncə onun açılışında oldum. Polis, poçt, məktəb binaları əsaslı təmir edildi. Vahid müəllim, – Allah canını sağ eləsin, – öz şəxsi vəsaitindən məscid tikdi.
Görürsünüzmü, bu elə özü inkişafdır. Amma bundan da çox inkişaf etmək imkanlarımız var. Ona görə birinci növ-bədə orada nəzərdə tutulmuş yol infrastrukturunun yaxın bir-iki ildə tikilməsinə başlanılmalıdır. Söhbət təkcə Qonaqkənddən getmir. Bu yolun üstündə 50-yə qədər kənd və yaşayış məntəqəsi var. 2 yaşayış məntəqəsində 20 mindən çox adam yaşayır. Ona görə rayon ictimaiyyətinin, bütün seçicilərimizin adından bu məsələnin tezliklə həll edilməsini Samir müəllimdən xahiş edirik. Bu infrastruktur olandan sonra bir sıra problemlər avtomatik olaraq həll ediləcək.
Alma məsələsi barədə Vahid müəllim geniş izahat verdi. Oqtay müəllim, rayonumuzun dolanacaq mənbəyi almadır. Alma olarsa, insanların sifəti gülər, camaat dolana bilər. Alma olanda da onun harada realizə edilməsi böyük prob-lemə çevrilir. Bu gün Azərbaycan bazarında olan bütün almaları Quba rayonu, Quba fermerləri yetişdirirlər. Ən gözəl almalar ki bu gün xaricdən gətirilib bazarda satılır, bu sortların hamısı Qubada yetişir. Bu gün gömrük təşkilatı, vergilər idarəsi, digər nazirliklər tərəfindən Azərbaycana gətirilən almanın idxalına maneələr qoymaqla, idxalını azaltmaqla Quba almasının şöhrətini qaldırmaq olar, çünki bir il çəkilən əziyyət bir ayda yerlə yeksan olur.
Bu yaxınlarda yeni icra başçısı çox gözəl bir ənənəni ye-nidən dirçəltdi. Qubada alma bayramı keçirdi və deputat həmkarlarımızın əksəriyyəti, hökumət üzvləri bu tədbirdə iştirak etdilər. Amma biz – həm mən, həm də Vahid müəllim gözləyirdik ki, həmin gün, heç olmasa, 60–70 maşın alma çox təntənəli şəkildə Rusiya bazarına getsin. SSRİ dövründə bu meyvə Qubanın tacı idi. Qubanın əsas büdcəsi almadan formalaşırdı. Ona görə bu məsələlər haqqında çox ciddi fikirləşmək, Çin təcrübəsindən istifadə etmək lazımdır. Mən 20 dəfədən çox Çində olmuşam, orada yerli malın ixracı üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur. Maşınlara yüklə, malını çıxar. Oqtay müəllim, sərhəddə bir saat da qalmırsan. Şadlanırlar, kömək edirlər ki, qoy mal Çindən çıxsın. Bu məsələlər haqqında fikirləşmək lazımdır.
İş yerləri məsələsi böyük problemdir. Bunun üzərində də fikirləşmək lazımdır. Əlbəttə, builki büdcəmiz çox böyük investisiya yönümlüdür. Bütün parametrləri tərifə layiqdir. Mən bu sənədə səs verəcəyəm. Sadəcə, deyirəm ki, Oqtay müəllim, o vaxt Qubada əsas iş yerləri iki konserv zavodunda cəmləşmişdi. İndi kim bunları özəlləşdirib, balalarının can sağlığına qismət olsun, bazar iqtisadiyyatıdır, mənim paxıllığım yoxdur. Amma zavodların heç biri işləmədi. Mənim yadımdadır ki, Arif Rəhimzadə 1-ci katib idi, il yarım kabinetdə oturmadı. SSRİ miqyasında zərbəçi zavod idi, onu tikirdi. Hər gün orada idi. O zavod da özəlləşdirildi, quruldu. İki ildir, işləmir. Bir nəfər adam üçün iş yeri yoxdur. Bir zavodda bir mövsümdə 1500 adam işləyirdi. Ona görə biz həm İqtisadi İnkişaf Nazirliyindən, həm də Samir müəllimdən xahiş edərdik ki, gələcəkdə bu məsələlər büdcədə nəzərdə tutulsun. Büdcə layihəsi tamamilə “Büdcə sistemi haqqında” Qanuna uyğundur, mən bu sənədə səs verəcəyəm. Bütün deputatları da büdcəyə səs verməyə dəvət edirəm. Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Bu məsələni Siz də, Vahid müəllim də neçənci dəfədir, qaldırırsınız. Təhlil eləmək lazımdır. Qubanın məşhur ağ alması var.
Yolum bir vaxt Qubaya düşmüşdü. Gördüm ki, orada al-manın qiyməti Bakı bazarlarındakı qiymətdən bahadır. Mənimlə razısınız?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Qubada yolun kənarında alma satılır, Bakıda satılan almadan bahadır. Elə hesablaya-hesablaya camaat heç nə almır da. Nə isə, bunu araşdırmaq lazımdır. Maya dəyəri bir az aşağı düşməlidir. Bazar iqtisadiyyatıdır, bunu hesablamaq lazımdır.
Zavodlar niyə işləmir? İşləmirsə, yeni zavodlar qurulma-lıdır. Hər bir biznesmen görsə ki, burada xeyirli bir iş var, maya da qoyar, zavod da tikər. İşləmir, onu da araşdırmaq lazımdır. Samir müəllim də, iqtisadi inkişaf naziri də öyrən-sinlər, görək bu zavodlar nəyə görə işləmirlər. Alma məsə-ləsi bir neçə dəfədir, burada qaldırılır. Mən xahiş edəcəyəm, baxsınlar, təhlil etsinlər. Arif Əşrəfov.
A.Əşrəfov. Təşəkkür edirəm. Hörmətli cənab Sədr, hör-mətli hökumət üzvləri, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli qonaqlar! Dünən mən İqtisadi siyasət daimi komitəsinin sədrinin, maliyyə nazirinin, iqtisadi inkişaf nazirinin və Hesablama Palatası sədrinin verdiyi hesabatlara diqqətlə qulaq asdım. Hesabatlarda iqtisadi və siyasi inkişaf konsepsiyasından çox geniş bəhs olundu.
Mən, sadəcə olaraq, bir sıra məsələlərə toxunmaq istər-dim. Bu gün Azərbaycanda makroiqtisadi siyasət davamlı şəkildə gedir. Möhtərəm cənab Prezidentin apardığı uğurlu siyasət nəticəsində bütün sahələrdə irəliləyiş əldə olunur. Mən Xaçmaz rayonunun timsalında bir sıra makroiqtisadi göstəricilərə toxunmaq istərdim, çünki cənab Prezident 2010-cu il Nazirlər Kabinetinin yığıncağında Azərbaycan iqtisadiyyatının 2 dəfə artırılmasını və bunun qeyri-neft sektorunun hesabına aparılacağını bəyan etmişdir. Ümumi məhsulun istehsalı 3,5 dəfə, sənaye istehsalı 7 dəfə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı 2 dəfə, əsas kapitala investisiyalar 2 dəfə, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 5 dəfə, ticarət dövriyyəsi 9 dəfə artmışdır. Bu makroiqtisadi göstəricilər onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanın gələcək iqtisadi inkişaf konsepsiyası göz qabağındadır.
2003-cü ildə dövlət büdcəmizin mədaxil hissəsinə daxilolmalar 912,5 min manat, məxaric 4,2 milyon manat idisə, bizim diqqətimizə təqdim olunan 2013-cü ilin büdcə zərfində bu, müvafiq olaraq 19,5 və 29,3 milyon manat təşkil edir. Yəni büdcədən asılılıq əgər 2003-cü ildə 4,6 dəfə idisə, hazırda bu rəqəm 1,5 dəfəyə düşmüşdür. Dövlət büdcəsinin mədaxil hissəsinə daxilolmalar 9 il ərzində 21 dəfə artmışdır. Bu çox böyük bir göstəricidir.
Mən Xaçmaz rayonunun timsalında bir sıra məsələlərə toxunmaq istərdim. Bildiyiniz kimi, Xaçmaz rayonu Azər-baycanın Şimal qapısıdır. Hava limanından Azərbaycana daxil olan hər hansı bir qonaq Bakının mərkəzinə gələnədək Azərbaycan haqqında müəyyən qənaət əldə edir. Bu gün avtomobil və dəmir yolu nəqliyyatı ilə gələn qonaqlar da məhz Xaçmazdan keçirlər. Bu baxımdan Xaçmaza diqqət daha üstün olmalıdır. Bu gün Xaçmaz Rayon Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi günün tələblərinə cavab vermirdi. O artıq sökülüb və yeni bir muzey tikiləcək. Mən Samir müəllimdən xahiş edərdim ki, hazırda məktub oradadır, buna bir nəzər yetirərdilər. Payız mövsümünü nəzərə alaraq bunun tez bir zamanda həyata keçirilməsini xahiş edirəm.
İkinci, Köhnə Xaçmazla Xaçmazı ayıran Qudyalçayın üzərində körpü olmadığından Xaçmaz əhalisi 6 kilometrlik məsafə qət eləməyə məcburdurlar. Məktəblilər, orada ya-şayan insanlar çox böyük çətinliklərlə üzləşməli olurlar.
Arzu kəndində ötən əsrin 50-ci illərində Ermənistandan köçmüş əhali kompakt şəkildə yaşayır. Bu kənddə məktəb olmadığından uşaqlar 4 kilometr məsafədə yerləşən Hacıəlibəy kəndinə getməli olurlar. Bu yol da Quba–Xaçmaz trasının üstündə yerləşir. Orada 2 nəfər uşaq həlak olub və digər hadisələr baş verir. Mən bu məsələlərin dövlət investisiya proqramına salınması ilə bağlı həm Nazirlər Kabinetinə, həm Maliyyə Nazirliyinə, həm də İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə məktubla müraciət etmişdim. Ümumiyyətlə, mən 2013-cü il dövlət büdcəsi zərfini çox yüksək qiymətləndirirəm. Bu sahədə əziyyət çəkən hər bir insana öz minnətdarlığımı bildirməklə həmkarlarımı 2013-cü ilin büdcəsinə səs verməyə çağırıram. Təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Saat 4-ə kimi fasilə elan olunur.

(FASİLƏDƏN  SONRA)

Sədrlik edən. Xahiş edirəm, yerlərinizi tutasınız. Hör-mətli millət vəkilləri, bir təklif vermək istəyirəm. Sabah çı-xışlara saat 1-ə kimi vaxt ayıraq, sonra hökumət üzvləri suallara cavab versinlər. Günün ikinci yarısında da Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsinə baxaq. Etiraz yoxdur ki?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Ona görə 5 dəqiqəyə keçək ki, hamıya vaxt çatsın. Hikmət Atayev, buyurun.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Gecikənlərə onsuz da vaxt çatmayacaq. Rafiq Məmmədhəsənov.
R.Məmmədhəsənov. Çox sağ olun, Oqtay müəllim. Hör-mətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri və hökumət üzvləri! Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsi “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq ölkəmizin orta və uzunmüddətli prioritetlərini özündə birləşdirən, dövlətin iqtisadi və siyasi kursu, eyni zamanda, digər dövlət əhəmiyyətli məsələlər üzrə qəbul edilmiş dövlət proqramlarının maliyyə təminatı nəzərə alınmaqla tərtib olunmuşdur. Ona görə də bu sənədin hazırlanmasında əməyi olan insanlara, xüsusilə maliyyə naziri Samir Şərifovun əməkdaşlarına minnətdarlığımı bildirirəm.
Elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və digər yaxın sahələrə büdcənin təxminən dörddə biri qədər – 4,5 milyard manat vəsait ayrılmışdır. Elm xərclərinə 129,1 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulur ki, bu da büdcənin təxminən 0,7 faizini təşkil edir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələri ilə müqayisə edəndə bu rəqəm azlıq təşkil edir, lakin qeyd etmək lazımdır ki, son 5 ildə elmə ayrılan vəsait 55 faiz artmışdır.
Son zamanlar qanun qəbul etdik ki, pensiyaya çıxan elmlər namizədinin təqaüdünə 120 manat, elmlər doktorunun təqaüdünə 200 manat əlavə edilsin. Hazırda elmi adlara görə verilən vəsait çox azdır. Yaxşı olardı ki, bu vəsait elmlər namizədinə, elmlər doktorlarına elə işlədiyi müddətdə də verilsin və pensiyaya çıxanda bu məbləğ pensiyalarına əlavə olunsun. Bu da camaatı çox rahatlayar və çox da razı qalarlar.
Təhsil və səhiyyə xərcləri də 2012-ci illə müqayisədə bir qədər artırılmışdır. Mən rəqəmləri sadalamaq istəmirəm, çünki burada diqqəti cəlb eləyən bir məqam var, onu qeyd eləmək istəyirəm. Səhiyyə xərclərində xüsusi dövlət proqramlarına kifayət qədər vəsait ayrılmışdır. Bu da yaxşı haldır. Şəkərli diabet xəstələri, xroniki böyrək çatışmazlığı olan xəstələr, hemofiliya, talassemiya irsi qan xəstəlikləri, onkoloji xəstəliklər əleyhinə dərman preparatları ilə təminat, yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikası və sair. 10 dövlət proqramına kifayət qədər, hətta normadan da artıq vəsait ayrılmışdır. Məsələn, şəkərli diabet proqramına 33 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bu, keçən illərlə müqayisədə təxminən 3 dəfə artıqdır. Bu yaxşı haldır. Dövlət 10 proqram üzrə camaatın xəstəliklərinin bütün qayğısını öz üzərinə götürür. İlk dəfə olaraq 2013-cü ildən dağınıq skleroz xəstəliyinə tutulmuş insanların müalicəsi üçün vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Yaxşı haldır.
Ümumiyyətlə, 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin layihəsi sanballı hazırlanmışdır, investisiya və sosial yönümlüdür. Buna görə də mən bu büdcəyə səs verəcəyəm.
Bir qədər də seçildiyim bölgə haqqında danışmaq istəyi-rəm. Gədəbəydə bir körpü var idi, uçub dağılmışdı. Cənab Prezidentə məruzə edəndən sonra körpü yenidən tikildi və istifadəyə verildi. 70 metr uzunluğu, 10 metr eni, 15 metr hündürlüyü olan bir körpüdür. Digər tərəfdən, Gədəbəy–Qaravəllər yolunun uzunluğu 57 kilometrdir. Yenə də cənab Prezidentə məruzə olunandan sonra bu yolun tikintisinə başlanılmışdır. Buna görə də şəxsən mən, seçicilərim, bütün Gədəbəy camaatı cənab Prezidentə minnətdarlığımızı bildiririk.
Hörmətli Sədr, bildiyiniz kimi, Gədəbəy sərhəd rayonu-dur. Ermənilərlə 123 kilometr sərhəd zolağı vardır. Cənab Prezidentin Gədəbəy və Tovuz rayonlarının 2013-cü ilə qə-dər qazlaşdırılması haqqında sərəncamı var. Lakin bu vaxta qədər Gədəbəyin Şınıx bölgəsinin 26 kəndinin yalnız 6-sı qazlaşdırılıb, 20 kənd isə qazsız qalıb. Eləcə də Tovuz rayonunun dağ kəndləri qazsız qalıb. Mən bilmirəm, “Azəriqaz” bu barədə nə düşünür. Məktəblər tikilir, istifadəyə verilir, işığı, suyu var, lakin qazı yoxdur. Ona görə də o kəndlərin sakinləri qışda Bakıya, Gəncəyə qohumlarının yanına köçməli olurlar. Kəndlərdə əhalinin ilboyu məskunlaşması üçün hökumətdən o kəndlərin qazlaşdırılmasını sürətləndirmələrini xahiş edirəm. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Sahib Alıyev.
S.Alıyev. Təşəkkür edirəm. Cənab Sədr, hörmətli höku-mət üzvləri, dəyərli həmkarlar! Mən öncə büdcənin mahiy-yəti haqqında danışmaq istəyirəm. İlk növbədə onu vurğulayım ki, büdcənin həcmi Azərbaycanın regionda lider dövlət olduğunu bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyur. Ən azı ona görə ki, bu il bizim büdcəmiz 25 milyard dollar nəzərdə tutulub. Bütövlükdə Qafqazın iki ölkəsinin, yəni Gürcüstanın və Ermənistanın birgə büdcəsindən 3 dəfə, Ermənistanın büdcəsindən isə 8 dəfə çoxdur.
Bu iqtisadi potensial, eyni zamanda, bu il xarici siyasət sahəsi üçün yönləndirilən vəsait ondan xəbər verir ki, ölkə-miz Qafqazda lider rol oynamaqla yanaşı, paytaxt Bakıda təkcə Azərbaycanın deyil, de-fakto Qafqazın paytaxtı rolunu oynamağa başlayıb. Bu ölkədə keçirilən beynəlxalq tədbirlər sayəsindədir ki, bu il də ona xeyli vəsait ayrılması nəzərdə tutulur. Əgər beynəlxalq axtarış sistemlərinə müraciət etsək, görəcəyik ki, hazırda Bakı və Azərbaycanın adı qonşu Gürcüstan və Ermənistandan, onların paytaxtlarından bir neçə dəfə çox çəkilir.
Mən parlamentin Beynəlxalq münasibətlər və parlament-lərarası əlaqələr komitəsinin üzvü kimi bunu deməyi özümə borc bilirəm ki, bu gün Azərbaycan bütün Qafqazda, həm o tayda, həm də bu tayda oynadığı stabilləşdirici rolla bizdən qat-qat böyük dövlətlərdən daha ön planda durur. Ona görə də nəzərə alınmalıdır ki, bəzi çevrələrin Qafqazın o tayındakılardan, mən üzr istəyirəm ifadəmə görə, bizə qarşı “xox” gəlmək vasitəsi kimi istifadə etmələri özlərinə qarşı da çevrilə bilər. Çünki potensialın o biri üzü də var.
Konkret olaraq mən bir məsələnin üzərində dayanmaq istəyirəm. Cənab Sədr, biz burada sosial ədalət prinsipindən çox danışırıq. Amma bizim ənənədə bir məsələ də var, bu da imanlılıqdır. Bu gün Heydər Əliyev Fondu dövlətin imanlılıq potensialının artmasında olduqca mühüm rol oynayır. Amma az öncə həmkarlarım qeyd etdilər, Mənzil Məcəlləsində gələcəkdə sosial evlərin tikilməsi, kimsəsizlərin evlə təmin olunması məsələsi nəzərdə tutulur ki, mənə elə gəlir, buna diqqəti artırmaq olduqca önəmlidir.
Hökumət üzvlərinin diqqətinə onu da çatdırmaq istəyirəm ki, dünyanın heç bir xalqının dilində “evlənmək” sözü bizdəki fəlsəfəni, mahiyyəti özündə əks etdirmir. Evlənmək onlarda qadına, kişiyə yiyələnmək kimidirsə, bizdə ev sahibi, ocaq sahibi olmaq nəzərdə tutulur. Bizdəki ailə cütlüyü öz xoşbəxtliyini bir-birinə qovuşmaqdan daha çox ortaq evə və ocağa sahib olmaqda görür. Bu olduqca önəmli məsələdir, mən bunun nəzərə alınmasını istərdim.
Bu baxımdan, əlbəttə ki, meydana sosial ipoteka məsələsi çıxır. Bir çox həmkarlarım bunun artırılmasının zərurətini qeyd etdilər. Amma mənə elə gəlir, təkcə artırılmadan söhbət getməli deyil, burada diferensial yanaşmaya da ehtiyac var, çünki nə qədər təzadlı olsa da, sosial ipotekaya daha çox ehtiyac duyanların onu almaq imkanları daha azdır. Onun alınması üçün qoyulan hədlərə onların aldıqları məvacib təminat vermir. Mənə elə gəlir ki, bu məsələdə hökumət bir az diferensiallığa getməlidir.
Vaxtın azlığına görə bəzi məsələlərin üzərində dayana bilməyəcəyəm. Diqqətinizə təmsil etdiyim bölgənin bəzi problemlərini çatdırmaq istəyirəm. Öncə demək istəyirəm ki, doğrudan da, Tərtərdə böyük inkişaf gedir. Müxalifət partiyasının liderlərindən biri də bunu öz çıxışında qeyd etdi. Təbii ki, bu, cənab Prezidentin böyük qayğısı sayəsindədir. Amma Tərtərin ən böyük problemlərindən biri sudur. Bu rayonda 409 artezian quyusu var ki, onların aylıq elektrik enerjisi xərcləri 250 min manatdan çoxdur. Amma belə potensial var ki, Tərtərin bir hissəsində su dəryaçası yaratmaq olar. Ermənilər məhsul dövründə kəsdikləri suyu qışda buraxırlar, o suyun həcmi təqribən 40–42 milyon kubmetr həcmindədir. Onun 30–35 kubmetrini orada cəmləşdirmək olar və bu, Tərtərin probleminin həllinə xeyli kömək edər. Təbii ki, bizdə qaz problemi...
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Azay Quliyev.
A.Quliyev. Təşəkkür edirəm. Cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri! Biz artıq iki gündür ki, büdcə ətrafında müzakirələri davam etdiririk. Burada büdcənin nə qədər əsaslı olması, inkişafın bütün parametrlərini özündə əks etdirməsi ilə bağlı çox dəyərli fikirlər səsləndirilib. Ona görə də bu barədə ətraflı və geniş danışmaq istəmirəm.
İki mühüm məqamı vurğulamaq istəyirəm. Birincisi bun-dan ibarətdir ki, uzun müddət gözlədiyimiz proses artıq Azərbaycanda baş verir, neft sektoru ilə qeyri-neft sektoru arasında fərq yavaş-yavaş azalır. Bu çox mühüm bir haldır. Təsadüfi deyil ki, gələn il artıq qeyri-neft sektorunda böyümə 9,16 faiz gözlənilir. Digər bir mühüm amil odur ki, qeyri-neft ixracının həcmi 19,1 faizə qədər yüksələcək. Bu, hesab edirəm ki, bizim iqtisadiyyatımızın qarşısına qoyulan əsas məsələlərdən biridir.
İkinci mühüm məqam regionlarla Bakı arasında fərqin və bölgələrə ayrılan dotasiyaların həcminin azaldılması faktıdır. Çox sevindirici haldır ki, artıq Abşeron rayonu ilə yanaşı, Sumqayıt və Şirvan şəhərləri mərkəzi büdcədən maliyyələşmə prosesindən imtina ediblər, onlara daha artıq mərkəzdən dotasiyalar verilmir. Düşünürəm ki, bu çox böyük hadisədir və ümumi daxili məhsulun formalaşmasında regionların çəkisinin artmasına kömək edəcəkdir. Çox ümid edirəm ki, növbəti illərdə digər bölgələr də onlara qoşulacaq.
İndi isə təkliflərlə bağlı bir neçə məqamı diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Birincisi, burada müəllimlərin, onların maaşlarının artırılması ilə bağlı müəyyən fikirlər səsləndirildi. Mənə belə gəlir ki, biz təhsildə, ümumiyyətlə, müəllimlərlə bağlı problemin həllində mühüm rol oynaya biləcək bir qərar qəbul etməliyik. Bu da müəllimlərin dövlət qulluğu sisteminə keçirilməsidir. Bilirsiniz ki, cənab Prezident hələ 2011-ci ilin aprel ayında onların dövlət qulluğunun xüsusi növünə aid edilməsi ilə bağlı bir sərəncam imzalamışdı və konsepsiya təsdiq etmişdi. Ondan sonra, bildiyim qədər, Təhsil Nazirliyi də bu ilin fevral ayında təklifləri Nazirlər Kabinetinə təqdim edib. Düşünürəm ki, bu məsələ öz həllini tapsa, yaxşı olar və bütövlükdə müəllimlərin maddi imkanlarının artırılmasına ciddi töhfəsini verə bilər.
Burada ipoteka ilə bağlı danışıldı. Mən bunun bütün parametrlərini bir yana qoyub sosial ipoteka üçün tələb olunan 20 faiz ilkin ödənişin çoxluğu haqqında fikir bildirmək istəyirəm. Mən hesab edirəm ki, bu gün bizim gənclər üçün 20 faizi ödəmək çox çətin məsələdir.
Toxunmaq istədiyim növbəti məsələ təmsil olunduğum qeyri-hökumət təşkilatları ilə bağlıdır. Mən fürsətdən istifa-də eləyib Samir müəllimə təşəkkür etmək istəyirəm ki, ke-çən il qeyri-hökumət təşkilatlarına ayrılan vəsaitin artırılması ilə bağlı edilən təklifə müsbət yanaşdı və məbləğ artırıldı. Bu il isə yeni bir təkliflə çıxış etmək istəyirəm. Məsələ burasındadır ki, cənab Prezidentin 2013-cü il 23 may fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının Əsasnaməsinə dəyişiklik edildi və bundan sonra şura xaricdə fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatlarına maliyyə yardımı, qrant vermək hüququ qazandı. Xüsusilə Avropa ölkələrində Azərbaycan haqqında doğru-dürüst məlumatın yayılması, ictimaiyyətə Azərbaycan gerçəkliyi ilə bağlı həqiqi məlumatların verilməsi, milli maraqların müdafiəsi baxımından xaricdə fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatlarına şura vasitəsilə qrantın ayrılması çox önəmlidir. Fürsətdən istifadə edib Samir müəllimdən xahiş etmək istərdim ki, bu məqsədlə şuranın vəsaitinə yenidən baxılsın və müəyyən artımlar nəzərdə tutulsun.
Bir neçə kəlmə də Şirvan şəhəri ilə bağlı demək istəyi-rəm. Hazırda Şirvanda ciddi problem iki binanın büsbütün istismarının dayandırılması ilə bağlıdır. Demək olar ki, 12 mənzil, iki bina tamamilə sıradan çıxıb. Orada yaşayan əhali məktəblərə köçürülüb. Çox istərdim ki, Maliyyə Nazirliyi və hökumət bu məsələyə diqqət ayırsın. Bununla bağlı hökumətə müraciətlər də daxil olub.
Digər bir məsələ “Kürmost” deyilən yaşayış massivində 120 yerlik məktəb binasının istismara yararsız vəziyyətdə olması ilə bağlıdır. Düşünürəm ki, Təhsil Nazirliyinin müvafiq təklifləri nəzərə alınmalı və bu məktəb bərpa olunmalıdır. Digər təklifləri səsləndirməyə imkan yoxdur. Bütövlükdə hesab edirəm ki, büdcə kifayət qədər əsaslıdır və ona səs vermək lazımdır. Sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Sevinc Fətəliyeva.
S.Fətəliyeva. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkil-ləri, hörmətli hökumət nümayəndələri! Ötən müddət ərzində respublikamızın regionlarında infrastrukturun yenidən qurulması və inkişafı, səhiyyə və təhsil müəssisələrinin tikintisi, əhalinin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm və əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu, Azərbaycanın öz iqtisadiyyatını düşünülmüş şəkildə qurduğunu, əldə olunmuş uğurlu nəticələrdə qeyri-neft sektorunun mühüm paya malik olduğunu təsdiqləmişdir. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, sahibkarlığın inkişafı, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması nəticəsində ölkəmizin dinamik inkişafı davam etdirilmişdir.
Möhtərəm Prezident İlham Əliyevin bölgələrə müntəzəm səfərlərinin və rayonlarda əhali ilə keçirilən görüşlərin intensiv xarakter alması, eləcə də dövlət başçısının yerlərdə sosial-iqtisadi vəziyyətlə hərtərəfli tanış olması, regionların inkişafı, yoxsulluğun azaldılması ilə bağlı müəyyən edilmiş strateji proqramlar üzrə konkret tapşırıqlar və göstərişlər verməsi bu sahə üzrə qəbul edilmiş proqramların icrasının daha da sürətlənməsinə səbəb olur.
“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009–2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində Suraxanı rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı, əhalini narahat edən problemlərin həlli və infrastruktur layihələrin yerinə yetirilməsi sahəsində bir sıra mühüm işlər görülmüşdür. Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və digər sosial yönümlü obyektlər tikilərək əhalinin istifadəsinə verilmiş, genişmiqyaslı yenidənqurma və quruculuq işləri həyata keçirilmişdir. Düşünürəm ki, bunların hamısı büdcə layihəsinin düzgün planlaşdırılmasının nəticəsidir.
Bununla yanaşı, görüləcək işlərimiz də var. Bu gün Azər-baycan Respublikasının beynəlxalq miqyasda tanınmasına, müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə dair konkret siyasət həyata keçirilir, təhsil və mədəniyyətin inkişafı üçün zəruri qərarlar qəbul edilir. Millət vəkili seçildiyim Suraxanı rayonunda da  bu sahədə görülməsi vacib olan işlər var. Hövsan qəsəbəsi və kəndində mövcud mədəniyyət saraylarının ciddi təmirinə, kütləvi kitabxananın tikintisinə ehtiyac var. Əhalisi 16700 nəfər olan Zığ qəsəbəsində doğum evinin və müasir standartlara uyğun xəstəxananın tikintisi, məhəllədaxili asfalt döşəmənin sürətləndirilməsi vacib məsələdir.
Burada bir məsələ səsləndi, mən də onu təkrar etmək istəyirəm. Biz son zamanlar uşaqlara qarşı zorakılıq hallarının çoxalmasının şahidiyik. Ailədaxili zorakılığa məruz qalan uşaqların psixoloji reabilitasiyaya ehtiyacları var. Bir müddət öncə “Sosial xidmət haqqında” Qanun qəbul edilib və bunun davamı olaraq psixoloji reabilitasiya mərkəzlərinin açılması çox zəruridir. Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə sayı az olsa da, valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqlar var. Onları nə uşaq evlərinə, nə də internatlara göndərmək mümkündür. Belə uşaqlar üçün xüsusi tərbiyəvi sosial sığınacaqların yaradılması lazımdır. Mən xahiş edərdim, bu məsələ də burada öz əksini tapsın.
Hamımız informasiya dövründə yaşayırıq və bu şəraitdə ən səmərəli silah isə informasiyanın insanlara mümkün qədər çox çatdırılmasıdır. Təklifim ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın müasir tarixini əks etdirən keyfiyyətli sənədli filmlər çəkilsin. Belə filmlər daxili istifadəçi üçün yox, xarici seyrçilər üçün nəzərdə tutulmalıdır. Hamımız tez-tez xaricə səfərlərə gedirik, müxtəlif tədbirlərdə iştirak edirik. Ən vacib tədbirlər 20 yanvara və Xocalı faciəsinə həsr olunanlardır. Bu tədbirlərdə azərbaycanlılardan başqa, digər millətlərin nümayəndələri, xarici qonaqlar iştirak edirlər. Mən düşünürəm ki, belə tədbirlər Azərbaycan həqiqətlərini əks etdirən sənədli filmlərin nümayişi üçün ən uyğun və lazımi yerdir. Təklif edirəm, belə filmlərin çəkilməsi üçün xüsusi vəsait ayrılsın. Qeyd etmək istəyirəm ki, bütün dövrlərdə hər ölkə üçün prioritet və qeyri-prioritet məsələlər var. Zaman getdikcə prioritet məsələlər dəyişir. Düşünürəm ki, hazırda büdcə layihəsində ən vacib məsələlər əksini tapır. Bütün həmkarlarımı büdcə layihəsinə səs verməyə çağırıram. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Sahibə Qafarova.
S.Qafarova. Çox sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli həmkarlar! Burada büdcə ilə bağlı müxtəlif fikirlər səsləndi. Hesab edirəm ki, gələn ilin dövlət büdcəsi Azərbaycanın iqtisadi qüdrətini real olaraq ifadə edir və uzun illərdir, həyata keçirilən proqramlar çərçivəsində işlərin davamını şərtləndirir.
Bildiyimiz kimi, möhtərəm Prezident cənab İlham Əliye-vin təşəbbüsü ilə Azərbaycanda 2004-cü ildən etibarən re-gionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramları uğurla həyata keçirilir. Regionlarda iqtisadi, sahibkarlıq fəallığı artıbdır. Təbii ki, yaradılan infrastruktur, sahibkar-lığın inkişafı üçün formalaşdırılan şərait regionlarda iqtisadi göstəricilərin artmasına səbəb olur. Bu proqramın həyata keçirilməsinin nəticəsi olaraq, sözün müsbət mənasında, regionlarımız tanınmaz olur. Bu bir gerçəklikdir və bugünkü Azərbaycanın reallığıdır. Biz bu istiqamətdə əldə olunan dəyişiklikləri bütün sahələrdə – infrastruktur layihələrinin icrasında, yeni müəssisə və zavodların, iş yerlərinin açılmasında, vətəndaşların sosial həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasında görürük.
Bölgələrdə təhsilin səviyyəsinin artırılması istiqamətində görülən işlərin də nəticələri müsbətdir. Gələn ilin dövlət büdcəsində bu sahəyə ayrılacaq vəsaitin həcminin artırılması təqdirəlayiqdir. Hesab edirəm ki, təhsil sahəsinə ayrılan vəsait son illərdə ölkəmizdə təhsilin inkişafı ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin daha səmərəli nəticələr verməsinə xidmət edəcəkdir. Möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyevin təhsilin inkişafına göstərdiyi diqqət və qayğı onu təsdiqləyir ki, bu mühüm sahənin inkişafı dövlət siyasətinin strateji istiqamətlərindən biri və bəlkə də ən vacibidir. Bu gün Azərbaycanda həyata keçirilən dövlət proqramları və islahatlar çərçivəsində təhsilin bütün sahələri inkişaf edir. Təhsildə idarəetmə, müəllim hazırlığı və digər sahələrin inkişafına xüsusi diqqət yetirilir.
Məktəblərin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi istiqamətində də mühüm işlər görülür. Bu proses təkcə pay-taxtla məhdudlaşmır, ən ucqar bölgələri də əhatə edir. Təsadüfi deyil ki, son bir neçə ildə respublika ərazisində heç bir dövrdə müşahidə olunmadığı qədər məktəb binası tikilib. Bir çox məktəb binaları üçün yeni korpuslar inşa olunub, köhnə tədris müəssisələri bərpa və əsaslı təmir edilib.
Yeri gəlmişkən, xüsusi minnətdarlıqla bildirmək istəyi-rəm ki, millət vəkili seçildiyim Şəmkir rayonunda da orta məktəblərin bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm işlər görülüb. Bəzi şəhər və bir sıra kənd məktəbləri əsaslı şəkildə yenidən qurulub, müasir standartlara uyğun tam təchiz edilərək şagirdlərin ixtiyarına verilib. Bununla yanaşı, bəzi məktəblərdə şərait hələ də qənaətbəxş deyil. Xüsusən Azərbaycanın inkişafında müstəsna xidmətlər göstərmiş bir sıra alimlərin təhsil aldığı Şəmkir şəhər Nizami adına orta məktəbin və Çinarlı qəsəbə 1 nömrəli orta məktəbin təmirə ciddi ehtiyacı var. Bununla bağlı seçicilərdən kifayət qədər müraciətlər daxil olub. Bu məsələ dəfələrlə bizim görüşlərimizdə qaldırılıb. Ona görə də, xahiş edirəm ki, Şəmkir rayonunda fəaliyyət göstərən bəzi təhsil müəssisələrinin, xüsusən də adını çəkdiyim iki orta məktəbin yenidən qurulması və təmiri məsələlərinə diqqət yetirilsin. Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, gələn ilin dövlət büdcəsi sosial yönümlü olmaqla ölkəmizin qarşısında duran məsələlərin həllinə böyük imkan yaradır. Mən bu layihəyə səs verəcəyəm və həmkarlarımı da ona səs verməyə çağırıram. Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun. Mirkazım Kazımov.
M.Kazımov. Təşəkkür edirəm. Hörmətli Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri! Son illər dünya iqtisadiyyatında baş verən maliyyə böhranına baxmayaraq, Azərbaycan iqtisadiyyatı artım tempini saxlaya bilir və geriləmədən uzaqdır. Bütün bunlar Prezident cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi ardıcıl və məqsədli iqtisadi siyasət nəticəsində baş verir.
Milli Məclisin müzakirəsinə təqdim olunmuş 2013-cü il dövlət büdcəsi layihəsi bu ruhda hazırlanmış maliyyə sənə-didir. Büdcə zərfindəki təhlildən göründüyü kimi, gələn il iqtisadi artım tempi daha yüksək olacaq. Ölkə üzrə bu gös-tərici 5,3 faiz olmaqla daxili məhsulun istehsalı 56 milyard manata çatdırılacaqdır. Bu isə cari ildə olduğu kimi, neft sektorunda azalma şəraitində və qeyri-neft sektorunda 12 faizə yaxın artım hesabına baş verəcəkdir. Belə bir artım ümumi daxili məhsulun həcmində qeyri-neft sektorunun payının 61 faizdən artıq proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Qeyri-neft sektorunun mühüm sahəsi olan aqrar sektor 2013-cü ildə də diqqət mərkəzində olacaqdır. Büdcə layihəsində kənd təsərrüfatına irriqasiya və meliorasiya tədbirlərinə 470 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulur. Bu, 2011-ci ilin faktiki göstəricisi ilə müqayisədə 11 faizdən çox vəsait deməkdir. Bu vəsaitin 200 milyon manata yaxını müvafiq dövlət proqramlarının və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir. Yalnız “2008–2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi üçün gələn ilin dövlət büdcəsindən 125 milyon manat vəsait yönəldilməsi nəzərdə tutulur. Son 5 ildə bu sahəyə yönəldilən büdcə vəsaiti 27 faiz artmışdır.
Təqdim olunmuş sənədlərdən göründüyü kimi, gələn ilin büdcəsi də sosial və investisiya yönümlü olacaqdır. Büdcə xərclərində sosial yönümlü xərclərin xüsusi çəkisi 25 faiz-dən çox olacaqdır. Bu bir daha göstərir ki, hökumət tərəfin-dən əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi kursu 2013-cü ildə də davam etdiriləcəkdir.
2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsində diqqət yetirilən digər mühüm sahə hökumət tərəfindən həyata keçiriləcək investisiya siyasətidir. Büdcənin əsaslı xərclərinin tərkib hissəsi olan dövlət investisiya xərcləri 2011-ci ilin faktiki icrasına nisbətən 128 faiz artımla proqnozlaşdırılır. Bu sərmayələr ilk növbədə icra olunan, dövlət proqramında nəzərdə tutulan və inşası davam etdirilən sənaye, energetika, kənd təsərrüfatı, emal sənayesi, nəqliyyat, kommunal infrastrukturlarının, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət təyinatlı obyektlərin başa çatdırılmasına yönəldiləcəkdir.
Eyni zamanda, regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramına daxil olan obyektlərin inşası diqqət mərkəzində olacaqdır. Bu proqram çərçivəsində deputatı olduğum Cəlilabad rayonunda da su və kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması və digər obyektlərin inşası davam etdiriləcəkdir. Azərbaycan hökumətinin fəaliyyətinin prioritetlərindən biri də regionlarda sahibkarlığın, ilk növbədə kiçik və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, onlara maliyyə dəstəyinin, əsasən, güzəştli kreditlərin ayrılması vasitəsi ilə genişləndirilməsi, qabaqcıl texnologiyanın, ilk növbədə kənd təsərrüfatı məhsullarının emal sahəsində tətbiqi və bu yolla rəqabətə davamlı məhsul istehsalına nail olmaqdır.
Ötən illərdə olduğu kimi, 2013-cü büdcə ilində də Sahib-karlığa Kömək Milli Fondu vasitəsi ilə bu işlərə vəsait yö-nəldilməsi nəzərdə tutulur. Bu maliyyə dəstəyi 2011-ci ilin faktiki göstəricisi ilə müqayisədə 4 dəfə çox olacaqdır. Yeri gəlmişkən, bir önəmli faktı qeyd etmək istərdim. Sahibkar-lığa Kömək Milli Fondu fəaliyyətə başladığı vaxtdan dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən ayrılan və daxil olan vəsait nəzərə alınmaqla 2013-cü ildə bu fondda 1,1 milyard manat vəsait ehtiyatı yaranacaqdır. Bu gün fond çox yaxşı maliyyə mənbəyinə çevrilmişdir.
Bir neçə kəlmə də dövlət büdcəsinin yerli gəlirləri və xərcləri barədə demək istərdim. Hökumətin həyata keçirdiyi məqsədli büdcə siyasəti nəticəsində dövlət büdcəsinin gəlirlərinin tərkib hissəsi olan yerli gəlirlər ilbəil artır...
Sədrlik edən. Vaxtınız 5 dəqiqədir. Xahiş edirəm, bun-dan sonra çıxış edənlər reqlamentə əməl etsinlər. Musa Qasımlı.
M.Qasımlı. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkil-ləri, hörmətli hökumət üzvləri! Təqdim edilən büdcə layihəsinə səs verəcəyəm. Nəyə görə? Hər şeydən əvvəl ona görə ki, Avropa ölkələrində böhranın dərinləşdiyi, bəzi ölkələrin büdcəsinin yerinə yetirilmədiyi, dağıldığı bir vaxtda bizim builki büdcənin dayanıqlı olması və 2013-cü il büdcəsinin əvvəlkinə nisbətən artması, heç şübhəsiz, müsbət qiymətləndirilməlidir. Əgər əvvəlki illərlə müqayisədə bizdə artım çox sürətli olmayıbsa, bu, Avropada baş verən böhranın nəticəsidir. Əgər biz böhrana düşməmişiksə, o, cənab Prezidentimiz başda olmaqla komandasının, hökumətimizin fəaliyyətinin nəticəsidir. Birinci, buna görə bu büdcəyə səs verəcəyəm.
İkincisi, büdcəmiz həm investisiya, həm də sosial yönümlüdür, növbəti ildə xalqımızın daha yaxşı yaşamasına və dövlətimizin daha qüdrətli olmasına yönəlib. Hörmətli cənab Sədr, mən bir məsələni xüsusi vurğulamaq istəyirəm. Büdcəni yaradan, yazan, formalaşdıran komandanın olması, heç şübhəsiz, ölkəmiz üçün müsbət bir haldır.
Bununla belə, bəzi mülahizələrimi bildirmək istəyirəm. Bunlar nədən ibarətdir? Birincisi, elm və təhsilimizə mütləq ədalətli, vicdanlı rəqabətin gəlməsi lazımdır. Bunu, fikrimcə, büdcəni formalaşdıran, büdcəni təşkil edən şəxslər mütləq nəzərə almalıdırlar. Universitetlərin muxtariyyəti, müstəqilliyi artırılmalı və onlar büdcədən daha çox asılı olmamalıdırlar. Alim əməyinin qiymətləndirilməsində bərabərliyə son qoyulmalıdır. Startda bərabərlik olar, amma əmək haqlarının minimum və maksimum həddi müəyyənləşdirilməlidir. Bu, alimlər arasında bir rəqabətə gətirər, elmimiz dünya elminin cərgələrinə daha sıx daxil ola bilər.
İkinci, bu bəlkə də daha məhdud dairənin söhbəti idi, amma mən hörmətli nazirimiz Samir müəllimdən xahiş etdim ki, bu məsələyə diqqəti artırsın. Qədim dillərin öyrənilməsinə vəsaitin ayrılması lazımdır, çünki bu bizim tariximiz üçün çox vacibdir. Universitetlərimizdə yataqxana komplekslərinin, korpusların tikilməsinə diqqət artırılmalıdır, çünki xaricdən gələcəklər, büdcəmizə əlavə vəsait daxil olacaq.
Hörmətli cənab Sədr, mən proteksionizm siyasəti ilə bağlı bəzi mülahizələrimi bildirmək istəyirəm. Əgər hər hansı bir məhsul Azərbaycanda istehsal edilirsə və onun Azərbaycanda istehsal imkanları varsa, onun xaricdən idxalına rüsumlar artırılmalıdır ki, Azərbaycanda həmin sahə inkişaf etsin. Bu, yeni iş yerlərinin açılmasına gətirib çıxara bilər. Deyəcəyim bir məsələ, ola bilsin, mübahisələr doğursun. Dağlıq Qarabağda işğal altında olan, azərbaycanlıların yaşamadığı rayonların büdcəyə daxil edilməsi barədə, məncə, fikirləşmək olar, çünki büdcə təkcə iqtisadi bir sənəd deyil, eyni zamanda, siyasi sənəddir. Bu barədə mübahisələr ola bilər, amma mənə elə gəlir, bundan ötrü hər hansı bir formada müəyyən vəsaitin ayrılmasının nəzərdə tutulması pis olmazdı.
Digər bir məsələ də odur ki, biz xarici bazarlar barədə mütləq düşünməliyik. İri fermer təsərrüfatlarının yaranması və məhsullarımızın xaricə çıxarılması, bankların faizlərinin aşağı salınması çox vacibdir. Bunun müəyyən bir həddi göstərilməlidir. Doğrudur, banklar müstəqildir, özəldir, amma bunlar Azərbaycan qanunları ilə fəaliyyət göstərirlər. Buna da diqqət yetirilməsini vacib hesab edirəm. Ermənistanın təcavüzü ilə bağlı filmlərin çəkilməsinə, kitabların nəşrinə diqqətin artırılmasını faydalı bilirəm. Zamanım bitir. Mən büdcəyə səs verəcəyəm və hörmətli həmkarlarımı da bu sənədə səs verməyə dəvət edirəm. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Rafael Cəbrayılov.
R.Cəbrayılov. Cənab Sədr, mən növbəmi həmkarım Qüdrət Həsənquliyevə verirəm.
Sədrlik edən. Buyurun.
Q.Həsənquliyev. Çox sağ olun, cənab Sədr. Rafael müəl-limə də təşəkkür edirəm. Cənab nazirlər, qonaqlar, hörmətli həmkarlar! Burada büdcəni müzakirə edirik və çıxış edən-lərin əksəriyyətinin də tələbi bu olur ki, filan sahəyə daha çox vəsait ayıraq. Amma vəsait çatmır, cəmi 20 milyard manata qədərdir. Biz burada düşünməliyik ki, necə edək, vəsaiti artıraq. Məsələn, əhalisinin sayı 1,3 milyon olan Estoniyanın büdcəsi 6,6 milyard avrodur. Yəni bu, adambaşına düşən vəsaitlə hesablansa, onda hətta Estoniyanın səviyyəsinə çatmaq üçün Azərbaycanın büdcəsi 46,2 milyard olmalı idi. Əhalisinin sayı bizdən 1 milyon az olan Avstriyanın dövlət büdcəsi 73,5 milyard avrodur. Mən bunu ona görə söyləyirəm ki, biz mütləq iqtisadi sahədə ciddi islahatlar aparmalıyıq.
İndi büdcənin təqribən az qala yarısı təmir-tikinti işlərinə gedir. Biz bu büdcə vəsaitləri hesabına xəstəxanaların, olimpiya komplekslərinin tikilməsi, divarların çəkilməsi prosesini dayandırmalıyıq. Bu vəsaitin böyük bir hissəsini ilk növbədə hərbi xərclərə yönəltməliyik. Ona görə ki, büdcədə hərbi xərclərə 2,7 milyard manat vəsait nəzərdə tutulub. Bu, Ermənistanın büdcəsindən artıq olsa da, bütün beynəlxalq hərbi araşdırma mərkəzləri qeyd edirlər ki, indiki hərbi xərclərlə Azərbaycan yalnız 3–4 ildən sonra Ermənistanın səviy-yəsinə gəlib çata bilər. Bu bir reallıqdır və ona görə də biz hərbi xərclərimizi ciddi surətdə artırmalıyıq. Bu, indiki kimi 13,7 faiz yox, büdcənin 23–25 faizi həddində olmalıdır. Heç bir beynəlxalq təşkilat, heç bir dövlət bizim əvəzimizə gəlib torpaqlarımızı azad etməyəcək. Bunu hamımız bilirik. Mənə elə gəlir ki, biz işğalla sözdə yox, əməldə barışmamalıyıq və torpaqlarımızın azad olunması üçün ciddi addımlar atılmalıdır.
Bundan başqa, əvvəllər də söyləmişdim, məni narahat edən ciddi məsələlərdən biri də elmə, təhsilə ayrılan vəsaitin azlığıdır. Bu vəsait bir neçə dəfə artırılmalıdır. Orta məktəb müəllimlərinin əmək haqqı, heç olmasa, ölkədə rəsmən elan olunmuş 350 manatlıq orta əmək haqqı səviyyəsinə çatdırılmalıdır. Hazırda müəllimlərin vəziyyəti həddindən artıq ağırdır. Həkimlərin aldığı maaş olduqca azdır və ona görə məcburdurlar ki, xəstələrdən pul alsınlar. Onlara verilən 120–140 manatla faktiki surətdə yaşamaq mümkün deyil.
Mən komitənin iclasında söyləmişdim, bir daha söyləyi-rəm. Biz bazar iqtisadiyyatına keçmişiksə, bu qədər dövlət universiteti nəyə lazımdır? Bunlar özəlləşdirilməlidir. Onlar, əslində, büdcəyə vergi ödəməlidirlər. Onun əvəzində tələbələrə təhsil kreditləri verilməlidir ki, təhsil haqlarını ödəyə bilsinlər. Bundan başqa, xəstəxanalar özəlləşdirilməli, icbari sığorta, nəhayət ki, tətbiq olunmalıdır.
Cənab Prezident vaxtilə Nazirlər Kabinetinin iclasında dedi ki, xarici banklardakı pullardan 2 milyard gətirilib Azərbaycan banklarında yerləşdirilsin. Özəl banklarda ən aşağı faiz 20 faizdir. Bununla iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək olar? Bu, mümkün olmayan bir məsələdir. Hesablama Pala-tası keçən il bir açıqlama vermişdi ki, bizim 45 milyard pulumuzun illik gəlirliyi cəmi 0,89 faizdir. Heç 1 faiz də deyil. O pulların bir hissəsini Azərbaycanda yerləşdirmək lazımdır ki, sahibkarlara ucuz kreditlər verilsin.
Vahid müəllim söylədi ki, nağdsız ödənişlərin qarşısı alınsa, büdcəyə vəsait gələr. Mən hesab eləmirəm ki, biz bunu hətta 100 faiz təmin eləsək belə, bu yolla büdcə gəlirlərini artıra bilək. Büdcə gəlirlərini artırmağın yolu, dediyim kimi, emal və istehsal müəssisələrinin yaradılmasıdır. Bizdə büdcə vəsaiti hesabına rayonlarda müəyyən inzibati binalar, bağçalar, məktəblər, səhiyyə obyektləri tikilir. Amma bunlar gəlir gətirməyən sahələrdir. İstehsal müəssisələri yaradılmalıdır. Həm də Bakıda əhali sıxlığının qarşısını almaq üçün regionlara mütləq vergi güzəştləri nəzərdə tutulmalıdır. Ora vəsait qoyan şəxslər bir müddət vergidən azad olmalıdırlar ki, insanlar maraqlı olsunlar, regionlara vəsait yatırsınlar.
Cənab Sədr, mən sonda Naxçıvanla bağlı bir neçə kəlmə demək istəyirəm. Naxçıvana ayrılan dotasiya bir faiz azaldılıb. Halbuki mən hesab edirəm, ora daha çox dotasiya ayrılmalıdır ki, Naxçıvan boşalmasın. Vaxtilə mənim seçildiyim Culfa və Ordubad rayonlarında şərab zavodları, emal müəssisələri var idi. İndi o müəssisələrin heç biri işləmir, onları bərpa etməyə çox böyük ehtiyac var. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Qüdrət müəllim, yəqin, hökumət üzvləri Sizin qaldırdığınız məsələlərə aydınlıq gətirəcəklər. Amma mən Sizinlə bir məsələdə razılaşmıram. Siz bizim hərbi gücümüzdən danışdınız. Deyirsiniz ki, Azərbaycanın hərbi gücü 3–4 ildən sonra Ermənistanın səviyyəsinə çata-caq. Yəqin, fikrinizi düz izah eləmədiniz. Ermənistanın hərbi gücü ilə Azərbaycanın hərbi gücünü müqayisə eləmək tam səhvdir. Azərbaycanın hərbi gücü qədərincədir. Ancaq biz Azərbaycanı militarist ölkə elan eləyə bilmərik ki? Dünyada mövcud qaydalar var. Büdcəyə uyğun olaraq hərbi güc məsələsi, faizlər var. Ona görə belə məsələləri burada demək düzgün deyil. Hadi Rəcəbli.
H.Rəcəbli. Təşəkkür edirəm, cənab Sədr. Hörmətli depu-tat həmkarlarım, dəyərli hökumət nümayəndələri! Ölkəmiz-də artıq büdcənin hazırlanması, təqdimatı, büdcə müzakirə-ləri vasitəsi ilə hökumət- parlament əməkdaşlığının ənənə-ləri formalaşmışdır. Biz illərlə dövlət büdcəsinin artım tem-pinin yüksəlməsinə artıq öyrəşmişik və bunu başqa cür tə-səvvür edə bilmirik. Təkcə 2008-ci illə müqayisədə büdcə-miz 3 dəfə artmış və 20 milyard manata çatmaq üzrədir. Büdcə göstəricilərinin böyük əksəriyyəti 7–15 faiz civarında artımla müəyyənləşdirilmişdir. Nəzərə alsaq ki, gələn il bizdə inflyasiya 5,7 faizdir, bunun nə qədər yüksək artım tempi olduğunu özümüz üçün təsəvvür edə bilərik.
Büdcə müzakirələrində bu gün məni nə sevindirir? Artıq deputat həmkarlarımın çıxışlarının məzmunu və istiqaməti dəyişmişdir. Əvvəlki illərdəki çıxışlarla indiki çıxışların arasında böyük fərq var. Bu fərq, əsasən, nədən ibarətdir? Çıxış edənlər ölkədə gedən uğurları xüsusi vurğulayır və sosial rifah, ölkəmizin daha firavan yaşaması istiqamətində arzularını bildirmək istəyirlər.
Burada, əsasən, sosial sahəyə ayrılan vəsaitlərlə bağlı bəzi fikirləri çözmək istəyirəm. Bu həm komitə üzvlərimizin, həm də bu məsələlərin içərisində olan, bunları bilən deputat həmkarlarımın fikirləridir. İlkin olaraq, səhiyyədə artım ötən illə müqayisədə 0,5 faiz, sosial müdafiə məqsədi ilə artımlar 1,4 faiz görünür. Bu, vizual olaraq ilkin baxışda az görünən rəqəmlərdir. Amma mən bir neçə arqumentlə əsaslandırmaq istəyirəm ki, bu, əslində, belə deyil. Bizdə həm səhiyyəyə, həm də sosial məqsədlərə ayrılan vəsaitin həcmi çoxdur.
Birincisi, həm səhiyyədə, həm də sosial məsələlərdə bir sıra əsaslı işlər artıq görülmüşdür və bu sahələrə yenidən vəsait ayrılmasına ehtiyac yoxdur.
İkincisi, Səhiyyə Nazirliyində proqramlarla idarə etmək mövcuddur. Bu gün Azərbaycanda 37-yə yaxın proqram var ki, onlarda da vəsait konkretləşib, istiqamətlənib. Sosial müdafiə sistemində də uğurlu işlər görülür. Ayrılan vəsaitin səmərəli istifadə olunması üçün müəyyən işlər aparılır və bu qurumlarda, sözün əsl mənasında, böyük irəliləyişlər var.
Başqa bir rəqəmi diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Oqtay müəllim, bu rəqəmlər bugünkü büdcədə görünmür, 2008–2012-ci illərdə təkcə səhiyyəyə 631 milyon 612 min manat vəsait ayrılıb. Mən burada o obyektlərin adını sadalamaq istəmirəm. Xeyli obyektlər tikilir və çox böyük işlər görülür.
Eyni zamanda, sosial təminat sahəsində 210 milyon 762 min manat civarında işlər görülübdür. Beş ildə idman sahə-sində 400 milyon manat miqdarında işlər görülübdür. Əlbəttə, bunları deməklə mən bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycanda bu sahələr diqqət mərkəzindədir və büdcə sözün tam mənasında sosial yönümlüdür.
Bununla bağlı bir neçə məsələyə diqqəti yönəltmək istəyirəm. Burada mənzil tikintisindən söhbət getdi. Sosial müdafiə sistemində vacib faktorlardan biridir. Ola bilər, bu rəqəmi mən özüm üçün aydınlaşdıra bilməmişəm. Büdcədə bir rəqəm azalıb, o da mənzil və kommunal təsərrüfatı ilə bağlıdır. 9,2 faiz minusla olan rəqəmdir. Düşünürəm, biz nə isə eləməliyik ki, bu rəqəm artsın.
Sonra, istəyirəm, həmkarlarımın birinin çıxışına münasi-bət bildirəm. Olimpiya hərəkatında idmançıya verilən pulla ölkədə gedən sosial məsələlərin paralelini aparmaq olmaz. Bu, düzgün müqayisə, düzgün uyğunlaşdırma deyil. Azərbaycanda Qarabağ əlillərinə, qaçqınlarımıza ev tikilir, maşın verilir. Görülən işlərin başqa istiqamətini müqayisə eləsək, görərik ki, ölkəmizdə bundan başqa böyük işlər görülür. Bunlar da, əlbəttə, bizim diqqətimizdən yayınmamalıdır.
İki məsələyə də diqqət yetirmək istəyirəm. Birinci, hə-kimlərin əmək haqlarının artırılmasına mütləq ehtiyac var. Mən bunu xüsusi vurğulamaq istəyirəm.
İkinci, Lənkəranda yüz ili tamam olacaq bir bina var. Bu gün maliyyə nazirinin diqqətini onun təmirinə cəlb eləmək istəyirəm. Lənkəran xan sarayının təmirinə ehtiyac var. Büdcəyə səs verəcəyəm, deputat həmkarlarımı da ona səs verməyə çağırıram. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Eldar Quliyev.
E.Quliyev. Çox sağ olun, cənab Sədr. Hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli deputatlar! Ölkə iqtisadiyyatının güzgüsü olan dövlət büdcəsi hər il olduğu kimi, bu il də Azərbaycan cəmiyyətində çox böyük maraq doğurmuşdur. Təqdim edilən sənədlərin təhlili göstərir ki, 2013-cü ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri ilin gözlənilən icrasına nisbətən 12,4 faiz, xərcləri isə 14,2 faiz artıq nəzərdə tutulur. Dünyada qlobal maliyyə böhranının cərəyan etdiyi bir vaxtda dövlət büdcəsinin belə yüksək göstəriciləri iqtisadi reallığa tamamilə uyğundur və şübhə etmirik ki, müvafiq dövlət orqanları bu vəzifənin öhdəsindən bu dəfə də layiqincə gələcəklər.
Təqdim edilmiş layihədə diqqəti ona cəlb eləmək lazımdır ki, 2013-cü ildə dövlət büdcəsinin xərcləri ümumi daxili məhsulun 35,3 faizini təşkil edir. Bu, müstəqil Azərbaycan Respublikasının tarixində ən yüksək göstəricidir. Belə yüksək nailiyyətlərin əldə edilməsi əsası ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və bu gün möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilən hərtərəfli düşünülmüş və elmi cəhətdən əsaslandırılmış iqtisadi siyasətin nəticəsidir.
Qeyd olunduğu kimi, 2013-cü ildə qeyri-neft sektorunun prioritet bölmələrindən biri olan kənd təsərrüfatına 470 milyon manat, 2012-ci ilə nisbətən 4,8 faiz çox vəsait ayrıl-mışdır. Qeyd etmək istəyirəm ki, dövlət büdcəsindən bu bölməyə ayrılan vəsait özünü doğruldur. Hər il bu sahədə dinamik və stabil artım əldə edilir. Təkcə onu demək lazımdır ki, əgər əvvəlki illərdə aqrar sahədə yaradılan əlavə dəyər ümumi daxili məhsulun 5 faizindən çox olmurdusa, təkcə bu il ilin 9 ayının nəticəsində bu rəqəm 6,3 faizə çatdırılmışdır. Bütün bunlar onu göstərir ki, respublikamızda kənd təsərrüfatına yönəldilən investisiyalar, subsidiyalar və kreditlərin həcminin son illərdəki artımı öz müsbət nəticəsini verir. Onu da bildirmək istəyirəm ki, hörmətli Prezidentimiz cənab İlham Əliyev aqrar sahədə məhsul istehsalının artırılması üçün çox böyük potensial olduğunu və bundan daha səmərəli istifadə etməyin vacibliyini dəfələrlə qeyd etmişdir. Hesab edirəm ki, bu vəzifənin öhdəsindən gəlmək üçün bundan sonra da bu sahəyə lazımi səviyyədə dövlət dəstəyinə ehtiyac vardır. Bu məqsədlə ilk növbədə yerli kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükünə dair dövlət sifarişinin verilməsi və bu tədbirlərə dövlət büdcəsindən müvafiq vəsait ayrılması nəzərdə tutulmalıdır.
Gələn ilin büdcəsində ərzaq alınması üçün 296 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuşdu. Bu vəsaitin 180–200 milyonu yerli fermerlərə, kənd təsərrüfatı məhsulunun istehsalçılarına verilsəydi, bu həm onların məhsullarının alınmasına kömək edərdi, həm də onlarda prioritet nəticələr əldə olunardı.
Digər prioritet sahələrdən biri olan turizm barədə də qeyd eləmək istəyirəm. Bildiyiniz kimi, ölkə Prezidenti tərəfindən bir neçə fərman və sərəncam imzalanmışdır və eləcə də, dövlət, hökumət tərəfindən proqram həyata keçirilir. Ölkədə turizm çox yüksək şəkildə inkişaf edir. Lakin bu gün turistləri cəlb eləmək üçün otellərdən və dəniz çimərliklərindən istifadə eləməklə bərabər, digər sahələri də inkişaf etdirməliyik. Bakı və Bakı ətrafında olan mədəniyyət və tarixi abidələrin bərpasına dövlət tərəfindən müəyyən vəsait ayrılmalıdır. Çox təəssüflər olsun, son zamanlar bu məsələlər bir az pərdə arxasında qaldığından bəzi tarixi abidələr sabah yaddan və siyahıdan çıxarıla bilər. Ümumilikdə, 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin Azərbaycan dövlətinin güclənməsinə və xalqımızın maddi rifah halının yaxşılaşmasına xidmət edəcəyini və “Büdcə sistemi haqqında” Qanunun tələblərinə uyğun tərtib edilməsini nəzərə alaraq mən bu sənədi dəstəkləyirəm və deputat həmkarlarımı qanun layihəsinin lehinə səs verməyə çağırıram. Sağ olun.

Azərbaycan  Respublikası  Mill Məclis Sədrinin
birinc müavin Z.Əsgərov  sədrlik  edir

Sədrlik edən. Sağ olun. Musa Quliyev.
M.Quliyev. Çox sağ olun, Ziyafət müəllim. 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsi “Büdcə sistemi haqqında” Azərbay-can Respublikası Qanununun tələblərinə uyğun olaraq ölkəmizin gələn ildəki sosial-iqtisadi inkişaf perspektivləri nəzərə alınmaqla hazırlanmış çox mükəmməl bir sənəddir. Bu sənədin hazırlanmasında əməyi olan hər kəsə, eləcə də həmişə olduğu kimi, bu il də bu sənədə dərin təhlil əsasında obyektiv rəy verən Hesablama Palatasının əməkdaşlarına minnətdarlığımı bildirirəm.
Gələn ilin büdcəsinin həm gəlir, həm də xərc hissələri artmışdır. Bu da gələn il əhalimizin sosial rifah halının daha yaxşı təmin olunmasına əsas verən şərtlərdən biridir. Xüsu-silə büdcə xərclərinin dövlətçiliyimizin tarixində 25 milyard dollara çatması və yaxud da 1993-cü illə müqayisədə 100 dəfədən çox artması əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasının uğurla həyata keçirilməsindən xəbər verir.
Büdcəmiz haqqında burada çoxlu fikirlər səsləndi. Xüsusən büdcənin sosial yönümlülüyü və sosial sahədəki problemlərin həlli ilə bağlı deyilənləri sadalayıb vaxt almaq istəmirəm. Sadəcə olaraq, onu demək istəyirəm ki, istər ipoteka kreditlərinin ayrılması, istər müəllimlərin, həkimlərin əmək haqlarının artırılması, istərsə də icbari tibbi sığortanın həyata keçirilməsi çox vacib amillərdir. Amma bunlar təkcə büdcə ilə bağlı proseslər deyil, burada islahatlar aparılmalı və çəkilən xərclərin səmərəliliyi nəzərə alınmalıdır. Hesab edirəm ki, hökumət artıq hüquqi, siyasi və iqtisadi sahədə aparılan islahatların davamı olaraq sosial sahədə də islahatların həyata keçirilməsi və başa çatdırılması haqqında düşünməlidir.
İki təklif vermək istəyirəm. Bunun biri Qarabağ əlillərinin pensiyası ilə bağlıdır. Məlumdur ki, 2005-ci ildə pensiya islahatları aparıldı, “Əmək pensiyaları haqqında” Qanun qəbul olundu. O qanun qəbul olunandan sonra əlilliyə və ya yaşa görə pensiyaya çıxmaqdan ötrü müəyyən əmək stajı tələb olunur. Əlilliyə görə pensiya almaqdan ötrü vətəndaşın 4 il əmək stajı olmalıdır. Qarabağ müharibəsi indi dayansa da, ermənilər tərəfindən atəşkəsin pozulması nəticəsində ildə bir neçə yüz əsgərimiz yaralanır və onların da bir hissəsi əlil olur. Heç şübhəsiz ki, 18 yaşında hərbi xidmətə çağırılan şəxsin 4 il əmək stajı olmayacaqdır. Ona görə bu şəxslərə Qarabağ əlili kimi pensiya təyin olunmur. Müavinət təyin olunur, bunun da məbləği olduqca azdır. 2006-cı ilə qədər Qarabağ müharibəsində əlil olan şəxslərlə 2006-cı ildə əlil olan şəxslərin pensiyası arasında ciddi fərq var. Bu da istər-istəməz ayrı-seçkilik yaradır. Mən bunun aradan qaldırılmasını təklif edirəm.
Digər bir təklifim seçildiyim Gəncə şəhəri ilə bağlıdır. Burada çıxış edən deputatlar öz dairələrinə müəyyən vəsaitin artırılmasını istədilər və bu da, təbii ki, bir istəkdir. Amma mən Gəncə üçün xüsusi bir vəsait istəmirəm, çünki hökumətimiz və cənab Prezidentin tapşırığı ilə müvafiq strukturlar Gəncənin inkişafına diqqət ayırırlar və kifayət qədər vəsait də ayrılır. Gəncədə artıq bu il 31 təhsil, idman, mədəniyyət, səhiyyə obyekti təmir olunub, yeniləri tikilir. Bu iş də davam edəcəkdir və buna görə mən hökumətimizə təşəkkür edir, minnətdarlığımı bildirirəm.
Gəncədən danışarkən bir təklif də irəli sürmək istəyirəm. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin, Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Tipli Səhmdar Cəmiyyətinin, Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi-nin, eləcə də aqrar sektorla bağlı müxtəlif institut və müəs-sisələrin Gəncəyə köçürülməsi imkanına baxılmasını höku-mətdən xahiş edirəm. Bu həm Bakıda sıxlığın aradan qaldı-rılmasına, həm də regional mərkəz olaraq qərb zonasının və Gəncə şəhərinin inkişafına gətirib çıxaracaqdır. Son olaraq, 2013-cü il dövlət büdcəsini günün reallığına uyğun, sosial-iqtisadi inkişafa yönəlik real büdcə olduğunu vurğulayıram. Büdcəni dəstəkləyirəm və hökumətimizə uğurlar arzulayıram. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. İsa Həbibbəyli.
İ.Həbibbəyli. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli hökumət üzvləri! Müzakirəyə təqdim olunan 2013-cü ilin dövlət büdcəsi, düşünürəm ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ölkəmizdə illərdən bəri aparılan məqsədyönlü islahatların qanunauyğun məntiqi nəticəsidir. Eyni zamanda, bu büdcə layihəsi, orada əks etdirilən iqtisadi göstəricilər ölkəmizdə möhkəm təməlləri qurulan, təkamül prosesinə əsaslanan davamlı bir inkişafın da məntiqi nəticəsi kimi formalaşmışdır. Artıq belə demək mümkündür ki, ölkəmizdə elmi cəhətdən əsaslandırılmış bir büdcə siyasəti formalaşmışdır. Hətta belə düşünmək olar ki, Azərbaycanda iqtisadiyyat elminin bir böyük sahəsi kimi büdcə elmi də artıq formalaşmış şəkildə diqqəti cəlb eləyir. Bütün bunlar bütövlükdə Azərbaycanda cəmiyyət həyatının yüksək inkişaf səviyyəsini aydın şəkildə nəzərə çatdırır.
Mən 2013-cü ilin dövlət büdcəsində regional iqtisadiyyatın daha da inkişaf etdirilməsi istiqamətində nəzərdə tutulan layihələri xüsusilə dəstəkləyirəm. Bu, Azərbaycanın bütövlükdə inkişafına xidmət eləyən büdcə siyasətinin həyata keçirilməsi demək olacaqdır. 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsində Naxçıvan Muxtar Respublikasının mövqeyinin qorunub saxlanılmasını çətin blokada şəraitində fəaliyyət göstərən Naxçıvan Muxtar Respublikasında cəmiyyət həyatının bütün sahələrində aparılan quruculuq proseslərinin, gedən inkişaf meyillərinin dəstəklənməsinin ifadəsi kimi qiymətləndirirəm. Eyni zamanda, diqqətə çatdırmaq istəyirəm ki, son bir neçə ildə 90-cı illərin əvvəllərində Azərbay-canın digər yerlərində olduğu kimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasından ən müxtəlif səbəblərdən köçüb qonşu ölkələrə gedən adamların kütləvi şəkildə qayıdışı prosesi gedir. Hazırda Naxçıvan Muxtar Respublikasının əhalisi 420 min nəfəri üstələmişdir. Ona görə də hesab edirəm ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının blokada vəziyyətində olmasını və bu gedən prosesi nəzərə alaraq investisiya layihələri şəklində Naxçıvana əlavə vəsait ayırmaqla burada digər proqramları da həyata keçirmək blokada şəraitində fəaliyyət göstərən regionun inkişafına əsl dövlət qayğısı olardı.
Burada iki gün ərzində gedən müzakirələrdə elm-təhsil siyasəti, bu sahədə gedən proseslər haqqında müxtəlif fikir-lər irəli sürüldü. Bu fikirlərin hamısının qayəsi, əlbəttə, öl-kəmizdə elmi və təhsili daha da inkişaf etdirmək kimi nəcib bir məqsədi izləyir. Amma burada daha çox Avropa təcrübəsi misal gətirilir ki, Avropada elmi strukturlar daha çox ali məktəblərin nəzdində fəaliyyət göstərir və yaxud da nazirlərin yanında xidmət sahəsi kimi mövcuddurlar. Mən bu qlobal böhran şəraitində, son bir neçə ildə Avropada proseslərin tam tərsinə getdiyini müşahidə edirəm. Ali məktəblərin çoxunda, hətta inkişaf etmiş Almaniya, İspaniya, İtaliya kimi ölkələrdə qlobal böhrandan çıxış yollarından birini öz nəzdlərində olan elmi tədqiqat mərkəzlərinin fəaliyyətini məhdudlaşdırmaqda və bağlamaqda görürlər. Avropanın düşünən beyinlərinin çoxu ölkələrində mərkəzləşmiş akademiya yaradılması haqqında fikirlər səsləndirirlər. Ona görə də mən hesab edirəm ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq yox, ona investisiya qo-yuluşunu bir az artırmaq, orada islahatları daha da sürətlən-dirmək lazımdır.
Eyni zamanda, elmi kəşflərə, ixtiralara, səmərəli təkliflə-rə, patentlərə nəzərdə tutulan maliyyə vəsaitinin miqdarı da artırılmalıdır ki, alim bunda daha çox maraqlı olsun. Elmi ideyaların istehsalata tətbiqinə cəmiyyətdə bir tələbat formalaşmalıdır. Düşünürəm ki, elmi dərəcələr üçün nəzərdə tutulan vəsaitin miqdarının və ali məktəb, akademiya işçilərinin əmək haqlarının nəzərəçarpacaq dərəcədə artırılması da elmin inkişafına kömək edər. Elm və təhsilin inkişafı cəmiyyətin inkişafının möhkəm bünövrəsini qurmaq üçün vacibdir. Büdcədə nəzərdə tutulan vəsait və burada deyilənlərin nəzərə alınması Azərbaycanda yeni cəmiyyətin formalaşması, daha da inkişaf etməsi üçün əsas olacaq. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Aslan Cəfərov.
A.Cəfərov. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli millət vəkilləri və hökumət nümayəndələri! Müzakirəyə təqdim olunmuş büdcə layihəsinin təhlili onu qeyd etməyə əsas verir ki, 2013–2016-cı illər üçün Azərbaycan Respublikasının büdcə-vergi siyasəti ölkənin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla iqtisadiyyatın prioritet sahələrinin modernləşməsinə və onun səmərəliyinin, uzunmüddətli dayanıqlığının təmin edilməsinə, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına və nəticə olaraq əhalinin yaşayış səviyyəsinin artırılmasına yönəldilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, gələn ilin büdcə zərfindəki proqnoz göstəriciləri builki büdcə zərfi ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Layihədə ümumi daxili məhsulun artım dinamikası, iqtisadiyyatımızın müxtəlif sahələri üzrə inkişaf indikatorları nəzərə alınmış və buna uyğun təmkinli, praqmatik və inkişafa zəmin yaradan büdcə zərfi tərtib olunmuşdur. 2009-cu ildə bütün dünyanı bürüyən qlobal maliyyə böhranına baxmayaraq, ölkə Prezidentinin təşəbbüsü ilə real sektorun dəstəklənməsi məqsədi ilə vergi yükünün azaldılması istiqamətində qanunvericilikdə bir sıra dəyişikliklər edilmişdir.
Bildiyiniz kimi, bank sektorunun inkişafı, əhali tərəfindən banklara əmanətlərin qoyulmasının stimullaşdırılması məqsədi ilə 2009-cu il 27 oktyabr tarixli “Banklar və kredit təşkilatları tərəfindən fiziki şəxslərin əmanətləri üzrə ödənilən faizlərin gəlir vergisindən azad edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən banklar və digər kredit təşkilatları tərəfindən fiziki şəxslərin əmanətləri üzrə ödənilən faizlər 2010-cu il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə gəlir vergisindən azad edilmişdir. Yəni 2013-cü il yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 123.1-ci maddəsinin tələblərinə əsasən fiziki şəxslər öz əmanətləri üzrə ödənilən dividendlərdən gəlir vergisini ödəməli olacaqlar. Xatırlatmaq istərdim ki, həmin gəlir vergisi 10 faiz dərəcəsi ilə nəzərdə tutulub.
Məlumdur ki, dövlət fiskal siyasəti vergi sisteminin fəa-liyyəti ilə birbaşa əlaqədardır. Bununla belə, hesab edirəm ki, orta vergi yükünün səviyyəsi, vacib vergi növləri üzrə vergi dərəcələrinin kəmiyyəti müqayisə edilməli, vergi ödəyicilərinin kateqoriyaları arasında paylanma səviyyəsi və vergiyə cəlb olunan bazanın spesifik xüsusiyyətləri araşdırılmalı, ölkəmizdə verginin əhalinin layiqli həyat səviyyəsinə təsirinin təhlili aparılmalıdır.
Gəlin, sadə və elementar hesablamalar aparaq. Mərkəzi Bankın son statistik məlumatına əsasən əhali tərəfindən respublikanın bütün banklarında təqribən 4 milyard 462 milyon manat məbləğində əmanətlər yerləşdirilibdir. Nəzərə alsaq ki, bu gün əmanətlər üzrə ödənilən ortaillik faiz dərəcəsi 10 faizdir və bu gəlirlərin 10 faizi vergilərə cəlb olunmalıdır, onda elə bir nəticəyə gəlmək olar ki, əhalinin əmanətləri üzrə ödənilən dividendlərin gəlir vergisindən büdcəyə əlavə daxilolmaların məbləği cəmi 44,6 milyon manat təşkil edə bilər. Bu isə 2013-cü ilin ümumi büdcə gəlirlərinin cəmi 0,2 faizini təşkil edir.
Hesab edirəm ki, bir tərəfdən büdcəyə bu cür cüzi daxilolmalara, digər tərəfdən əhalinin yüksək faiz dərəcəsinə nail olmaq məqsədi ilə əmanətlərin bir banklardan digər banklara keçirilməsi nəticəsində bank sisteminin formalaşmış aktiv və passivlərinin strukturunda distruktiv halların yaradılması ilə yanaşı, onun ümumi stabilliyinə xələl gətirilməsinə və nəticə etibarilə kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin artması ilə əlaqədar inflyasiya dərəcəsinin artmasına təkan verə biləcək amillərlə üzləşə bilərik. Qeyd olunanlarla əlaqədar, hesab edirəm ki, “Banklar və digər kredit təşkilatları tərəfindən fiziki şəxslərin əmanətləri üzrə ödənilən faizlərin gəlir vergisindən azad edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu növbəti dəfə uzadılmalıdır. Əmanətlər üzrə ödənilən faizlərin gəlir vergisindən növbəti dəfə azad edilməsi nəticəsində əhalinin sərəncamında əlavə vəsaitlərin formalaşması ümu-mi iqtisadiyyatımızda əlavə gəlirlərin və həm də əlavə vergitutma bazasının yaradılmasını təmin edəcəkdir. Hörmətli iclas iştirakçıları, hesab edirəm ki, 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsi bəyənilməli və təsdiq edilməlidir. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Nizami Cəfərov.
N.Cəfərov. Ziyafət müəllim, çox sağ olun. Artıq burada qeyd olundu, büdcə kifayət qədər mükəmməl hazırlanıb. Bu həm də nə isə bir ekspromt hazırlanma deyil, artıq neçə illərdir, ölkədə həm iqtisadiyyatın, həm də iqtisadi proseslərin idrakının yüksəlişi gedir. Biz komitələrin iclaslarında da müəyyən fikirlər dedik, amma deyilən məsələlərin xeyli hissəsi bəlkə də gələcək üçün proqnozlaşdırıla bilər.
Sadəcə, mədəniyyət sahəsində bir sıra məsələlər var ki, onlar bizim mədəniyyət, incəsənət xadimlərini maraqlandı-rır. Bu sahədə də həddindən artıq dəqiq maliyyə siyasəti yürütmək çox çətindir, çünki mədəniyyət və incəsənət sahəsi hər halda xüsusi şəxslər, xüsusi istedadlar tələb edir. Bəzi məsələlərdə, elə bilirəm ki, istər-istəməz daha çox ümumi büdcə texnologiyası ilə yox, layihələrlə işləmək lazım gəlir.
Mənim, sadəcə olaraq, bu büdcə ilə bağlı fikrim müsbət-dir. Elə bir xüsusi qeydə, elə bilirəm, ehtiyac yoxdur. Amma bir məsələnin imkan daxilində həyata keçməsini çox istərdim. Bu da bizim yaradıcı adamlara, xüsusilə ədəbiyyat xadimlərinə verilən qonorarla bağlıdır. Maaşlar vermək, maliyyə, bunlar artıq müəyyənləşmiş modellərdir, standartlardır və bunlar Maliyyə Nazirliyi tərəfindən hökumətimizin siyasəti kimi lazımi şəkildə həyata keçirilir.
Ədəbi orqanlarımız olan “Azərbaycan” və “Ulduz” jur-nallarının, bir də, “Ədəbiyyat” qəzetinin artıq böyük tarixləri var. Yada salmaq istəyirəm ki, 80-ci illərin sonlarında bu mətbuat orqanları çox acınacaqlı vəziyyətdə idi. Məhz ümummilli liderimizin yenidən hakimiyyətə gəlməsi ilə bu orqanların fəaliyyəti canlandı. Onlar ki, büdcədə, adətən, ayrıca maddələr halında gedir, mən çox istərdim, onların qonorar fondları yüksəldilsin. Yəni yazıçı çap olunan əsəri üçün müəyyən məbləğ, vəsait alsın. Bu çox mühüm məsələdir və yaradıcılığı investisiya etmək, yaradıcılıq mədəniyyətini yüksəltmək üçün çox önəmli məsələdir. Mənim, sadəcə olaraq, xahişim budur.
O zaman bir xahişimiz də olmuşdu, amma görünür, hələ-lik büdcə texnologiyası baxımından ona əməl etmək çə-tindir.
Lap axırda belə bir bölmə verilir: mədəniyyət, incəsənət, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara daxil olmayan. Belə bir ifadə gedir. Mənə belə gəlir ki, ona baxmaq lazımdır. İn-di, ola bilsin ki, mədəniyyət, incəsənət, mətbuat, informasiya – bunları birləşdirmək olar, bədən tərbiyəsi burada bir qədər kənarda qalır. Amma bununla yanaşı, ifadənin özü də o qədər dəqiq deyil. Çünki bu kateqoriyalar sayılır, sonra da “aid olmayan” gəlir. Bu da elə bilirəm ki, özünü doğrultmayan bir ifadədir. Qalan bütün hallarda, əlbəttə, razıyıq, bu, böyük bir siyasətdir, böyük mədəniyyətimizin inkişafı üçün Azərbaycanda görülən inqilabi işlərdir. Bu istər-istəməz büdcədə də nəzərdə tutulur. Təşəkkür edirəm və büdcəyə səs verəcəyik. Sağ olun.

Azərbaycan  Respublikası  Mill Məclisinin  Sədri
O.Əsədov  sədrlik  edir

Sədrlik edən. Sağ olun. Sədaqət Vəliyeva.
S.Vəliyeva. Çox sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət nümayəndələri! Ötən dövr ərzində ölkəmizin iqtisadiyyatı dinamik inkişaf etmiş, nailiyyətlərimiz daha da artmışdır. Biz büdcə zərfinin hazırlanmasında çox böyük zəhməti olan insanlara təşəkkürümüzü bildirməliyik. Büdcə layihəsində təhsil, səhiyyə, sosial təminat, gənclər və idman və sair sahələrdə nəzərdə tutulan xərclərin cari ildəkinə nisbətən artırılması diqqətəlayiqdir.
Məktəbəqədər uşaq müəssisələrində isə vəziyyət bir qədər başqadır. Məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin çatışmaması və yaxud onlardan başqa sahələrdə istifadə olunması vəziyyəti bir az çətinləşdirir. Biz millət vəkili olaraq, tez-tez bunlarla bağlı şikayətlərlə rastlaşırıq. Ümid edirəm ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 27 dekabr tarixli Azərbaycan Respublikasında körpələr evlərinin, körpələr evi-uşaq bağçalarının, uşaq bağçalarının, xüsusi uşaq bağçalarının və uşaq evlərinin inkişafı ilə bağlı tədbirlər barədə sərəncamı ilə adı çəkilən müəssisələrin Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinə verilməsi öz səmərəsini verəcəkdir.
Digər tərəfdən, gələcək nəsillərin təlim-tərbiyəsində xüsusi yeri olan uşaqların dərsdənkənar, asudə vaxtlarının təşkili bu gün gündəmdə duran məsələlərdən biridir. Qeyd etmək lazımdır ki, uşaqların tətil müddətində nə işlə məşğul olduqlarından istər bir çox valideynlərin, istərsə də müəllimlərin xəbəri olmur. Uşaqlarımız dərsdənkənar vaxtlarında müxtəlif internet klublarda lazımsız, insanın beynini pozan müxtəlif filmləri seyr edirlər, oyun oynayırlar, yaxud da ətrafda gəzən alkoqoliklərin, narkomanların və cinayətkarların təsiri altına düşürlər. Belə xoşagəlməz hallara tez-tez rast gəlinir. Bunların qarşısını almaq üçün müəyyən işlər görülməlidir. Bu təkcə dövlətin vəzifəsi deyil, qeyri-hökumət təşkilatları da bu sahədə tədbirlər hazırlamalı, işləməlidirlər.
Səhiyyə sahəsində aparılan islahatlar da diqqətəlayiqdir. Mən onların hamısını sadalamaq istəmirəm. Sadəcə, qeyd etmək istəyirəm ki, ərzaq məhsullarına, dərman preparatla-rına ayrılan vəsaitin günbəgün artması sevindirici haldır. Bir zamanlar Səhiyyə Nazirliyi qarşısında növbəyə dayanan xəstələrin dava-qışqırıqları eşidilirdi. Bu gün biz artıq Səhiyyə Nazirliyinin yanından sakit şəkildə keçə bilirik. Bu çox sevindirici bir haldır. Bu gün şəkərli diabet, dağınıq skleroz xəstəliyinə tutulmuş insanlara dərman preparatları üçün vəsaitin artırılması çox böyük önəm kəsb edir. Lakin burada bir məsələni qeyd etmək istəyirəm. Vərəmli xəstələrə, xüsusilə onların qidalanmasına ayrılan vəsait bir qədər azdır. Mən xahiş edərdim ki, Nazirlər Kabinetinin 1994-cü il 9 mart tarixli 103 nömrəli qərarına bir daha baxılsın. Zamanı artıq çatmışdır, burada vərəmli xəstələr üçün nəzərdə tutulan qida məhsulu dəyişilməlidir.
Dövlətimizə təşəkkür etmək istərdim ki, vərəmli xəstələrə qrantlar hesabına ayrılan dərmanlar bu gün dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir. Bu da şəxsən məni bir mütəxəssis olaraq çox sevindirir. Mən qeyd etmək istəyirəm ki, çox böyük bir məsələdir. Bir misalla bunu izah edim. Bir vərəmli xəstənin ilkin müalicəsi 5 min manata başa gəlirsə, xroniki xəstə üçün 10 min manat xərc çəkilir. Bu gün isə dərmana davamlı xəstənin müalicəsi 50 min manata başa gəlir. Bu gün dövlət bunu öz üzərinə götürməklə irəli çox böyük addım atmışdır. Bu, xəstələrə çox böyük kömək olacaqdır.
Bir məsələyə də münasibətimi bildirmək istəyirəm. Bu, ədliyyə sisteminə aiddir. Xəstə və sağlam insanların cəza-çəkmə müəssisələrində bir yerdə olması xoşagələn hal deyil. Əgər məsləhət olarsa, gələcəkdə ayrıca bir cəzaçəkmə müəssisəsi tikilsin və qorxulu infeksiyalı xəstə məhbuslar həm orada müalicə olunsunlar, həm də cəzaçəkmə vaxtlarını başa vursunlar. Sağlam insanların olduğu cəzaçəkmə müəssisələrində isə onların ictimai əməklə məşğul olmasına şərait yaradılsın. Onların ailə üzvləri cəzaçəkmə müəssisəsinə görüşə getmək üçün pul tapa bilmirlər. Mən çox xahiş edərdim ki, onlar həm əmək...
Sədrlik edən. Sağ olun. Rövşən Rzayev.
R.Rzayev. Çox sağ olun, Oqtay müəllim. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli hökumət üzvləri! Təqdim olunan büdcə layihəsini, təbii ki, hamımız dəstək-ləməliyik və dəstəkləyəcəyik. Ona görə ki, görülən işlər, Azərbaycanın iqtisadi uğurları hər birimizin gözünün qaba-ğındadır. Bütün istiqamətlər üzrə işlər gedir. Amma mən istərdim, bir daha hökumət üzvlərinin nəzərinə çatdırım ki, Daşkəsən və Göygöl rayonlarının yol və qazla təmin edilməsi problemi hələ də həllini tapmayıb. Çox istərdim ki, bu istiqamətdə işlər bir balaca tənzimlənsin. Təbii ki, bu illər ərzində xeyli işlər görülüb, amma kifayət qədər deyil.
Bir də, mən Maliyyə Nazirliyinə Dağlıq Qarabağın Azərbaycan icmasına ayrılan vəsaitlə bağlı müraciət etmək istərdim. Bu gün təəssüflər olsun ki, Dağlıq Qarabağda xoşagəlməyən görüşlər keçirilir. Orada Ermənistan parlamentinin üzvləri müxtəlif iclaslar keçirir, mədəni-kütləvi işlər aparırlar. Bu istiqamətdə bizim fəaliyyətimizin gücləndirilməsi yaxşı olardı. Bundan orta maliyyə vəsaitinin artırılması çox önəmli olardı, çünki bizim görüləcək işlərimiz çoxdur. Azərbaycanın haqlı mövqeyinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində işlərimizi bir az da gücləndirməliyik.
Bütövlükdə büdcə ildən-ilə artır. Çox önəmlidir ki, biz bu uğurları müxtəlif beynəlxalq görüşlərdə səsləndiririk və yüksək səviyyədə aparılan işləri deyə bilirik. Bunların hamısı vacibdir. Amma bayaq dediyim istiqamətdə ciddi düşünməyimizə ehtiyac var. Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Səttar Möhbalıyev.
S.Möhbalıyev. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət və-killəri, hörmətli hökumət üzvləri! Bu gün müzakirəmizə təqdim edilmiş Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsini nəzərdən keçirərək qeyd etmək olar ki, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə uğurla reallaşdırılması sayəsində iqtisadi inkişafın dayanıqlığı və makro-iqtisadi sabitlik təmin edilmişdir. Müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində iqtisadiyyatın diversifikasiyası, qeyri-neft sektorunun, regionların inkişafının sürətləndirilməsi sayəsində əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılması mümkün olmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyasına və əsas makroiqtisadi proqnoz göstəricisinə əsasən 2013-cü ildə real iqtisadi artım 5,3 faiz olmaqla 56,1 milyard manat həcmində ümumi daxili məhsul istehsal edi-ləcəkdir. Əhalinin gəlirlərinin 9,1 faiz artaraq 39,7 milyard manat olacağı, orta aylıq əmək haqqının 3,9 faiz real artım tempi ilə 440,3 manata çatacağı nəzərdə tutulur.
Ölkə iqtisadiyyatına 18 milyard manat həcmində və ya cari ilə nisbətən 17,3 faiz çox investisiyanın yatırılması nə-zərdə tutulur ki, bu məbləğin 71 faizini daxili sərmayə təşkil edəcəkdir. Cəlb edilən investisiyaların 69,4 faizinin qeyri-neft sektoruna yönəldilməsi proqnozlaşdırılır.
2013-cü ildə dövlət büdcəsi xərclərinin sosial və inves-tisiya yönümlülüyünə üstünlük veriləcəkdir. Belə ki, 2013-cü ildə sosial yönümlü xərclərin ümumi xərclərdə xüsusi çəkisinin 25,4 faiz, əsas fondlara əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin isə 43,5 faiz olacağı nəzərdə tutulmuşdur.
Bununla yanaşı, məni düşündürən əsas məsələlərdən biri təhsil, mədəniyyət, səhiyyə işçilərinin əmək haqları ilə bağlıdır. 2013-cü ildə Azərbaycanda orta aylıq əmək haqqı 369 manat həcmində proqnozlaşdırılır. Biz bunu sahələr üzrə müqayisə etsək, ən aşağı əmək haqqı təhsil, səhiyyə və mədəniyyət işçilərindədir. Mən başa düşürəm ki, büdcə layihəsində büdcədən maliyyələşən 700 min işçinin əmək haqlarının artırılması nəzərdə tutulur. Mən belə düşünürəm, elə artım nəzərdə tutulmalıdır ki, səhiyyə, təhsil işçilərinin orta əmək haqqı ümumi respublika üzrə orta əmək haqqına yaxınlaşmış olsun.
Mən bir neçə təklif irəli sürmək istəyirəm. Əməyin ödə-nilməsi üzrə məsələlər həmkarlar ittifaqları, hökumət dairə-lərinin daim diqqət mərkəzindədir. 2012-ci ildə bəzi səbəb-lərdən əmək haqqı artırılmış, minimum əmək haqqının göstəricisi 93,5 manat təşkil etmişdir. Ötən il dövlət büdcəsi layihəsi müzakirə olunarkən 2013-cü ildən başlayaraq minimum əmək haqqının yaşayış minimumu ilə eyni səviyyədə olması planlaşdırılırdı. 2013-cü ildə minimum əmək haqqının orta əmək haqqına nisbəti 21,6 faiz, minimum isə 25 faiz səviyyəsində nəzərdə tutulurdu. Bununla əlaqədar xatırlatmaq yerinə düşər ki, Azərbaycan hökuməti tərəfindən qəbul edilmiş, yenidən baxılmış Sosial Xartiyanın 4-cü maddəsinə görə minimum əmək haqqının və yaşayış minimumunun məbləğləri ölkə üzrə orta əmək haqqının müvafiq olaraq 50–60 faiz həcmindən aşağı olmamalıdır. Qeyd edim ki, əməyin ödənilməsinə xərclənən vəsait dövlət büdcəsi xərclərinin cəmi 14,2 faizini təşkil edir. Mən gələcəkdə bu faizin artırılmasını təklif edərdim.
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqının fəaliyyətinin daha bir istiqaməti əhalinin məşğulluğu ilə bağlıdır. Bilirsiniz ki, məşğulluq haqqında dövlət proqramı qəbul olunub. Bu proqram qəbul olunandan sonra Azərbaycanda yeni iş yerləri açılıb. Yeni iş yerlərinin açılması nəticəsində Azərbaycanda işsizliyin həcmi 5,3 faizə qədər aşağı düşüb. Televiziyalara baxırıq. Bütün dünyada iqtisadi böhran baş alıb gedir, iş yerləri bağlanır, təqaüdlər kəsilir, əmək haqları vaxtlı-vaxtında verilmir. Bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycanda elə iqtisadi islahatlar aparılır ki, bunlar Azərbaycan iqtisadiyyatına o dərəcədə təsir etmir, əksinə, Azərbaycanda işsizliyin...  
Sədrlik edən. Sağ olun. Aqiyə Naxçıvanlı.
A.Naxçıvanlı. Sağ olun, Oqtay müəllim. Bu gün müzakirə olunan sənədlər Azərbaycanın bütün sahələrini əhatə edən taleyüklü məsələlərdir. Heç şübhəsiz, büdcə layihəsi hökumətimiz tərəfindən çox mükəmməl hazırlanmışdır və mən onun təsdiqinə səs verəcəyəm.
Bununla belə, bir neçə məsələyə münasibətimi bildirmək istərdim. Təhsil işçisi olsam da, təhsillə bağlı məsələlərin üzərində çox dayanmayacağam, çünki bununla bağlı bir çox təkliflər verildi. Təhsilə ayrılan vəsait əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli artırılıb, amma müəllimlərin maaşlarına ciddi yanaşılmalıdır. Çünki təhsilə qoyulan vəsait heç vaxt hədər getmir, elmsiz, təhsilsiz də inkişaf yoxdur. Əlbəttə ki, “Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb” layihəsi əsasında minlərcə məktəb inşa olunub. Lakin hələ də məktəb tikilməsinə ehtiyac olan yerlər var.
Mən seçildiyim Oğuz rayonunun problemləri ilə bağlı danışmaq istəyirəm. Hər dəfə Oğuza gedəndə utanıram, çünki eyni məsələləri həmişə mənim qarşımda qoyurlar. Mən görürəm ki, ildən-ilə də bu məsələlər həll olunmamış qalır. Oğuzda 11 məktəb yenidən tikilməlidir, 4 məktəb əsaslı təmir olunmalıdır, çünki qəza vəziyyətindədir. 9 yeni uşaq bağçası inşa olunmalıdır. 33 tarix, memarlıq, arxeoloji abidənin əsaslı təmirə, yenidən bərpasına ehtiyac vardır. Bunlar artıq neçə ildir, deyilir.
Rayonda qazlaşma işi 2013-cü ildə başa çatmalıdır. An-caq belə getsə, mənə elə gəlir ki, bu heç 2020-ci ilə də başa çata bilməz. Balaca bir Oğuzun görün nə qədər problemləri var. Şübhəsiz ki, bu problemlər başqa rayonlarda da ola bilər. Mənim öz institutumla da bağlı bəzi problemlər var, mən onları demirəm. Sadəcə, hörmətli Samir müəllimin burada iştirakından istifadə edərək demək istəyirəm ki, bu balaca Oğuzun böyük problemlərinin həll olunmasına köməklik etsinlər. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Rauf Əliyev.
R.Əliyev. Təşəkkür edirəm, Oqtay müəllim. Hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli millət vəkilləri! Təqdim olunmuş büdcə çox mükəmməl hazırlanıb və mən də bu sənədə səs verəcəyəm.
Hörmətli həmkarlarımın çıxışlarında müxtəlif fikirlər səsləndi, mən bunları təkrar etmək istəmirəm, amma bir məsələyə konkret münasibətimi bildirmək istəyirəm. Bakı kəndləri və qəsəbələrinin inkişafı ilə bağlı cənab Prezident tərəfindən sərəncam imzalanıb. Bu ərəfədə səhiyyədə, təhsildə, mədəniyyətdə, idmanda, müxtəlif kommunal layihələrdə işlər görülüb. Amma bu gün Bakı kəndlərində və qəsəbələrində ən böyük problem daxili yollar və bağçaların təmiri ilə bağlıdır. Elə qəsəbələr var ki, 1 kvadratmetr də daxili yollar çəkilməyib. Buzovna, Pirallahı və sairi göstərmək olar. Bu məsələlərlə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti məşğul olur. Xahiş edərdim ki, bu məsələlər nəzarətə götürülsün və gələn il bu problemlər öz həllini tapsın. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun. Sevinc Hüseynova.
S.Hüseynova. Çox sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli hökumət nümayəndələri və millət vəkilləri! 2013-cü ilin büdcəsi ölkədə artım dinamikası ilə aparılan siyasətin göstəricisidir. Büdcənin sosial və investisiya yönümlü olması barədə həmkarlarımın dedikləri fikirlərə qoşuluram və bu sənədin lehinə səs verəcəyəm.
Bununla yanaşı, müəyyən məqamlara münasibət bildir-mək istərdim. Ölkə əhalisinin sosial rifahının yaxşılaşdırıl-ması istiqamətində məqsədyönlü kursun növbəti ildə də davam etdirilməsi, qarşıda duran prioritet vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün səhiyyə, təhsil, mədəniyyət və dövlət qulluğunda aşağı maaşla çalışanların əmək haqlarının artırılması barədə həmkarlarımın təkliflərini dəstəkləyirəm.
Eyni zamanda, çətin həyat şəraitinə düşmüş, valideyn himayəsindən məhrum olmuş və sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların sosial rifah halının yaxşılaşdırılması ilə bağlı bir məsələyə toxunmaq istərdim. Diqqətinizə çatdırım ki, bu uşaqlar uşaq evlərində yaşayanların əksəriyyətini təşkil edirlər.
İnkaredilməz faktdır ki, bu qəbildən olan uşaqlar ölkə Prezidenti İlham Əliyevin daim diqqət mərkəzindədir. Onların yaşadığı şəraitin və vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün çoxsaylı tədbirlər və dövlət proqramları hazırlanaraq həyata keçirilir. Hazırda dövlət uşaq müəssisələrində yaşayan uşaqların ailə şəraitində yaşamalarına böyük önəm verildiyi üçün “Azərbaycan Respublikasında dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (De-institusionalizasiya) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı” (2006–2015-ci illər) və SOS Uşaq Kəndləri Azərbaycan Assosiasiyası tərəfindən vacib tədbirlər həyata keçirilir.
Növbəti ilin büdcəsində həmin proqramın həyata keçiril-məsi üçün 1368,4 min manat, assosiasiyaya isə 801,1 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu isə cari ilin göstəricisi ilə müqayisədə 6,7 faiz artıqdır. Bu artımı müsbət hal kimi qiymətləndirirəm. Lakin qəyyumluq paraqrafı üzrə 448,7 min manat vəsaitin xərclənməsi nəzərdə tutulur. Bu, əvvəlki illə müqayisədə azdır. Bu hesablamanın faktiki xərclərə əsaslanması müsbət haldır. Mən valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqları qəyyumluğa götürən insanlara verilən müavinətin məbləğinin artırılmasını təklif edirəm. Hazırda bu müavinət 50 manat məbləğindədir.
Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlara gəldikdə isə düşünürəm ki, onlara qulluq edən valideynlərə əmək stajının müəyyən edilməsi məsələsinə baxılmalı və onlara da ödəmələr nəzərdə tutulması üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir. Hazırda əlil uşaqlara 60,5 manat təqaüd verilir. Bəlli məsələdir ki, əksər halda bu cür övladları olan valideynlərdən biri əmək fəaliyyəti ilə məşğul ola bilmir. Buna görə məcburiyyət qarşısında uşaqlarını uşaq müəssisələrinə verirlər. Bu məsələlərin öz həllini tapması uşaq evlərinə düşənlərin sayının artmamasına səbəb ola və aparılan dövlət proqramlarının işini yüngülləşdirə bilər. Biz beləliklə, bunu yaradan səbəbi aradan qaldırmış olarıq.
Təmsil etdiyim rayonla bağlı bir sualla çıxışımı yekunlaşdırmaq istərdim. Hörmətli Samir müəllim, regionların so-sial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramında nəzərdə tutulmuş 110 kilovoltluq Gədəbəy yarımstansiyasının tikintisi üçün 2013-cü ildə vəsait ayrılacaqmı? Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. İqbal Məmmədov.
İ.Məmmədov. Sağ olun. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli həmkarlarım! İlk öncə onu qeyd edim ki, büdcə sənədlərinin ildən-ilə təkmilləşməsi və buna paralel olaraq həcmin ilbəil artması hökumətin doğru yolla irəliləməsinin bariz göstəricisidir. Artıq neçə ildir ki, dünya iqtisadiyyatında müşahidə olunan böhran və durğunluq ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə təsirsiz ötüşməmişdir. Bu böhranın ən təlatümlü dövründə belə bizim büdcəmizdə azalma və ixtisarlar müşahidə olunmamışdır. Bu bir daha möhtərəm Prezidentimizin rəhbərliyi ilə hökumətimizin nə qədər professional şəkildə işləməsinin göstəricisidir.
Mən bu büdcənin lehinə səs verəcəyəm və deputat həmkarlarımı da bu sənədin lehinə səs verməyə dəvət edirəm. Belə ətraflı, aydın, mükəmməl bir büdcəni hazırlayaraq bizim müzakirəmizə təqdim edən və hazırlanmasında əməyi keçən hər kəsə, xüsusilə də Samir müəllimə öz minnətdarlığımı bildirirəm.
Hörmətli həmkarlarım, büdcə layihəsi nə qədər mükəmməl hazırlansa da, əlbəttə ki, hər kəsi qane edə bilməz. Bi-zim arzumuz və vətəndaşlarımızın yaşayış səviyyəsi bütün bu rəqəmlərdən qat-qat yüksəklikdə dayanmalıdır. Vətəndaşlarımızın yaşayış səviyyəsi, gündəlik ehtiyacları, dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlara ayrılan vəsaitlər komitə iclaslarının geniş və ətraflı müzakirələrində öz əksini tapmışdır. Biz bütün bu çətinlikləri bilirik və hökumətimizin də bu yolda gördüyü işləri müşahidə etməkdəyik.
İcazənizlə, mən bir neçə məqama diqqətinizi çəkərək öz təklifimi vermək istəyirəm. Hörmətli həmkarlarımın da qeyd etdiyi kimi, İpoteka Fonduna ayrılan məbləğin 20 milyon manatdan 40 milyon manata qaldırılması çox gözəl addımdır. Mən bunu tam mənada dəstəkləyirəm.
Lakin ipoteka ilə əlaqədar olaraq bir məqamı diqqətə çəkmək istəyirəm. Gəlin, baxaq, ipoteka vasitəsi ilə verilən kreditdən istifadə edərək mənzil almaq istəyən gəncin qazancı nə qədər olmalıdır? Ən yaxşı halda 4 faizlə 30 illik verilən ipoteka kreditinin maksimal məbləğini almaq üçün müraciət edən gənc ailənin aylıq məvacibi minimum 600–700 manat təşkil etməlidir. Eyni zamanda, ilkin ödəniş etmək üçün də bu gəncin, heç olmasa, 6–7 min manat civarında pulu olmalıdır. Belə olan halda gənc müəllimlərimiz, həkimlərimiz, elm yolunu seçmiş gənclərimiz hansı vəsaitlə bu ipotekadan istifadə edə bilərlər? Əgər ehtiyacı olan peşə sahibləri bu kreditdən istifadə edə bilmirlərsə, onda kimlər istifadə edirlər? Sizcə, buna ən çox ehtiyacı olan adlarını qeyd etdiyim sahənin əməkdaşları deyilmi? Hökumət nümayəndələrinin burada iştirakını nəzərə alaraq təklif edərdim ki, ipoteka kreditinin şərtləri yüngülləşdirilsin.
Bir millətin gələcəyini görmək üçün o millətin gənclərinə diqqət yetirmək yetərlidir. Biz gənclərimizə sahib çıxmasaq, onlar üçün həyatda stimulverici amillər hazırlamasaq, inanın ki, mədəniyyətlərarası müharibənin cövlan etdiyi bu dövrdə onlar başqalarının təsiri altına düşəcəklər. Bir neçə təklifim də var, amma vaxt az olduğuna görə onları yazılı surətdə verəcəyəm.
Mən hökumət üzvlərinin burada olmasından istifadə edərək təmsil etdiyim Lerik rayonunun bir problemini nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm və onun həllinin tapılmasını xahiş edirəm. Belə ki, cənub bölgəsinin ən böyük çayı olan Lənkəran çayı Lerik rayonunun Piyan kəndini 2 yerə ayırır. Payız və yaz aylarında çayların daşması nəticəsində kənd əhalisinin təsərrüfatına böyük zərər dəyir. Yay aylarında daxili imkanlar, kustar yolla çayın təmizlənməsi, müəyyən bəndlərin vurulması işləri aparılır. Mən hökumət üzvlərindən xahiş edərdim ki, Piyan kəndində bəndləşmə işinin görülməsi üçün vəsait ayrılsın. Bir daha büdcənin hazırlanmasında əməyi keçənlərin hamısına təşəkkür edirəm və bu sənədə səs verəcəyimi bildirirəm. Təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun. Hikmət Atayev.
H.Atayev. Çox sağ olun, Oqtay müəllim. Hörmətli deputatlar və hörmətli hökumət üzvləri! Hər il növbəti ilin dövlət büdcəsi müzakirə olunarkən gələcək ildə görüləcək işlərimiz müəyyənləşir və cari ildə görülən işlərlə müqayisə olunur. Müqayisə zamanı biz bütün sahələrdə müsbət dinamikanın olduğunu görürük. Ancaq bu müsbət dinamika, əsasən, kəmiyyət baxımından olur. Keyfiyyət baxımından isə dinamika heç də görülən işlərin həcminə uyğun artmır.
Son illər bütün sahələrdə çox böyük işlər görülüb. Misal üçün, təhsil sahəsində müasir tələblərə cavab verən yüzlərcə məktəb tikilib, istifadəyə verilib. Səhiyyə sistemində yüzlərcə yeni səhiyyə müəssisələri tikilib, müasir avadanlıqla təchiz olunub və istifadəyə verilibdir. Dərman təchizatında yaxşılaşma var. Hər iki sahədə kifayət qədər müsbət dinamika var. Görülən işlər nəticəsində həm səhiyyədə, həm də təhsildə xeyli inkişaf müşahidə olunur.
Ancaq görülən işlərlə müqayisədə əldə edilən nəticələr qaneedici deyil. Bu həcmdə görülən işlərə baxmayaraq, yenə də ali məktəblərə qəbul olunan uşaqların xeyli hissəsi ya evdə müəllim yanında, ya da hazırlıq kurslarında hazırlaşır. Səhiyyə sistemində görülən işlərə baxmayaraq, özəl səhiyyə müəssisələrinə gedənlərin sayı heç də azalmır. Bəs kəmiyyətin keyfiyyətə keçməsinə mane olan səbəb nədən ibarətdir? Mən təhsil sistemində özüm üçün bunu araşdırdım. Eyni şagirdlər, eyni müəllimlərdir. Məktəblərin böyük əksəriyyətinin şəraiti və təchizatı tələbə hazırlayan müəllimlərin və əksər kursların şəraitindən qat-qat üstündür. Vaxtı götürəndə dövlət müəssisələrində dərslər səhər saatlarına düşür. Bu da dərsləri qavramaq üçün ən əlverişli vaxtdır. Belə olan halda nəticələr niyə fərqlidir və bu fərqin səbəbi nədir? Aydındır ki, bunun səbəbi yalnız müəllimlərin əmək haqlarındadır.
Səhiyyə sistemində də belədir. Bu da bazar prinsiplərinə əsasən yaşadığımız bu gün üçün normal bir haldır. Eyni zaman kəsiyində eyni işi görən insanların bir hissəsinə bazar prinsiplərinə, digər hissəsinə isə sosialist prinsiplərinə əsasən əmək haqqı verilirsə, bunlardan eyni nəticəni gözləmək düzgün olmaz. Əlbəttə ki, daha çox əmək haqqı alanların işə münasibəti, məsuliyyəti, özünə qarşı tələbkarlığı daha çox olur. Odur ki, bu problemin yeganə və real həlli yolu dövlət müəssisələrində işləyənlərin əmək haqlarının artırılmasındadır. Gəlin, görək, bu əmək haqlarını nə qədər artırmaq məqsədəuyğundur. Əmək haqlarının artırılmasının müəyyən bir meyarı olmalıdır. Mən hesab edirəm ki, təhsil sistemində “repetitorluq” edən müəllimlərin və səhiyyə sistemində özəl klinikalarda işləyənlərin orta əmək haqqını bir meyar kimi götürməliyik. Ancaq bu halda biz müsbət dinamikaya nail ola biləcəyik.
Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, elm və digər sahələrə ayrılan vəsaitin daha böyük hissəsini həmin sahədə işləyən insanların əmək haqqının ödənməsinə yönəldilməsini məqsədəuyğun hesab edirəm. Müzakirəmizə çıxarılan 2013-cü ilin dövlət büdcəsi layihəsində belə tendensiya var. Ancaq hesab edirəm ki, real nəticə əldə etmək üçün kifayət qədər deyil. Odur ki, təklif edirəm, bu bölmədə nəzərdə tutulmuş vəsaiti digər bölmələrin hesabına mümkün qədər artıraq.
Hörmətli deputatlar və dövlət rəsmiləri, bu gün müxtəlif avadanlıqların istehsalında inkişaf templəri çox yüksəkdir. Odur ki, bu gün müasir sayılan və çox böyük qiymətə alınan avadanlıq bir neçə ilə artıq mənəvi köhnəlmiş sayılır və qiymətdən düşür. Dövlətimiz səhiyyə, təhsil, elm və mədəniyyət sahələrini ən müasir avadanlıqla təchiz edir. Bu avadanlığın bütün imkanlarından istifadə etmək üçün...
Sədrlik edən. Hikmət müəllim, çıxışlara ayrılan vaxtı 5 dəqiqə eləmişdik. Əhməd Vəliyev, buyurun.
Ə.Vəliyev. Sağ olun, Oqtay müəllim. Hörmətli hökumət üzvləri, hörmətli həmkarlar! İlk öncə qeyd edim ki, ölkə-mizin beynəlxalq birliklərdə təmsil olunması onun iqtisadi və siyasi gücünün məntiqi nəticəsi kimi qiymətləndirilməli-dir. Vaxtın azlığını nəzərə alaraq bir qədər qısa şəkildə məlumat vermək istəyirəm. Müzakirəmizə təqdim olunan 2013-cü ilin büdcə layihəsi bugünkü reallığı tamamilə əks etdirdiyindən ona müsbət münasibətimi bildirəcəyəm və həmkarlarımı da bu sənədə səs verməyə çağırıram.
Keçən il büdcənin müzakirəsində millət vəkili seçildiyim Qazax rayonu ilə bağlı verdiyim bəzi təklifləri təkrar da olsa, yenə qeyd etmək istərdim. İlk öncə hökumət üzvlərinə dərin təşəkkürümü bildirirəm ki, 2012-ci ilin büdcə layihəsi ilə bağlı verdiyim təkliflərin bir qismi nəzərə alınıb və həllini tapıb. Bunun üçün hökumət üzvlərinə təşəkkür edirəm. Eyni zamanda, ölkə Prezidenti Qazax rayonunun sosial inkişafı ilə bağlı ehtiyat fondundan 2 milyon manat, Ədəbiyyat mərkəzinin tikintisi ilə bağlı isə 5 milyon manat pul ayırmışdır. Bununla bağlı seçicilərimin adından ölkə Prezidentinə dərin təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.
Bilirsiniz ki, Qazax rayonu Azərbaycanın qərb qapısıdır. Qazax rayonunu Ermənistanla 168 kilometr sərhədə malikdir. Rayonun 7 kəndi işğal olunmuş, 5 kəndi isə daim atəş altındadır. Bununla bağlı seçicilərimin bəzi təkliflərini və xahişlərini sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Bu, düşmənlə birbaşa üzbəüz dayanmış insanların xahişidir. 12 kəndi birləşdirən Qazax–Quşçu Ayrım avtomobil yolu olduqca strateji əhəmiyyətə malikdir. Bu yolun və eyni zamanda, atəş altında olan bir bölgə üçün zəruri olan Qazax Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının tikintisinə 2013-cü ilin büdcə layihəsində vəsaitin nəzərdə tutulmasını xahiş edirəm. Qazax Rayonu Mərkəzi Xəstəxanası uyğunlaşdırılmış bir binada yerləşir. O xəstəxanada xırda təmir işləri başa çatıb, müəyyən qədər işlər görülüb, lakin müharibə zonası olan Qazax rayonunda elə bir xəstəxananın olması, hesab edirəm ki, məqsədəmüvafiq deyil. Bütün bölgələrdə xəstəxanalar tikilib, istifadəyə verilib. Ancaq sərhəddə olan bir rayonda xəstəxananın tikilməsi bu gün də öz həllini tapmayıb. Eyni zamanda, qeyd etdiyim həmin yol iki kəndi birləşdirir, cəmi 20 kilometrdir. Bir hadisə baş verəndə insanlarımızın Qazax rayonuna gəlməsi üçün xeyli vaxt lazım gəlir. Ona görə hökumətdən xahiş edirəm ki, bu, nəzərə alınsın.
Bundan əlavə, Qazax rayonunun işğal olunmuş kəndlərindən məcburi köçkün düşmüş 3701 nəfər rayonun özündə və digər kəndlərdə yararsız binalarda və vaqonlarda yaşayır. Onların yaşayış və mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti artıq hökumətə müraciət edib. Aldığım informasiyaya görə, 300 ailə üçün 5 binanın tikintisi nəzərdə tutulub. Hökumət üzvlərindən xahiş edirəm, bunun həllini bir qədər də sürətləndirsinlər. Mən büdcə layihəsinə səs verəcəyəm, həmkarlarımı da ona səs verməyə çağırıram. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun. Ceyhun Osmanlı.
C.Osmanlı. Hörmətli cənab Sədr, hörmətli millət vəkilləri və hörmətli hökumət üzvləri! Bu günə olan son çıxışdır, amma bunun da bir üstünlüyü var. Mən öz çıxışıma baxarkən gördüm ki, artıq fikirlərin böyük əksəriyyəti burada səslənib. Ona görə burada səslənməyən bir neçə məqamın üzərində diqqətimi cəmləmək istəyirəm.
Büdcəmizin ən böyük üstünlüyü ondan ibarətdir ki, hər zaman inkişafdadır. Sosial xərclər azalmır. Hər zaman investisiya yönümlüdür, stabildir, antiinflyasiya meyarları nəzərə alınır və strukturu peşəkar səviyyədədir.
Təkliflərə gəlincə isə bunlardan biri gənclərimizin arzu-ları, digəri isə nəqliyyat məsələləri ilə bağlıdır. Həm Bakıda, həm də Sumqayıtda iş imkanlarının genişlənməsi və xüsusilə də Bakı və Sumqayıt arasında Xırdalan şəhərinin meydana gəlməsi ilə bağlı olaraq o yolda həddindən artıq sıxlıq meydana gəlmişdir. Demək olar ki, orada tıxaclar artıq gündəlik həyat tərzinə çevrilmişdir. Bununla bağlı tez-tez səslənən təkliflərdən biri ondan ibarətdir ki, Bakı–Sumqayıt arasında ya sürətli bir qatar, ya da metro xidməti fəaliyyət göstərsin. Bu da həm iş dalınca gedən insanlarımızın, həm də tələbələrimizin vaxt itkisinin qarşısını alar.
Digər təklifim Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Li-manına ictimai nəqliyyatın təmin edilməsi ilə bağlıdır. Bili-rik ki, son ilə qədər əgər Azərbaycana 1 milyon turist gəlir-disə, artıq statistikaya görə Azərbaycana gələn turistlərin sayı 2 milyona yaxınlaşıb. Gələn xarici turistlərin, o cüm-lədən vətəndaşlarımızın tez-tez qeyd etdiyi məqamlardan biri ondan ibarətdir ki, Bakı şəhərinin mərkəzinə doğru an-caq taksi xidməti fəaliyyət göstərir. Ona görə yenə də bu is-tiqamətdə ya metro, ya da başqa alternativ nəqliyyat xidmətindən istifadə etmək lazımdır. Nəzərə alsaq ki, bu istiqamətə gedib-gələnlərin sayı artmaqdadır, onda bu çox faydalı olardı.
Başqa bir təklifim isə peşə məktəbləri ilə bağlıdır. Burada qeyd olundu ki, peşə məktəblərinin inşası üçün büdcədən maliyyə ayrılmalıdır. Mən bununla razı deyiləm. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin bir çoxunda peşə məktəbləri, ümumiyyətlə, dövlət balansında deyil. Məsələn, Yaponiyada peşə məktəbləri sənaye müəssisələrinin tərkib hissəsi kimi fəaliyyət göstərir. Yəni hansı şirkətə kadrlar yetişdirmək lazımdırsa, həmin şirkət özü də onu həyata keçirir. Amma orada fərqli nə var? Dövlətin təklif etdiyi ucuz təhsil fondu kreditləri var. Hansı şirkət istəyirsə, o kreditlərə müraciət edərək öz peşə məktəblərini yaradır. Beləliklə, yetişdirilən kadr həm əmək bazarı ilə əlaqədə olur, həm də bir müəssisədə işlə təmin edilir. Ona görə də bu gün Azərbaycanda təhsil fonduna və ucuz təhsil kreditlərinə ehtiyac var.
Bu gün minlərcə gəncimiz özəl ali məktəblərə daxil olur və onlar dövlətin imkanlarından, təqaüdlərdən bəhrələnə bilmirlər. Onlar bir növ çətinliklə qarşı-qarşıya qalırlar. Belə bir təhsil fondu yaransa, tələbələrə ucuz təhsil kreditləri təqdim edilərdi. Digər tərəfdən də, bu, təhsilə ardıcıl investisiya qoymaq istəyən şirkətlər, o cümlədən nəzdində peşə məktəbi yaratmaq istəyən sənaye müəssisələri üçün də yaxşı bir imkan olardı. Əlbəttə, hər zaman büdcə müzakirə olunanda seçicilər səbirsizliklə gözləyirlər ki, görəsən, millət vəkili rayonla bağlı hansı təklifi səsləndirəcək. Mən seçildiyim Sabirabad rayonu ilə bağlı cəmi bir təklifi səsləndirmək istəyirəm...
Sədrlik edən. Axırıncı çıxış idi, amma vaxta qənaət elə-mədin. Hörmətli millət vəkilləri, iki gündür, işləyirik. Həm hökumət üzvlərindən, həm də bizdən yorulanlar var. Biz artıq, demək olar ki, müzakirəni başa çatdırdıq. Sabah biz hökumət üzvlərinin cavablarını dinləyəcəyik, sonra Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsini, yaşayış minimumu, ehtiyac meyarının həddi haqqında qanun layihələrini, eləcə də Milli Məclisin xərclər smetasını müzakirə edəcəyik. Çox sağ olun.