BEŞİNCİ  ÇAĞIRIŞ
AZƏRBAYCAN  RESPUBLİKASI
MİLLİ  MƏCLİSİNİN
I  SESSİYASI  İCLASININ

PROTOKOLU № 4

Milli Məclisin iclas salonu.
4 dekabr 2015-ci il.

İclasa Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin birinci müavin
Z.Əsgərov sədrlik etmişdir.

İclasda Milli Məclisin 101 deputatı iştirak etmişdir.

Qeydiyyat (saat 12.01 dəq.)
İştirak edir 97
Yetərsay 83

İclasa dəvət olunmuşlar:

Mübariz Qurbanlı, Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri.
Fuad Nurullayev, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini.

İclasın gündəliyinə aşağıdakı məsələlər daxil idi:

1. Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.
2. “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.
3. “Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.
4. “Polis haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.
5. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.
6. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.
7. “Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar “Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.

Aşağıdakı məsələlər müzakirə edilmişdir:

Gündəlik haqqında.

Çıxış etmişdir:  Ziyafət Əsgərov

Təklif: Gündəlik qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 12.02 dəq.)
Lehinə 94
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 94
Nəticə: Qəbul edildi

1. Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.

Çıxış etmişlər: Ziyafət Əsgərov, Siyavuş Novruzov, Zahid Oruc, Azər Badamov, Musa Qasımlı, Fazil Mustafa, Tahir Rzayev, Bahar Muradova, Fəzail Ağamalı, Qüdrət Həsənquliyev, Rafael Cəbrayılov, Eldar İbrahimov, Fuad Muradov, Araz Əlizadə

Təklif: Çıxışlar 5 dəqiqə olsun
Səsvermənin nəticələr (saat 12.29 dəq.)
Lehinə 84
Əleyhinə 1
Bitərəf 0
Səs verməd 1
İştirak edir 86
Nəticə: Qəbul edildi

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 13.15 dəq.)
Lehinə 100
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 100
Nəticə: Qəbul edildi

2. “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.

Çıxış etmişlər:  Ziyafət Əsgərov, Əli Hüseynli, Fazil Mustafa, Qüdrət Həsənquliyev, Bəxtiyar Əliyev, Şəmsəddin Hacıyev, Aydın Mirzəzadə, Rafael Cəbrayılov

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 13.36 dəq.)
Lehinə 96
Əleyhinə 2
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 98
Nəticə: Qəbul edildi

3. “Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.

Çıxış etmişlər:  Ziyafət Əsgərov, Siyavuş Novruzov, Bahar Muradova, Musa Quliyev, Fazil Mustafa, Qənirə Paşayeva, Hüseynbala Mirələmov, Elmira Axundova, Tahir Kərimli, Zahid Oruc, Mübariz Qurbanlı

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 14.13 dəq.)
Lehinə 92
Əleyhinə 1
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 93
Nəticə: Qəbul edildi

4. “Polis haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.

Çıxış etmişlər:  Ziyafət Əsgərov, Əli Hüseynli

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 14.15 dəq.)
Lehinə 87
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 87
Nəticə: Qəbul edildi

5. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.

Çıxış etmişlər:  Ziyafət Əsgərov, Əli Hüseynli, Tahir Kərimli

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 14.20 dəq.)
Lehinə 94
Əleyhinə 0
Bitərəf 1
Səs verməd 0
İştirak edir 95
Nəticə: Qəbul edildi

6. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə.

Çıxış etmişlər: Ziyafət Əsgərov, Əli Hüseynli, Elmira Axundova, Bahar Muradova, Qüdrət Həsənquliyev

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 14.35 dəq.)
Lehinə 91
Əleyhinə 0
Bitərəf 2
Səs verməd 0
İştirak edir 93
Nəticə: Qəbul edildi

7. “Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar “Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi haqqında.

Çıxış etmişlər:  Ziyafət Əsgərov, Əli Hüseynli

Təklif: Qanun qəbul edilsin
Səsvermənin nəticələr (saat 14.37 dəq.)
Lehinə 95
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 95
Nəticə: Qəbul edildi

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin
birinci müavin Z.ƏSGƏROV

MİLLİ  MƏCLİSİN  İCLASI

4 dekabr 2015-ci il. Saat 12.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin
birinc müavini Z.Əsgərov sədrlik  edir

Sədrlik edən. Sabahınız xeyir olsun, hörmətli deputatlar! Xahiş edirəm, qeydiyyatdan keçək.

Qeydiyyat (saat 12.01 dəq.)
İştirak edir 97
Yetərsay  83

Yetərsay var. Sağ olun, təşəkkür edirəm.
Hörmətli deputatlar, qanun layihələri, gündəlik sizə paylanıb. Xahiş edirəm, gündəliyə münasibət bildirək.

Səsvermənin nəticələr (saat 12.02 dəq.)
Lehinə 94
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 94
Nəticə: Qəbul edildi

Gündəlik qəbul edildi, sağ olun.
Hörmətli deputatlar, bir məsələni mən sizinlə məsləhətləşmək istəyirəm. Gündəlikdə çox ciddi qanun layihələri var. Yəqin ki, bu qanun layihələrinin müzakirəsi xeyli vaxt aparacaq. Ona görə, etiraz eləmirsinizsə, birbaşa qanun layihələrinin müzakirəsinə keçək. Etiraz yoxdur?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Birinci məsələ dini ekstremizm haqqındadır.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Müzakirə vaxtı mən Sizə söz verəcəyəm, deyərsiniz. Narahat olmayın. Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi barədə İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin sədri Siyavuş Novruzov məlumat verəcək. Siyavuş müəllim, buyurun.
S.Novruzov, Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin sədri.
Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli deputatlar! İlk növbədə mən istəyirəm ki, deputat seçilmiş həmkarlarımı – yenidən seçilənləri və ilk dəfə seçilənləri bir daha təbrik eləyim, onlara qanunvericilik təşəbbüskarlığında, xalqımız, dövlətimiz, dövlətçiliyimiz üçün yeni-yeni qanunların qəbul olunmasında uğurlar diləyim.
Qanun layihəsi ilə əlaqədar bir fikir irəli sürmək istəyirəm. Bilirsiniz ki, uzun müddətdir, Azərbaycan cəmiyyətində belə bir qanunun olması ilə əlaqədar keçmiş parlamentə kifayət qədər təkliflər daxil olmuşdu və parlamentin ayrı-ayrı komitələrində bu məsələ ilə bağlı parlament üzvləri tərəfindən fikirlər,  rəylər səsləndirilmiş, toplanılmışdı. Bizim komitə də Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsi ilə birlikdə belə bir qanunun hazırlanıb Milli Məclisin gündəliyinə təqdim olunmasına çalışıbdır. Deputat həmkarlarımdan da xahişim budur ki, hər biri bu qanunun daha təkmil və zəngin olması üçün öz təkliflərini həm yazılı, həm də şifahi qaydada təqdim etsin. Biz də çalışaq ki, qanun daha geniş sahəni əhatə eləsin, dövlətimizin və vətəndaşlarımızın hüquqlarının müdafiəsi üçün vacib olan bir qanuna çevrilsin.
Ümumiyyətlə, bu qanun din və dini ekstremizm ilə bağlı olan bir qanundur. Azərbaycanda uzun müddətdir, bu sahədə fikir mübadiləsi gedir, ayrı-ayrı fikirlər söylənilirdi. Mən ilk növbədə qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycanda bu gün dini forma, dini model başqa ölkələrdən çox fərqlidir. Hesab edirəm ki, ən düzgün model Azərbaycan modelidir. Din sahəsində görülən işlər həm dövlətimiz tərəfindən, həm Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi tərəfindən, həm də dini komitə tərəfindən çoxşaxəli şəkildə aparılır.
Ümummilli liderimiz hakimiyyətə qayıtdığı dövrdən başlayaraq Azərbaycanda dinə xüsusi diqqət yetirilibdir. İlk olaraq Azərbaycanda məscidlərin, ayrı-ayrı ziyarətgahların bərpası həyata keçirilibdir. Artıq bilirsiniz ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün məscidlər, ziyarətgahlar Prezident tərəfindən bərpa olunubdur. Azərbaycanın ən qədim məscidi olan Şamaxı məscidi və digər məscidlər Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunub vətəndaşlarımızın ixtiyarına verilib ki, onlar bu məscidlərdən istifadə eləsinlər. Hərtərəfli şəkildə yanaşsaq, görərik ki, Azərbaycanda bu sahədə olan işlər digər ölkələrdə yoxdur. Hətta bizi kənardan tənqid eləyənlər də diqqətlə baxıb görə bilərlər ki, Azərbaycanda din ilə dövlət ayrı olsa da, dövlət həmişə dinin yanındadır. Biz həmişə bunun sübutunu görmüşük. Mötəbər dini tədbirlər məhz Azərbaycanda keçirilibdir. Çox gec olmadan qeyd eləyim ki, ISESCO-nun ən böyük tədbiri Azərbaycanda keçirildi və 57 islam dövlətinin aparıcı nümayəndələri bu tədbirdə iştirak elədilər. Lakin bəzi hallarda biz görürük ki, din pərdəsi altında ayrı-ayrı dövlətlərin ideologiyaları Azərbaycana ixrac olunmaqdadır. Bizim qanunun məğzi də məhz ondan ibarətdir ki, bu ideologiyaların qarşısı alınsın və Azərbaycanda islam klassik islam formasında həyata keçirilsin. Biz görmüşük, vaxtilə başqa-başqa dövrlərdə hər bir dövlət demokratiya adı altında, insan hüquqları adı altında  öz ideologiyasını ixrac etməyə çalışırdı. Son zamanlar dünyaya nəzər salsaq, görərik ki, ayrı-ayrı terrorçu qruplar, özlərini dövlət adlandıran dəstələr, yeni yaradılmış təşkilatlar məhz islam adı altında öz ideologiyalarını, məqsədlərini və məkrli niyyətlərini həyata keçirməyə çalışırlar. Bizim qəbul edəcəyimiz, yəni təqdim olunan qanun layihəsi bu məkrli niyyətlərin qarşısını almağa xidmət edir. Biz çalışırıq ki, həmin hərəkətlərin qarşısı alınsın.
Bir çox insan mətbuatdan da bunu əsaslandırmağa çalışır ki, guya bu qanun layihəsi Nardaran hadisələri ilə, başqa hadisələrlə bağlıdır. Yenə deyirəm, əvvəldən gərək biz bu qanun layihəsini qəbul edərdik ki, sonra atılan hər bir addım insanların təhlükəsizliyinə xidmət eləsin. Dəfələrlə burada müzakirə olunmuşdu ki, xaricə gedirlər, din adı altında ayrı-ayrı silahlı birləşmələrin tərkibində vuruşurlar, sonradan Azərbaycana qayıdıb  orada öyrəndikləri təlimləri burada tətbiq etməyə çalışırlar. Üç il bundan qabaq, ərəb baharı başlayan dövrdə bu məsələlər bizim parlamentdə müzakirə olunmuşdu. İndi biz də çalışmışıq ki, bu normaların hər biri bizim qanunda öz əksini tapsın.
Qanun 3 fəsildən, 15 maddədən ibarətdir. Layihə sizin hər birinizə paylanıb və I fəsil ümumi müddəalardır. Burada dini ekstremizm anlayışı var, radikal dini qrupların ekstremist hərəkətlərinin qarşısının alınmasından söhbət gedir. Bu hərəkətlər nədən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun, o cümlədən onun dünyəvi xarakterinin zorla dəyişdirilməsi və ya ərazi bütövlüyünün parçalanması, qanunsuz silahlı birləşmələrin və ya qrupların yaradılması, terror fəaliyyətinin həyata keçirilməsi, Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda silahlı münaqişələrdə iştirak insanları çox narahat edir. Dəqiqləşdirilməmiş bir məlumatı deyə bilərəm ki, haradasa min nəfərə yaxın Azərbaycan vətəndaşı bu qruplaşmalarda iştirak edir. Ümumiyyətlə götürsək, Avropa Birliyinə daxil olan ölkələrdən 10 minə yaxın insan bu gün ayrı-ayrı silahlı dəstələrdə, qruplaşmalarda iştirak edir. Qeyd edim ki, Avropanın bir çox ölkələrində belə bir qanun artıq qəbul olunubdur. Bir neçə ölkədə isə belə bir qanunun qəbuluna hazırlaşırlar. Azərbaycan, bilirsiniz ki, tolerant bir ölkədir. Azərbaycanda bütün dinlər bərabərdir. O baxımdan hansısa cərəyana qarşı mübarizə, hansısa qızışdırma, onların bu yola yönəldilməsi və ya onlara qarşı hansısa zor tətbiq edilməsi – bunlar hamısı bizim qanunun əsas anlayışlarındandır.
Qanunun II fəsli, əsasən, dini ekstremizm əleyhinə xüsusi əməliyyatların aparılmasını əhatə edir. Bununla bağlı biz həm hüquq mühafizə orqanlarına, həm də digər strukturlara imkan yaradırıq ki, bu cür qruplara qarşı xüsusi əməliyyatlar aparsınlar və onların hər birində axtarış tədbirləri həyata keçirilsin. Buraya silahların və partlayıcı maddələrin axtarılması, həmin zonalarda sənədlərin qeydiyyatda olması və digər sənədlərin yoxlanılması, araşdırılması, şəxsiyyətin müəyyənləşdirilməsi üçün o insanların saxlanılması və digər məsələlər daxildir. Dini ekstremizmə qarşı mübarizənin əsas prinsipi qanunçuluqdur. Biz burada əsas qanunçuluğu nəzərdə tutmuşuq, hər bir mübarizə növü qanun çərçivəsində olmalıdır və qanunun aliliyi qorunmalıdır. Həm vətəndaşın hüquqları qorunmalıdır, həm də dövlətin qanunlarının həyata keçirilməsi təmin edilməlidir. Bu baxımdan burada əsas prinsip  – qanunçuluq prinsipi öz əksini tapıbdır.
Dəymiş ziyana görə məsuliyyət və yaxud  xüsusi əməliyyatın aparılma zonasının hüquqi rejimi, yəni artıq biz qanunda bu zonalarda xüsusi rejim yaradılmasının tərəfdarıyıq, amma indiyə qədər bu olmayıb. Bizim qanunvericilikdə var ki, parlament tərəfindən hansısa bir ərazidə fövqəladə vəziyyət rejimi elan oluna bilər. Bu fövqəladə vəziyyət elan olunduqdan sonra o ərazilərdə artıq əməliyyat-axtarış tədbirləri keçirilə bilər. Lakin bu qanun imkan verir ki, həmin zonalar xüsusi əməliyyatın aparılma zonası elan olunduqdan sonra burada hər hansı bir əməliyyat, axtarış həyata keçirilsin. Ona görə də həmin zonaların hüquqi rejimi qanunvericilikdə öz əksini tapıbdır.
Digər bir məsələ mətbuatın roludur. Burada biz dəfələrlə şahid olmuşuq ki, – elə son hadisələr də göstərdi, – bəzi mətbuat orqanları  bu hadisələri əhaliyə düzgün çatdırmaq əvəzinə qızışdırıcı mövqe tutur. Sosial şəbəkələrdə, ayrı-ayrı saytlarda insanları qızışdırır, iğtişaşa, itaətsizliyə cəlb eləmək istəyirlər. Bu baxımdan məhz bu qanun layihəsində nəzərdə tutulub ki, əgər hər hansı bir mətbuat orqanı və ya hər hansı bir mətbuat orqanında çalışan jurnalist həmin zonadan dəqiqləşdirilməmiş məlumat təqdim edərsə, məsuliyyət daşıyır. Ona görə də hər bir məsələ dəqiqləşdirilsin. Əgər yadınızdadırsa, bundan öncə cənab Prezidentin də xüsusi bir fərmanı çıxmışdı ki, dövlət sirrinin, hərbi sirrin yayılması hansı mənbələrə əsaslanmalıdır. Biz tez-tez görürdük ki, bir sayt dövlət sirri və hərbi sirr haqqında məlumatı yayır, digərləri ondan götürür, həmin məlumatı özündən silir və aparıcı saytlar ona əsaslandığı halda heç bir əsası olmur. Vətəndaş da oxuduqda, demək olar ki, onun fikri düzgün olmayan istiqamətdə formalaşır. Bu baxımdan cənab Prezident bu fərmanı imzaladıqdan sonra, yəqin ki, gələcəkdə Milli Məclisdə bununla bağlı  bir qanun qəbul etməliyik ki, dövlət sirri, hərbi sirr və digər sirlər  hansı formada hansı mətbuat orqanının məlumatına əsasən yayıla bilər. Qanunda artıq qabaqcadan nəzərdə tutulub ki, bu informasiyalar hansı orqanlar tərəfindən verilə bilər və bunu yayan mətbuat orqanları da bu məsələdə öz məsuliyyətlərini bilməlidirlər.
III fəsil, əsasən, yekun müddəaları ilə əlaqədardır. Bunun da əsası ondan ibarətdir ki, qanunvericilikdə bu fəaliyyətin həyata keçirilməsinə nəzarət Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna və ona tabe olan prokurorlara həvalə olunur. Dini ekstremist fəaliyyətdə iştirak edən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Cinayət, İnzibati Xətalar və Mülki məcəllələri ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Yəni ümumilikdə götürdükdə çox vacib və zəruri bir qanundur. Bu gün Azərbaycan üçün vacib olan qanundur.
Hörmətli Ziyafət müəllim, imkan olsa idi, mən son had-isələrlə bağlı öz fikrimi bildirərdim. Son hadisələr göstərdi ki, biz digər bir qanunvericiliyimizə də dəyişiklik edəcəyik. Onda da biz öz fikirlərimizi söyləyəcəyik. Dini etiqad azadlığı ilə bağlı qanunda da biz bir neçə dəyişiklik etmişik. Lakin son hadisələr göstərdi ki, bizim vətəndaşlar  ayıq-sayıq olmalıdırlar. Atılan hər bir addım Azərbaycan xalqının maraqlarına xidmət eləməlidir. Heç kəsə imkan verilməməlidir ki, qanundan kənara çıxsın, hansısa dini qanunlarla idarəetmə sistemi yaratsın. Azərbaycan hüquqi dövlətdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul olunanda Azərbaycan vətəndaşları öz iradələrini ifadə edərək səs verib öz dövlətlərinin quruluşunu müəyyən ediblər. Lakin görürsən ki, haradasa təlim keçmiş bir qrup insan bu gün Azərbaycanın başqa-başqa zonalarında  artıq açıq şəkildə bu dövlət quruluşunun pozulması və başqa bir dövlət quruluşunun tətbiq olunması üçün canfəşanlıq göstərir.
Dünən Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi və Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ilə bir yerdə biz çox geniş bir müşavirə keçirdik. Ölkədə olan axundlar, imamlar və digər inanclı insanlar, alimlər orada iştirak edirdilər. Burada qəbul olunan bəyanatda da qeyd olundu ki, Nardaranda törədilən hadisə sırf terror hadisəsidir. Bunun dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur və bu tip insanlar ayrı-ayrı dövlətlərin ərazisində xüsusi təlim keçərək din pərdəsi altında bu cür addımlar atmaqla məşğuldurlar. Ona görə də belə hallara qarşı biz qətiyyətli olmalıyıq. Hüquq mühafizə orqanları öz işlərini görüblər. Bizim ziyalılar, millət vəkilləri də hər bir məclisdə, çıxışlarında bu cür halların yenidən olmaması üçün öz fikirlərini, rəylərini bildirməlidirlər. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Əgər kimin sualı olarsa, cavab verməyə  hazıram. Sağ olun.
Sədrlik edən. Siyavuş müəllim, sağ olun, təşəkkür edirəm. Hörmətli deputatlar, Siyavuş müəllim geniş, ətraflı məlumat verdi. İndi isə qanun layihəsinin müzakirəsinə başlayırıq. Zahid Oruc, buyurun.
Z.Oruc. Təşəkkür edirəm. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli həmkarlar! Hörmətli Ziyafət müəllim, mən cari məsələlər üçün əlimi qaldırmışdım. Rica edirəm, cəmi 2 dəqiqə deyəcəyəm. Çox mühüm bir məsələ var. Bilirsiniz ki, seçki kampaniyası dövründə dövlətimiz və millətimiz üçün ölkə rəhbəri tərəfindən çox əhəmiyyətli addımlar atıldı. Bu, ilk növbədə, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin həm dövlətə, həm də millətə qarşı xəyanətkar əməllərinin ifşa olunması və o qurumun rəhbər şəxslərinin cəzalandırılması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi idi. Düşünürəm ki, heç bir Nardaran hadisəsi, başqa ictimai gərginliklər dövləti qarşısında qoyduğu hədəfdən daşındıra bilməz və bizim hər birimiz nəzərə almalıyıq ki, bu hadisə vətəndaşın dövlətə bağlılığı, gələcək qanunçuluğun bərqərar olması üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Biz mediada hər gün həmin qurum tərəfindən həyata keçirilmiş müxtəlif qanunsuz əməllərlə tanış oluruq. Bu bizim hər birimizi narahat edir. Bəlkə də dünyanın heç bir ölkəsində təhlükəsizlik qurumunun bu qədər generalı eyni anda həbsə atılmayıb, eyni anda cinayət əməlində suçlanmayıb. Amma mən istəyirəm deyəm ki, əslində, parlamentin həmin qurumlara xüsusi bir nəzarət funksiyası yoxdur, Konstitusiya bunu müəyyənləşdirmir.
Amma respublika prokurorluğunda bu nəzarəti həyata keçirən, – hörmətli Ziyafət müəllim, Siz kifayət qədər professional hüquqşünassınız, Konstitusiya hüququ üzrə çox yaxşı alimsiniz, ziyalısınız, –  təhlükəsizlik orqanları üzrə xüsusi bir idarə var. O idarə son on il ərzində nə eləyib ki, oradakı kadrlar yeni-yeni rütbələr qazanıblar, general ulduzlarına sahib olublar, amma paralel şəkildə təhlükəsizlik orqanlarında bu qədər də cinayətlər olub.  Bunlar kimlərisə şantaj eləyiblər, qorxudublar. Qorxudulanlar isə bunu içlərində saxlayıblar, müəyyən bir dövrü, bugünkü zamanı gözləyiblər. Amma həmin o qurumun borcu idi ki, bu məsələlərə nəzarət eləsin. Qoy monitorinqin nəticələrini təqdim eləsinlər ki, son on ildə onlar bu məsələlərlə bağlı təhlükəsizlik orqanlarının iddialarından hansı birini saxta cinayət işi kimi geri qaytarıblar. Ona görə də, hörmətli Ziyafət müəllim, mən təklif edirəm, parlament cənab Prezidentin bu mühüm dövləti qərarlarının yanında olaraq qarşıdakı dövr üçün mühüm təşəbbüslərlə çıxış eləsin. Əksər qurumlarda mövcud olan istintaq idarələrinin ləğvi yönündə addımlar atılmalıdır və bu yeni addımlar vətəndaşı müxtəlif qurumların “fabrikləşdirilmiş”, – rus sözünü  Azərbaycan dilinə necə uyğunlaşdırım, bilmirəm, – süni əməliyyatlarından, təzyiqindən, təsirindən, yoxlamalarından qorumuş olardı. Mən hesab edirəm ki, sonrakı dövrdə ayrıca bir istintaq idarəsi yaradılmalıdır ki, bu məsələlərə baxmaq mümkün olsun.
Hörmətli həmkarlar, Siyavuş müəllim çox əhəmiyyətli bir sənədi müzakirəmizə təqdim elədi. Düşünürəm ki, biz, əslində, başa düşməliyik ki, 1990-cı illərdə müxtəlif separatizm aktlarına, ekstremizmə məruz qalmışdıq, yəni Azərbaycan dövləti, Azərbaycan xalqı bunu özünün həyatında ağır bir dərs kimi, hadisə kimi yaşayıb. İndi biz bunun daha təhlükəli bir forması – dini ekstremizm, dini separatizm halları ilə üz-üzə qalmışıq. Əslində, bu, mahiyyətcə etnik milli separatizmdən heç nə ilə fərqlənmir, bəlkə bir az daha tünddür, milli maraqlarımızı daha çox təhdid eləyən hadisədir. Ona görə də bəlkə dövlət həmin qəsəbəyə və eyni zamanda, bu qəsəbəyə şəbəkə halında dəstək verən ünvanlara bir tərəfdən zərbə vurmaqla, güc tətbiq etməklə gedəcək, digər tərəfdən isə iqtisadi və  mədəni tədbirlərlə, elm və təhsil vasitələri ilə getmiş olacaq. Bizim bugünkü qanunumuz, hesab edirəm ki, bu yöndə dövlət orqanlarının vəzifələrini müəyyənləşdirəcək. Eyni zamanda, qanunun başlıca missiyası islah eləmək, çəkindirmək funksiyasını yerinə yetirməkdir, bu yöndə də onun əhəmiyyəti olacaq.
Mən istəyirəm, əslində, ikinci oxunuşun tələbinə aid olan cəmi bir təklifimizi burada səsləndirim. Dilin ağırlaşdırılmaması nöqteyi-nəzərindən qanunun adı “Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında” deyil, “Dini ekstremizmlə mübarizə haqqında” olsun. Hörmətli Siyavuş müəllim növbəti oxunuşda bu məsələlərə münasibətini bildirsə, yaxşı olardı. Burada qeyd olunub ki, ekstremizmi nə yaradır, onlar çox dürüst, çox düzgün sadalanıb. Düşünürəm ki, fanatizm burada mənfi ənənə kimi qeyd olunub, fanatizm təkcə milli ləyaqətin aşağılanması, başqa bir məqsədin qaldırılması və ya endirilməsi, məcburi dini təhsilə cəlb etmə, dini mərasimlərə cəlb etmə deyil, eyni zamanda, islamı bu dövr ərzində, – Azərbaycan da daxil, – bəlkə də min illər ərzində dindarlıqla, falçılıqla, Quran  kitabı ilə, ələm tutmaqla müşayiət etdirmək də eyni fanatizm hadisəsidir, təəssüf ki, Azərbaycan cəmiyyətində bu var. Hələ də müxtəlif bölgələrimizdə ələmi uçurub, insanları kor qoyub, xurafatlıq yaradıb Axundovun qəhrəmanları kimi yaşayan insanlar var, ətraflarını bu cür naqis eləyənlər var. Düşünürəm ki, bu mənada gələcəkdə digər qanunvericilikdə, bəlkə də elə burada  qeyd eləməliyik ki, bütün bunlar qadağan olunur. Əlbəttə, başa düşürəm ki, bu, bir çoxlarının çörəyini kəsəcəkdir, amma biz o adamların çörəyinə görə insanların kor qalmasına getməli deyilik. Mən düşünürəm ki, hörmətli Ziyafət müəllim, meydanlara ki adlar qoyulub, təkcə Nardaranda “İmam Əli” meydanı, “Sahib-əz-Zaman” meydanı, “İmam Hüseyn” meydanı yaradılıb, bunlar dəyişilməlidir. Kimsə deyəcək ki, bu, yüz illərlə olub, bu, xalqın ənənəsidir, bunu dəyişmək olmaz, amma Azərbaycan hüquqi dövlətdir, burada adlar hüquqi olaraq verilir. Ona görə də bu məsələ ilə bağlı qanunvericilikdə bir müddəa verilməlidir.
Hörmətli Ziyafət müəllim, bu gün dünyada terrora qarşı mübarizə gedir, amma terroru, ekstremizmi maliyyələşdirməyin özü cinayətdir. Ona görə mən düşünürəm ki, bütün pirlərlə, ziyarətgahlarla, hamısında yığılan ianələrlə bağlı bir dəqiqləşmə getməlidir. Bunlar necə toplanır, nə qədər vəsait toplanır, hara yönləndirilir. Təkcə Nardaranda, deyirlər ki, dini ayinlər zamanı 1 milyona qədər vəsait yığılır. O vəsaitdən həmin qəsəbəyə 1 manat da olsun xərclənməyib, amma əvəzində terrora, ekstremizmə, görünür ki, xeyli vəsait qoyulub, silah almağa  yönəldilib. Mən istəyirəm qeyd eləyim, – mətbuatla bağlı Siyavuş müəllim dedi, – sosial şəbəkələr bu gün ekstremizmi stimullaşdıran, ona geniş meydan verən, onu yayan, ona cəlb eləyən, ona qurbanlar seçən, canlı bombalar hazırlayan bir sistemdir. Əlbəttə, biz “Facebook”a, “Twitter”ə qarşı vuruşa bilmərik, bəs nə edək? Təhlükəsizlik orqanlarına hüquq verməliyik, – onların xüsusi sistemləri var, – bunları anındaca neytrallaşdırsın və bu hadisələr baş verməsin. Eyni zamanda, mən düşünürəm ki, burada çox haqlı olaraq “əməliyyat zonası” termini işlədilib. Bəzən deyirlər ki, konkret bir bölgədə, lokal bir ərazidə bir əməliyyat həyata keçirilirsə, hansısa terror əməllərinin aradan qaldırılması tədbirləri reallaşdırılırsa, orada hansı qoşun növlərindən  istifadə oluna bilər? Hansı silahlardan istifadə oluna bilər, komendant saatı elan oluna bilərmi, bilməzmi, oradakı hüquqi rejim necə olmalıdır, fövqəladə vəziyyət rejimi elan olunsun, olunmasın? Bilirsiniz ki, bu prosesə çox zəif səslə dəstək verən ayrı-ayrı yaramaz qüvvələr bu gün də deyirlər ki, guya o hadisədə aşırı dərəcədə güc tətbiq olunub və sair. Halbuki iki polis nəfəri həyatını itirib. Ona görə də bu, qanunda düzgün qoyulub. Amma mən düşünürəm ki, burada cəza sanksiyaları da verilməlidir. Yəni terror əməli ilə bağlı. Xarici hərbi birləşmələrdə iştirak  terror əməli kimi tövsif olundu, biz bundan əvvəl də demişdik. Amma bu qanunun özündə Konstitusiyaya və dünyəviçiliyə qarşı çıxmağa, onun fundamental əsaslarını sarsıtmaq istəyinə,  milli ləyaqəti aşağılamağa görə cəza sanksiyası verilsə, tam təkmil bir sənəd qəbul eləmiş olarıq. Mən düşünürəm ki, din, əslində, milli təhlükəsizliyin, dövlət quruculuğunun ayrılmaz hissəsidir. Biz həm də dinə söykənib bu dövləti qururuq, ona görə də heç kim öz maraqları üçün  faydalana bilməz.
Sədrlik edən. Sağ olun, Zahid müəllim, təşəkkür edirəm. Hörmətli deputatlar, mənə yerdən təkliflər gəlir, bəlkə reqlamenti dəyişib 5 dəqiqə eləyək, çünki mən baxıram, yazılanlar, çıxış eləmək istəyənlər çoxdur. Düzdür, nizamnaməyə görə 10 dəqiqə olmalıdır, amma bunu sizin razılığınızla azalda da bilərik. Etiraz eləməsəniz, 5 dəqiqə eləyək bunu, hamı danışsın. Səsə qoymağa ehtiyac var?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən.  Xahiş edirəm, protokol qaydasında münasibət bildirək. Reqlamentin 5 dəqiqə olmasına kim tərəfdardır?

Səsvermənin nəticələr (saat 12.29 dəq.)
Lehinə 84
Əleyhinə 1
Bitərəf 0
Səs verməd 1
İştirak edir 86
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun, təşəkkür edirəm. Siyahını verin, zəhmət olmasa. Azər Badamov.
A.Badamov. Təşəkkür edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim. Hörmətli deputatlar, müzakirəyə çıxarılan Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında qanun layihəsini dəstəkləyirəm, çünki onun ölkədə vətəndaşdin münasibətlərinin inkişafında, normal islami dəyərlərin cəmiyyət tərəfindən mənimsənilməsində, cəmiyyətin yad ünsürlərdən  təmizlənməsində və xarici qüvvələrin din pərdəsi altında ölkəyə ayaq açmasının qarşısının alınmasında böyük rolu olacaqdır. Təbii ki, müsəlman cəmiyyətinə təhlükə yaradan ən zəif nöqtə ölkədə dini radikalizm və ekstremizmin inkişafıdır. Amma dünyanın başqa müsəlman ölkələrindən fərqli olaraq Azərbaycan öz inkişaf yolunu sivil cəmiyyət dəyərlərinə əsaslanaraq qurmuşdur. Sivil dəyərlər deyiləndə inkişaf etmiş, ziyalı, ölkəsini sevən, dünyada gedən prosesləri dərk edərək nəticə çıxara bilən vətəndaşları olan bir cəmiyyət  başa düşülür. Müzakirəyə çıxarılan Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında qanun layihəsi ölkədə siyasi sabitliyin qorunub saxlanmasına və  gələcək inkişafda yarana biləcək təhlükələrin qarşısının vaxtında alınmasına xidmət edəcəkdir. Burada Əsas anlayışlarda dini ekstremizmə qarşı mübarizənin məqsədi, prinsipləri, dini ekstremizmə qarşı mübarizə əməliyyatlarının aparılması  və sonrakı hallarda nəticələri haqqında məlumatlar geniş və aydın şəkildə verilmişdir.
Azərbaycan tolerant ölkədir. Ölkəmizdəki müxtəlif milli, dini konfessiyaların qarşılıqlı hörmət, qardaşlıq və dostluq şəraitində birgə yaşaması artıq dünya üçün bir nümunəyə çevrilmişdir. Amma çox təəssüflər olsun ki, bəzi ekstremist qruplar ölkədə siyasi sabitliyi pozmağa və öz siyasətlərini yürütməyə çalışırlar. Düşünürəm ki, müzakirəyə çıxarılan qanun layihəsinin həm ölkədə din-dövlət münasibətlərinin tənzimlənməsi, həm də cəmiyyəti kəskin narahat edən Nardaran hadisələri kimi hadisələrin bir də təkrarlanmaması üçün böyük əhəmiyyəti olacaqdır. Belə hadisələrə ancaq savadı olmayan insanların şüuruna yad ideologiyanın islam dini adı altında doldurulması nəticəsində nail olurlar. Belə hallar yolverilməzdir və buna qarşı mübarizə ciddi olmalıdır. Azərbaycan hüquqi dövlətdir və ölkəni də qanunlar idarə edir. Dövlətimiz heç zaman yol verməz ki, hər hansı bir ekstremist qrup ölkədə öz qurumlarını yaratsın, qanunlarını yeritsin. Belə ekstremist qruplar qanunla cəzalandırılmalı və azadlıqdan məhrum edildikdən sonra da  həbsxanada  təcrid olunmuş şəkildə cəzalarını çəkməli və tərbiyə olunmalıdırlar. Çünki məhbus həyatında da belə insanlar öz ideologiyalarını yaymaqda davam edirlər. Qanun mükəmməl hazırlanıb, hərtərəflidir, Azərbaycan vətəndaşlarının konstitusion hüquqlarının hərtərəfli qorunmasına, möhkəmlənməsinə, ölkədə siyasi sabitliyin bərqərar edilməsinə, hər kəsin qanun qarşısında cavabdehlik hissinin artırılmasına xidmət edəcəkdir. Buna görə də qanun layihəsini dəstəkləyirəm və tez bir zamanda qəbul edilməsini təklif edirəm. Sağ olun.  
Sədrlik edən. Sağ olun, Azər müəllim. Musa Qasımlı.
M.Qasımlı. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli millət vəkilləri! Mən, ilk növbədə, Milli Məclisin fəaliyyətinə uğurlar arzulayıram. Belə bir qanun layihəsini təqdim etdiyi üçün hörmətli Siyavuş müəllim Novruzova təşəkkürümü bildirirəm. Bu qanun layihəsini dövlətimizin dünyəvi, demokratik inkişafını, vətəndaşlarımızın təhlükəsiz şəraitdə yaşamasını təmin etməyə yönəldiyi üçün əhəmiyyətli hesab edirəm və onun lehinə səs verəcəyəm. Belə bir qanun layihəsinin  gündəliyə gəlməsini zəruri eləyən bəzi amillər üzərində dayanmaq istəyirəm.
Azərbaycan dünyəvi, demokratik dövlətdir, din dövlətdən ayrıdır, dövlətimiz bütün dinlər üçün bərabər imkanlar yaradıb. Dindarların işinə qarışmır, amma buna baxmayaraq, biz bəzi dindarların, dini qrupların və başqalarının dövlətin işinə qarışdığının şahidi oluruq. Müstəqillik illərinin ilk zamanlarında din sahəsində yaranmış boşluqdan istifadə edərək ölkəmizə daxil olmuş, həyat tərzimizə və millətimizin xarakterinə yad olan radikal dini ekstremizmin dövlətimizin dünyəvi təməllərini təhdid etdiyi üçün böyük təhlükə yaratdığı qənaətindəyəm. Ayrı-ayrı radikal  dini qrup və  şəxslərin fəaliyyəti az qala Konstitusiya quruluşumuzu təhdid eləmək dərəcəsinə gəlib çatıb. Onlar apardıqları təbliğat ilə ölkəmizə təkcə dini deyil, eyni zamanda, milli və sosial nifrət yaradırlar. Bu çox təhlükəli meyildir, vətəndaşları bu və ya digər dini cərəyana etiqad etməyə məcbur edirlər. Dini ekstremist materiallar  yayırlar. Belə bir şəraitdə dini ekstremizm dövlətimizin dünyəvi varlığı, millətimizin dini birliyi üçün ciddi təhlükədir. Onlara qarşı amansızlıqla mübarizə aparılmalıdır. Əgər zamanında qanuni tədbirlər görülməsə, bir gün cümə namazından çıxdıqda müxtəlif ekstremist, radikal dini qrupların küçədə qarşı-qarşıya gəlməsinin şahidi olarıq. Bunun da dövlətimiz və millətimiz üçün çox ağır nəticələri ola bilər. Dini ibadət yerlərinin siyasiləşdirilməsi faciəvi nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Bir hadisəni müvafiq qurumlarımızın ibrət alması üçün diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. 1978–1979-cu illər İran inqilabı regionda ciddi dəyişikliklərə səbəb oldu. Qərb ölkələri çətin vəziyyətə düşdülər.  İngiltərənin baş naziri Marqaret Tetçer bir dəfə dövlət üzvlərini yığır və soruşur: “Şah niyə devrildi?” Müxtəlif cavablar verirlər. Şahın ağ inqilab islahatları uğursuz oldu, ətrafı necə idi, müxtəlif sözlər deyirlər. Marqaret Tetçer deyir ki, bunların heç biri səbəb deyil, əsas səbəb o idi ki, İranda məscidlər siyasiləşdirilmişdi, şah məscidlərin və kütləvi informasiya vasitələrinin üzərində nəzarəti itirmişdi. Mən xahiş edirəm, mətbuat işçiləri bunu yazanda mənim dediyimi olduğu kimi yazsınlar, təhrif etməsinlər. Məscidlərin siyasiləşdirilməsinə qətiyyən yol vermək olmaz. Məscidlər dini ibadət yerləridir. Ölkəmizdə xüsusən “aşura” mərasimlərinin orta əsrlər səviyyəsində keçirilməsi qətiyyən yolverilməzdir. Biz dünyəvi dövlətik, bizi orta əsrlərə aparmaq olmaz, bunlar qanun çərçivəsində tənzimlənməlidir. Dövlət orqanına silahlı müqavimət göstərən radikal qruplar var, onlarla anladıqları dildə danışmaq lazımdır. Əgər başqa dildə danışılacaqsa, onların ayağının altına nərdivan qoyulacaq, bu bizim gələcəyimiz üçün çox təhlükəlidir və onların kökü amansızlıqla kəsilməlidir. Hesab edirəm ki, qanun layihəsi dövlətimizin dünyəvi təməllərinin qorunmasına yönəldilmişdir, hamımız ona birmənalı şəkildə öz müsbət səsimizi verməli, müdafiə etməliyik və ciddi şəkildə təbliğat və maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Ən azı, Yaxın və Orta Şərqdə baş verən hadisələrdən biz çox ciddi ibrət dərsi almalıyıq. Təşəkkür edirəm. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Musa müəllim. Fazil Mustafa.
F.Mustafa. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli millət vəkilləri! Mən də elə hesab edirəm ki, bu qanunun zəruri olmasının əlavə izaha ehtiyacı yoxdur. Yaşadığımız günlərin şərtləri, reallıqları bunu bir daha  göstərir, bölgədə baş verən proseslər göstərir, amma mən Siyavuş müəllimin bir sözündən başlamaq istəyirəm, gərək bunu vaxtında qəbul eləyəydik. Biz bu qanunu qəbul eləyəndən sonra onun nə qədər dar çərçivədə olduğunu anlayacağıq.
Mən hesab edirəm ki, dövlət üçün ekstremizmin ən təhlükəli üç növü var. Biri siyasi ekstremizmdir, hansısa siyasi qüvvə mövcud qaydalar şərtində mübarizə aparmaq istəmir, terrorçuluq və başqa yolla konstitusion quruluşu dəyişmək istəyir. İkinci etnik separatizmdir. Bunu da yaxın tariximizdə yaşamışıq, hansısa bir motivlə ölkədə separatçı fəaliyyətlərin baş qaldırması müşahidə olunur. Üçüncüsü, yəni ən təhlükəlisi dini ekstremizmdir. Mən təklif edərdim ki, bu qanunu qəbul eləyək, amma bundan sonra yaxın zamanlarda biz Siyasi, dini və etnik ekstremizm haqqında və Ekstremizmlə mübarizə haqqında da qanunlar qəbul eləyək. Çünki gələcəkdə Azərbaycan dövlətini hər hansı bir təhlükədən qorumaq üçün kompleks ekstremizmə qarşı mübarizə sistemini formalaşdırmalıyıq. Bu olarsa, daha mükəmməl, daha əhatəli bir xətt izləmiş olarıq. Bu qanuna da irad bildirməyə yer yoxdur, çünki kifayət qədər əhatəli, normal səviyyədə hazırlanmış qanundur. Bir əsas iradım odur ki, burada məlumatların müvafiq dövlət orqanlarına verilməsini, vətəndaşların – hər kəsin borcu kimi qiymətləndiririk. Xaricdə isə həm də mükafatlandırma sistemi var. Müvafiq icra orqanları bu məlumatları verən şəxsləri müvafiq qaydada mükafatlandıra da bilir. Belə bir tezisin salınması vacibdir.
İkinci, Ziyafət müəllim, Siz sözünüzə əməl edən siyasi xadimsiniz,  bayaq dediniz ki, şərait yaradacağam, müəyyən məsələlərlə bağlı fikrinizi deyəsiniz. Mən hesab edirəm ki, bu günlərdə Azərbaycanda ən aktual mövzulardan biri də bizim deputat həmkarımız tərəfindən Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə qarşı işlədilən ifadələrlə bağlı həm cəmiyyətdə, həm də sosial şəbəkələrdə yaranmış ajiotajdır. Mən, əvvəla, Yeni Azərbaycan Partiyasının bəzi üzvlərinə təşəkkürümü bildirmək istəyirəm ki, olduqca prinsipial məsələyə mövqe bildirdilər. Bilirsiniz, tarixi şəxsiyyətlər haqqında ziddiyyətli fikirləri hər kəs söyləyə bilər. Amma elə şəxsiyyətlər var ki, bunlar dövlətin qurucularıdırlar. Dövlətin qurucusu olan şəxs haqqında Azərbaycan vətəndaşı hansısa mənfi bir fikir səsləndirirsə, demək, bu ölkənin vətəndaşı olmaqdan məmnunluq duymur. Çünki onun qurduğu dövlətdir, 1918–1920-ci illərdəki dövləti Konstitusiyaya görə biz  bərpa etmişik və biz onun varisiyik. Belə bir vəziyyətdə həmin dövlətin qurucusu haqqında, onun fikirləri, ideyaları haqqında hər kəs tənqidi fikir söyləyə bilər. Amma təhqiramiz fikir söyləmək, hörmətsiz yanaşmaq qətiyyən yolverilməzdir. Ona görə də deputat etikası var. Mən hesab edirəm ki, bizim Milli Məclisdə ən azı buna rəhbərlik səviyyəsində münasibət bildirilməlidir ki, bu, gələcəkdə təkrar olunmasın.
Mən bu gün eşitdim ki, Gəncədə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin  büstünün üzərindən həmin bizim burada qeyd etdiyimiz çuval götürülübdür. Bu, sevindirici haldır. Ən azı müəyyən tənqiddən sonra bunun olması çox vacib bir şeydir. Bilirsiniz, biz Azərbaycan Xalq Cəbhəsində indiki hakimiyyətə qarşı çox kəskin, barışmaz mübarizə aparmışıq. Rəhmətlik Heydər Əliyevə qarşı mübarizə aparmışıq. Amma bir hadisə oldu, Əbülfəz Elçibəy rəhmətə gedəndə, Heydər Əliyev gəlib onun məzarının başı üstündə duranda inanın ki, cəbhəçilərin əksəriyyətində onun şəxsiyyəti ilə bağlı fikir 180 dərəcə dəyişdi, düşüncə dəyişdi. Çünki o masştabda olan adam bilirdi ki, Azərbaycan Respublikasının prezidenti olmuş bir şəxsin siyasi mövqeyini qəbul etməmək, hansısa bir fəaliyyətini müsbət qiymətləndirməmək olar, amma hörmətsiz yanaşmaq olmaz. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin bəlkə də Azərbaycan tarixində ən böyük addımlarından biri Eks-prezidentlər haqqında qəbul etdiyi qanun olacaqdır. Niyə? Azərbaycan prezidenti olmuş Mütəllibova kiminsə münasibəti müsbət olmaya bilər. Amma təsəvvür edin ki,  Azərbaycanın prezidenti olmuş şəxs xaricdə dünyasını dəyişir. Bu, Azərbaycan üçün yaxşı bir imic yaradardımı? Yən bu dövlətin prezidenti olmuş şəxslərə,  qurucusu olmuş şəxslərə bu formada hörmətsiz yanaşmaq yolverilməzdir. Mən bunu qınayıram və istərdim ki, həm Yeni Azərbaycan Partiyası, həm də Milli Məclis rəhbərliyi bu məsələyə öz münasibətini bildirsin. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Fazil müəllim, mən Sizə bir məsələni deyim. Siz hüquqşünassınız, bu və ya digər məsələ haqqında fikir bildirəndə  məsələni araşdırmaq lazımdır. Bununla bağlı dünən mən Naqif müəllimin müsahibəsini oxudum. Saytların birində o yazır ki, mən belə söz deməmişəm, deyə də bilmərəm, çünki cümhuriyyət qurucularından biri haqqında belə söz demək mənə yaraşmaz. Sadəcə, müxbir kontekstdən çıxarıb o cür yazıb. Hər halda müsahibə götürənlə müsahibə götürülən arasındakı bu məsələ araşdırılmalıdır. Ona görə məsələni araşdırmamış, onun axırına çıxmamış belə ittihamlar sürmək,  mən elə bilirəm, düzgün deyil. Məsələni araşdırsınlar, baxsınlar, müəyyən eləsinlər, ondan sonra nə isə fikir söyləmək olar. Müxbir deyir ki, deyib, bu kişi də deyir deməyib. Yaxşı indi burada nə münasibət bildirək? Yəni birtərəfli yanaşmaq olmaz. Özünüz həmişə haqdan, ədalətdən danışırsınız. Amma ikinci tərəfi ittiham edirsiniz. Ona görə mən hesab edirəm ki, həm qəzet redaksiyası, həm də Naqif Həmzəyev bir yerdə oturub bu məsələni aydınlaşdırarlar, bir fikrə gələrlər, ondan sonra münasibət bildirmək olar. Tahir Rzayev.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən.  Ehtiyac yoxdur.
T.Rzayev. Çox sağ olun, hörmətli Ziyafət müəllim. Mən də parlamentə seçilmiş deputat həmkarlarımı bir daha təbrik edir, onlara gələcək işlərində uğurlar arzulayıram. Dini ekstremizm, dini radikalizm və fanatizm yalnız mövcud olduğu ölkə və xalq üçün deyil, bütün bəşəriyyət, insanlıq üçün təhlükədir. Bu halların vaxtında aradan qaldırılmaması bu gün dünyada bir çox ciddi problemlərin, müharibələrin, qarşıdurmaların, terror hadisələrinin, insan fəlakətlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Vaxtilə bəzi böyük dövlətlərin diktəsi və yardımı ilə yaradılan, maliyyələşdirilən, silahlandırılan terrorçu dəstələr, əslində, həmin ölkələrin digər ölkələrdə qarşıdurma, çevriliş etmək vasitəsi kimi formalaşmışdır. Bu qruplaşdırmaların dinlə, islamla əlaqələndirilməsi, əslində, islamı hörmətdən salmağa, müsəlman aləmində qaniçən, cəllad obrazı yaratmağa yönəldilmişdir. Digər tərəfdən, məqsəd savadsız, radikal, dinə bağlı olan bəzi müsəlmanları aldadaraq müxtəlif vasitələrlə yoldan çıxarmaq, təsir altında saxlamaq, yeri gələndə onlardan çirkli əməllərini həyata keçirmək üçün istifadə etməkdir.
Azərbaycan tolerant bir ölkə olmaqla dini ayrı-seçkilik meyillərindən çox uzaqdır. Ancaq buna baxmayaraq, siyasi, ideoloji sahələrdə olduğu kimi, din pərdəsi altında da dövlətimizə təsir etmək istəyən qüvvələr vardır. Son illər müəyyən xoşagəlməz hallar, eləcə də bu günlərdə Nardaran qəsəbəsində, bəzi rayonlarda baş verən hadisələr bunu deməyə əsas verir. Dini etiqad azadlığı, islama hörmət və məhəbbət silahlanmaq, insanları öldürmək, əhalini təsir altında saxlamaq, qula çevirmək, təhsildən yayındırmaq, qara geyindirmək, uşaqları, gəncləri müti tərbiyələndirmək, dövlətin içində dövlət yaratmaq, qanunlara məhəl qoymamaq demək deyil. Allahını və dinini sevən insan əsrlər boyu qandan, qadadan, zülmdən uzaq, ədalətli və xeyirxah olub, qayda-qanunu gözləyib, dininə hörmət etməklə özünə hörmət qazandırıb. Müzakirəyə çıxarılan Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında qanun layihəsi bu günün tələblərindən yaranıb. İnsanların saflaşdırılmasına, dinə hörmət edilməsinə, qanunlarımıza əməl olunmasına xidmət edir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun möhkəmlənməsinə yönəldilən qanun layihəsi ilk növbədə din pərdəsi altında dövlətimizin müstəqilliyinə, bütövlüyünə, dünyəviliyinə xələl gətirmək istəyənlərə, silah gücünə hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd edənlərə, qanunlarımızı pozanlara qarşı ciddi və kəskin mesajdır. Dövlət və din münasibətlərinin bərqərar olması sahəsində çox dəyərli və əhəmiyyətli bir sənəddir. Qanun layihəsi birinci oxunuşun tələblərinə tam cavab verir. Maddələrdə nəzərdə tutulan tədbirlər, təsir vasitələri, vəzifələr xalqımızın urəyindəndir, insanların fikirlərini, arzularını əks etdirir. Biz xalqımızı xoşbəxt, dövlətimizi müstəqil və möhkəm görmək istəyiriksə, qanunlarımızı sərtləşdirməliyik, hər bir vətəndaşı intizama dəvət etməliyik. Hərə öz sözünə və hərəkətinə görə məsuliyyət daşımalıdır, əməyinə görə qiymətləndirilməlidir. Qanunun hazırlanmasında əməyi olanlara öz minnətdarlığımı bildirirəm. Sözsüz ki, ikinci oxunuşda biz ayrı-ayrı maddələr haqqında öz fikirlərimizi deyəcəyik və deputat həmkarlarımdan xahiş edəcəyəm, birinci oxunuşda qanunun lehinə səs versinlər. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Bahar xanım Muradova.
B.Muradova. Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim. Doğrudan da, müzakirəmizə çox vacib bir qanun təqdim olunub. Mən düşünürəm, biz bunun bütün aspektlərinə təkcə Azərbaycandakı duruma görə münasibət bildirməli deyilik. Bu həm də islam ekstremizmi haqqında deyil, dini ekstremizm haqqında qanundur. Mən, əlbəttə, tərəfdarıyam ki, nə vaxtsa ekstremizmin bütün formalarını nəzərdə tutan bir qanun layihəsini biz  müzakirəyə gətirək. Çünki istər dünyada, istərsə də Azərbaycanda ekstremizmin digər əlamətləri də meydana çıxıb, çıxmaqdadır və bunun da yer üzündən silinəcəyinə inamımız çox azdır. Mən həmkarlarımızdan çox xahiş edərdim ki, bu qanunu konkret halda Nardaranda baş vermiş hadisələrin nəticəsində meydana çıxmış kimi təqdim etməsinlər, misallar gətirərkən, fikirlərini əsaslandırarkən də yalnız islamda, islam dinində və yaxud da Azərbaycanda baş vermiş hadisələri deyil, digərlərini də dövriyyəyə gətirsinlər. Çünki Avropanın mərkəzində bütün ekstremizmə dövlət səviyyəsində dəstək verən dairələr öz fikirlərini əsaslandırarkən islam fundamentalizmindən, islami ekstremizmdən misal gətirir, fikirlərini əsaslandırırlar. Elə bununla da bizim dinimizi özümüzün gözündən salmağa nail ola bilirlər.
Biz dünyadakı islamofobiyadan danışırıq, amma ən zərərli islamofobiya islam dünyasının özünün içərisində olan fobiyadır. Biz öz dinimizə həddindən artıq kəskin tənqidi yanaşmalar ortaya qoyuruq və avropalı islamofoblardan daha artıq islamofob ola bilirik. Ona görə bir az bu məsələlər arasındakı sərhədi dəqiq müəyyənləşdirmək çətin olsa da, daha diqqətli olmaq lazımdır.  Azərbaycanda digər çoxsaylı dinlərin nümayəndələri, eləcə də bu dinlər çərçivəsində yaranan çoxsaylı cərəyanların nümayəndələri var. Dini mərkəzlər, dini təşkilatlar, dindarların mövqeyini, hüquqlarını müxtəlif aspektlərdən qorumaq istiqamətində elan olunmuş cəmiyyətlər var.
Əlbəttə, hər bir kəsin özü üçün müstəqil din seçmək, dinini dəyişmək kimi bir hüququ var. Bunu demokratik cəmiyyətlər verirlər. Amma bunun ən müxtəlif adlar altında, təbliğat nəticəsində, qorxutmaqla, digər başqa hərəkətlərə cəlb etməklə həyata keçirilməsi, əlbəttə ki, qanunazidd əməllərdir və biz dəfələrlə Azərbaycanın regionlarında belə hallara rast gəlmişik, bizim vətəndaşlarımızı  aldatma yolu ilə, şirnikləndirmə yolu ilə, qorxutma yolu ilə başqa dinlərə, başqa cərəyanlara nə qədər cəlbetmələr olub. Ona görə də hesab edirəm ki, biz fikirlərimizi hərtərəfli əsaslandırmalıyıq və cəmiyyətimiz də anlamalıdır ki, biz bu qanunu yalnız islam dininin daşıyıcılarına qarşı qəbul etmirik. Ona görə, xahiş edirəm, ekspertlər də fikirlərini əsaslandıranda diqqətli olsunlar. Əlbəttə, baş verən hadisələr bizi həddindən artıq narahat edir və elə bu narahatçılıqdan doğaraq biz məsələyə daha geniş, daha qlobal, daha hərtərəfli baxmalıyıq və mövqelərimizi də bu istiqamətdə əsaslandırmalıyıq. Hökumətin, dövlətin atdığı addımlar tam hüquqa uyğundur və hesab edirəm ki, bu qanun digər hüquqi aspektləri də günümüzün tələblərinə uyğunlaşdırmaq zərurətindən yaranıb. Düşünürəm ki, bizim verdiyimiz təkliflər və qanunun icrasında əldə rəhbər tutulacaq digər məqamlar vəziyyəti daha yaxşı tənzimləməyə imkan verəcəkdir. Mən də buradakı bəzi çağırışlara qoşularaq Azərbaycan vətəndaşlarından öz dini inanclarını və ona uyğun mərasimləri yerinə yetirərkən təkcə din daşıyıcısı kimi düşünməmələrini tövsiyə edərdim. Çünki bizim həyatımız yalnız dini baxışlarımızdan ibarət deyil və həyatımızı da yalnız onun qanunları ilə qura bilmərik.
Azərbaycan, əlbəttə ki, dini dövlət deyil, dünyəvi dövlətdir və bizim dinimiz, istənilən dinlər mədəniyyətimizin tərkib hissəsidir, onun bir parçasıdır. Bizim həyatımız həm dini, milli dəyərlərimizə və eyni zamanda, qanunlarımıza uyğun şəkildə qurulmalıdır. Hansı vətəndaş həyatını bu meyarlar əsasında qura bilmirsə, biz onun yanında olmalıyıq, ona dəstək olmalıyıq, onunla döyüşərək, mübarizə apararaq deyil, məhz ona dəstək olaraq düşdüyü durumdan çıxarmalıyıq. Hesab edirəm ki,  hazırda mənim  həmkarlarım tərəfindən təqdim olunan bu qanun məhz  çaşqınlıq vəziyyətində olan insanlara ilk növbədə dəstək vermək, onları bu ekstremizmə yuvarlanmaqdan xilas etmək məqsədi daşıyır. Mən bu qanuna, əlbəttə ki, səs verəcəyəm və sizin də hər birinizi ona səs verməyə çağırıram. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Bahar xanım. Fəzail müəllim, sualınız var? Buyurun.
F.Ağamalı. Mən Bahar xanımın, əslində, söyləmiş olduğu fikirlərini replika şəklində demək istəyirdim. Birmənalı şəkildə təqdim olunan bu qanun layihəsinin birbaşa ancaq islamla bağlılığı haqqında fikir söyləmək olduqca yolverilməzdir. Məgər İŞİD-i müsəlmanlar yaradıblar? Məgər bilmirik, İŞİD Qərb ölkələrinin xüsusi xidmət orqanları tərəfindən yaradılaraq islam dünyasına yeridilibdir? Yolunu azan Taleh Bağırzadə haradan islami dəyərləri özündə əks etdirir ki, biz bütün müzakirələri bunların üzərində qururuq. Təqdim edilmiş olan bu qanun layihəsi bütövlükdə  dini ekstremizmə qarşı mübarizə aparmağı özündə ehtiva edən qanundur. Ona görə də xahiş edirəm, bütün millət vəkilləri məsələni bu şəkildə qəbul etsinlər və vermiş olduqları izahlarda, müsahibələrdə məsələnin məhz bu mahiyyəti üzərində dayansınlar. Ermənilər xristian idilər, Xocalı faciəsini xristian adı altında törətmədilərmi? Bizim təminatımız varmı ki, belə bir ekstremizm bir daha təkrar olunmayacaq? Qanun konseptual baxımdan bütün müddəalara uyğundur. Mən təklif edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim, əgər təkid edən yoxdursa, bunu səsə qoyaq, qəbul edək. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Sizə siyahı üzrə söz verəcəyəm. Qüdrət müəllim, buyurun.
Q.Həsənquliyev. Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim. Hörmətli Fəzail müəllim növbədənkənar çıxış edir, sonra da deyir, çıxışlar dayandırılsın. Mən hesab edirəm ki, bu yolverilməzdir. Hörmətli həmkarlar, yenidən seçilməyiniz münasibəti ilə hamınızı təbrik edirəm, yeni seçilən həmkarlarımı da təbrik edirəm, Milli Məclisin işinə uğurlar arzulayıram. Hesab edirəm, həm Fəzail müəllim, həm də Bahar xanım burada söylədi, doğrudan da, bu bizim dinimizə qarşı deyil. Heç kim bizi öz dinimizə qarşı çıxmaqda ittiham edə bilməz. Mən iqtidarın təklif etdiyi bu layihəni dəstəkləyirəm. Mərhum Prezident Heydər Əliyev də, İlham Əliyev də dəfələrlə islamın müqəddəs yerlərini ziyarət ediblər. Prezidentimiz elə bu yaxınlarda ailəsi ilə birlikdə Kəbəni, Mədinəni ziyarət elədi. Mən özüm ailəmlə, uşaqlarımla ziyarət eləmişəm və inanclı adamam. Ona görə də biz, sadəcə olaraq, dinimizi ekstremistlərdən qorumalıyıq ki, onlar bizim dinimizi hörmətdən salmasınlar. Çox vaxt görürük ki, xarici qüvvələr məhz o dini ekstremistlərdən istifadə edərək islamı gözdən salırlar. Biz, əslində, öz dinimizə sahib çıxırıq və dinimizi onu gözdən salan ünsürlərdən təmizləməliyik.
Mənim, sadəcə olaraq, iki təklifim var. Onlar nədən ibarətdir? Mən Nardaran hadisələri zamanı, Ziyafət müəllim, ürək ağrısı ilə televizoru seyr edirdim, baxırdım ki, balaca uşaqlar necə danışır. 3–4-cü sinifdə oxuyan uşaqlar. Buna görə də təklif yarandı ki, Cinayət Məcəlləsində müvafiq  cəza növlərinin sırasına yeni bir cəza növü daxil edilsin, köçürmə və valideynlik hüququndan məhrumetmə növü. Bizim elə İmam Əlidən soruşanda ki, uşağı necə tərbiyə eləmək lazımdır, deyir, onun tərbiyəsində valideynlərdən çox mühit rol oynayır. O uşaqları bəzən xilas etmək üçün   çox vaxt görürük ki, Amerikada, Avropada valideynləri narkoman, ekstremist, zorakılığa meyilli olanda, içki düşkünü olanda onları valideynlik hüququndan dərhal məhrum edirlər. Buna görə də biz həm köçürmə, həm də valideynlik hüququndan məhrumetmə növündə məsələləri mütləq müzakirə edib buraya salmalıyıq.
İkinci mühüm məsələ. Burada əgər dini ekstremizm əleyhinə  xüsusi əməliyyat keçirilirsə, bu barədə ictimaiyyət mütəmadi olaraq məlumatlandırılmalıdır. Çox təəssüf ki, bizdə bir ənənə var. Daxili İşlər Nazirliyi, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və prokurorluğun birgə yazılı açıqlaması olur. Bu yetərli deyil. Dünyanın hər yerində ictimaiyyəti maraqlandıran hadisə baş verəndə müvafiq güc strukturlarının rəhbərləri jurnalistlər üçün dərhal brifinqlər keçirirlər, jurnalistlərə baş verən hadisələr haqqında məlumat verirlər. Burada hörmətli həmkarım Zahid Oruc Milli Təhlükəsizlik Nazirliyindəki həbslərlə bağlı dedi. Mətbuatda nələr qalmadı yazılmasın. Kimin ağlı nə kəsirdisə, yazırdı. Kim nə eşidirdisə, yazırdı. Olmazmı ki, müvafiq olaraq mütəmadi şəkildə brifinqlər keçirilsin, ictimaiyyət məlumatlandırılsın? Ona görə də təklif edirəm, qeyd olunsun ki, əgər belə əməliyyatlar keçirilirsə, müvafiq vəzifəli şəxslər tərəfindən mütəmadi olaraq ictimaiyyət məlumatlandırılsın, jurnalistlər qarşısında qısa brifinqlər keçirilsin. Jurnalist çox vaxt bilmir, nə dövlət sirridir, nə dövlət sirri deyil. Amma jurnalist sual verəndə həmin vəzifəli şəxs artıq bilir ki, nəyi demək olar, nəyi olmaz. O cavab verir, jurnalistlər onun cavabını mətbuatda ictimaiyyət üçün işıqlandırırlar. Ona görə, hesab edirəm, bu iki dediyim məsələ nəzərə alınsa, bu qanuna mən, yəqin ki, digər həmkarlarım kimi səs verəcəyəm. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Qüdrət müəllim. Rafael Cəbrayılov.
R.Cəbrayılov. Çox sağ olun, Ziyafət müəllim, təşəkkür edirəm. Hörmətli həmkarlar, hər bir xalqın mənəvi dəyərləri sistemində din çox mühüm, özünəməxsus bir yer tutur. Bununla yanaşı, mənəvi dəyərlər sistemində də din ən həssas bir dəyərdir. Çünki birbaşa Allahla bağlıdır və əhatə etdiyi insanların sayı baxımından ən kütləvi xarakter daşıyan bir dəyərdir.
Yadınızdadırsa, ulu öndər Heydər Əliyev deyirdi ki, islam dini Azərbaycan xalqının ən mühüm mənəvi dəyərlərindəndir. Amma əfsuslar olsun ki, Allahla bağlı olan bu dəyərdən müxtəlif iyrənc məqsədlər üçün istifadə edilməsi halları gündən-günə artır. Bura cılız şəxsi ambisiyalardan tutmuş çox böyük geosiyasi maraqların müdafiə edilməsinə qədər cəhdlər olunur. Belə ki, dünyada baş verən hadisələrə də baxsaq, dini ekstremizmlə bağlı çox rəngarəng bir mənzərə görmək mümkündür. Bəzi parametrlər üzrə dini ekstremizm hətta terroru belə üstələyən qanunsuz bir fəaliyyət sahəsinə çevrilib. Bəzən bu layihənin meydana çıxması ilə bağlı mətbuatda çox naşı fikirlərə də rast gəlmək olur ki, guya bu layihə Nardaranla bağlı meydana çıxıb. Amma, əslində, bu belə deyil. Azərbaycan parlamentinin fəaliyyəti kampaniya xarakteri daşımır. Bu, bütün dünyada dini ekstremizmin vəziyyəti öyrənilməklə, onun Azərbaycana təsir imkanları təhlil edilməklə meydana çıxan bir layihədir. Ola bilər ki, bu hadisələr, sadəcə, məsələni bir az tələsdirib. Amma mən deyim ki, belə bir layihənin meydana çıxmasında biz gecikmişik. O ki qaldı Nardaranda baş verən hadisələrlə bağlı, bu hadisələr bir qrup ekstremistin nardaranlıların inancından sui-istifadə edərək Azərbaycanın dövlət quruluşunu zorla dəyişdirməyə uğursuz cəhdindən başqa bir şey deyildir. Nardaran camaatı Azərbaycanın ən çətin dönəmlərində, Azərbaycan tarixinin ən təzadlı vaxtlarında öz mövqeyini birmənalı şəkildə ortaya qoyubdur, Azərbaycan  dövlətinin yanında olubdur, Azərbaycan  dövlətinə  sədaqətini ifadə edibdir. Yəni orada bir qrup separatçının hərəkətlərinin bütün camaata aid edilməsi düzgün deyil.
Azərbaycan hüquqi dövlət və demokratik cəmiyyət quruculuğu istiqamətində çox böyük uğurlar əldə edib. Azərbaycanda hər bir leqal,  qanuni fəaliyyətin əsasında qanun dayandığı kimi, mən düşünürəm ki, hər bir qanunsuz fəaliyyətlə mübarizənin də əsasında qanun dayanmalıdır. Bu baxımdan dini ekstremizmlə mübarizə aparan dövlət orqanlarını əliyalın buraxmamaq üçün onların çox mühüm, mükəmməl qanunvericilik bazası ilə təmin edilməsi baxımından bu layihənin müzakirəyə çıxarılması çox vacibdir. Bundan başqa, dini ekstremizm Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə çox böyük təhdid yaradan, çox böyük zərbə vurmaq imkanına malik olan bir fəaliyyət növüdür. Məhz elə buna görə də ölkəmizin milli təhlükəsizlik konsepsiyasında dini ekstremizmlə mübarizə məsələsi öz yerini alıb. Bu baxımdan mən düşünürəm ki, Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında qanun layihəs konseptual baxımdan hazırdır və onun müzakirəsi zəruridir. Mən buna səs verəcəyəm və hörmətli həmkarlarımı da  səs verməyə dəvət edirəm. Diqqətinizə görə çox sağ olun.
Sədrlik edən. Buyurun, Eldar müəllim, sualınız var?
E.İbrahimov. Çox sağ olun, hörmətli Ziyafət müəllim. Bir saatdır, biz artıq bu məsələni müzakirə edirik. Həqiqətən, Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında qanun layihəsi çox gözəl və sanballı bir şəkildə  hazırlanıb. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 18-ci – “Din və dövlət” maddəsinə   tamamilə uyğundur. Mən II bəndi oxuyuram: “İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin (dini cərəyanların) yayılması və təbliği qadağandır”. Yəni Azərbaycanda qadağandır. Biz də indi dini ekstremizmə qarşı mübarizə məsələsini müzakirə edirik. Qanun, yenə deyirəm, sanballı qanundur, çox gözəl hazırlanıb. Mən Siyavuş müəllimə xüsusi minnətdarlığımı bildirirəm. Çox diqqətlə oxumuşam. Ancaq biz eyni məsələləri təkrar edirik. Mənə elə gəlir ki, – məndən sonra yazılan deputat həmkarlarım məndən inciməzlərsə, – biz bunu biryolluq səsə qoymalıyıq. Birinci, ikinci oxunuşa ehtiyac yoxdur. Bu qanunu qəbul edək, çünki bizim üçün çox vacibdir. Sağ olun.
Sədrlik edən. Eldar müəllim, sağ olun. Təşəkkür edirəm. Həqiqətən, artıq 10-a yaxın deputat çıxış edibdir. Müəyyən ümumiləşdirmələr aparanda görürük ki, fikirlər, demək olar, üst-üstə düşür. Hamı bu qanun layihəsini dəstəkləyir. Bu qanun layihəsi cəmiyyətimiz üçün lazımdır. Amma Fuad Muradov təkid edir. O da danışsın, ondan sonra yekunlaşdıraq. Buyurun, Fuad müəllim.
F.Muradov.  Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim.  Mən ilk öncə böyük etimada görə təşəkkürümü bildirirəm və inanıram ki, bizim Gənclər və idman komitəsi bu istiqamətdə öz ciddi töhfələrini verəcəkdir. Ziyafət müəllim, Siz çox düzgün vurğuladınız, bu, konseptual bir yanaşmadır. Mən hər iki komitəyə öz dərin təşəkkürümü bildirirəm. Eyni zamanda, vurğulamaq istəyirəm, bu, çox vacib məsələlərdən biridir. Ona görə, bizim  bəzi fikirlərimiz var, xahiş edirəm, onlara dözümlə yanaşasınız. Bahar xanım çox düzgün vurğuladı ki, bu qanun və bundan sonra qəbul edəcəyimiz qanunlar islama qarşı deyil. Cənab Prezident İlham Əliyev ilk liderlərdəndir ki, islamofobiya haqqında danışarkən islamın nə qədər dərin və barış rolu oynayan bir din olmasını vurğulamışdır. Mehriban xanım Əliyeva Avropa paytaxtlarında islam dininin təbliği, onun vacib  dəyərlərinin qorunub saxlanması üçün böyük işlər görmüşdür. Lakin bəzi mətbuat orqanları, bəzi partiyalar çalışırlar ki, bu qanunu Azərbaycan dövlətinin dinə, xüsusən də islama qarşı hansısa bir qanunvericilikdə dəyişiklik etməsi kimi qəbul etdirsinlər və bu fikri fəal şəkildə yayırlar. Halbuki bu hadisələrdə Azərbaycanda müxalif olan siyasi partiyaların düzgün,  dürüst fikirlərini görmədik. Bu da onu göstərir ki, onlar bu məsələyə Azərbaycanda nə qədər çox problem olsa, mənim üçün o qədər yaxşıdır prinsipi ilə yanaşırlar. Təbii ki, biz bunun qarşısını mütləq şəkildə almalıyıq. Biz Azərbaycan gənclərinin, Azərbaycan cəmiyyətinin sivil, dünyəvi ölkədə yaşamasını istəyirik. Bu istiqamətdə ölkəmiz çox böyük işlər görüb. Ona görə bu hadisələr, ümumiyyətlə, Azərbaycan dövlətçiliyinə  qarşı olan hadisələrdir. Mən əminəm ki, bu qanunlar, eyni zamanda, digər dinlərin də Azərbaycanda müxtəlif vaxtlarda müəyyən dağıdıcı fəaliyyət göstərməsinin, gənclərin mənşəyi bilinməyən təriqətlərə cəlb olunmasının qarşısını alacaqdır. Ona görə bu qanun çox vacibdir. Mən bunu dəstəkləyirəm.
Eyni zamanda, bir neçə təklifim var. Burada maddə 1.0.1-də “dini ekstremist fəaliyyət” göstərilir. Mən əlavə edərdim ki, onun təbliğ də qadağan olunmalıdır. Çünki biz sosial şəbəkələrdə bunu məhz təbliğat şəklində görürük və gənclərimizə də bu çox böyük təsir edir. Ümumiyyətlə, biz dini fanatizm, dini ekstremist təşkilatlarla bağlı istiqamətdə işləməliyik. Bu anlayışlar yeni də olsa, bəzi hallarda onların üzərində müəyyən qədər düşünmək olar. Eyni zamanda, xüsusi olaraq vurğulamaq istəyirəm ki, maddə 10-da, – bayaq burada vurğulandı, – həmin məlumat verən şəxslərin qorunması məsələsi qoyulmalıdır. Yəni hər hansı bir siyasi və ya milli ekstremist təşkilat fəaliyyət göstərirsə, təbii ki, bu haqda məlumat verən insan da öz həyatına və ailəsinə görə qorxa bilər. Ona görə o, dövlət tərəfindən qorunmalıdır. Bir çox ölkələrdə bu tətbiq olunur. Həmin şəxsin ailəsinin qorunmasını dövlət üzərinə götürməlidir.
Burada xüsusi əməliyyatlardan da söhbət getdi. Bu, yəqin, digər  qanunun predmetidir. Amma, eyni zamanda, mən vurğulamaq istəyirəm ki, bu gün Azərbaycan torpaqları işğal olunub. Bu əsl milli və etnik separatizmdir, həm də ekstremist fəaliyyətdir. Ona görə vaxt gələcək, bu yaxın zamanlarda biz orada xüsusi əməliyyatlar keçirəcəyik. Bir çox ölkələrdə xüsusi əməliyyatlar haqqında qanunvericilik var. Yəni həmin qanun həm dini ekstremizm, həm milli ekstremizm, – bayaq burada çox düzgün vurğulandı, – həm siyasi ekstremizm, həm də xüsusi əməliyyat haqqında qanundur. Amerika Birləşmiş Ştatlarında və bir çox Avropa ölkələrində bu qanun var, yəni o qanunun maddələrində dövlət qurumları, dövlət orqanları, ictimaiyyət, qeyri-hökumət təşkilatları, kütləvi informasiya vasitələri həmin əməliyyatlar zamanı özlərini necə aparmalıdırlar, çox aydın şəkildə yazılıb. Mən hər iki komitəyə bu qanuna görə təşəkkürümü bildirirəm. İnanıram ki, bundan sonra biz bu qanunun üzərində bəzi dəyişikliklər etməyə məcbur olacağıq. Buna baxmayaraq, bugünkü reallıq üçün bu çox vacibdir. Mən inanıram ki, millət vəkilləri bu qanun layihəsini dəstəkləyəcəklər. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun, Fuad müəllim, təşəkkür edirəm. Araz Əlizadə  bir dəqiqəlik çıxış etmək istəyir. Ona da söz verək, yekunlaşdıraq.
A.Əlizadə. Mən çox danışmayacağam. Qanun aktual qanundur. Mən bu qanuna bir cümlənin salınmasını təklif edirəm. “Azərbaycan Respublikasında islam dininin şiə və sünni, xristian dininin pravoslav, katolik, protestant təriqətlərindən və iudaizm (yəhudi) dinindən başqa, digər dinlərin, təriqətlərin, sektaların, missioner təşkilatlarının fəaliyyəti qadağandır”. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Araz müəllim, təşəkkür edirəm. Biz belə qərara gəldik ki, artıq yekunlaşdıraq. Fuad müəllim, Sizin təkliflərinizə  mən münasibət bildirmək istəyirəm. Siyavuş müəllim, mən bir neçə kəlmə deyim, əgər lazım bilsəniz, Siz sonra çıxış edərsiniz. Sizin dediyiniz məsələlər, verdiyiniz təkliflər “Terrorçuluğa qarşı mübarizə  haqqında” 1999-cu il Qanununda tam əksini tapıb.  Bunu, hesab edirəm, buraya əlavə yazmağa ehtiyac yoxdur. O ki qaldı Araz bəyin dediyi məsələ, Araz müəllim, Sizin dediyiniz, yəni insan ləyaqətini və şərəfini alçaldan dini cərəyanlar və dinlər Azərbaycan Konstitusiyası ilə Azərbaycanda qadağandır. Bizim Konstitusiyada bu var və eyni zamanda, “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunda da var. Bunu da istəyirəm biləsiniz. Nəhayət, deyilən fikirləri yekunlaşdıraraq mən də bir neçə kəlmə demək istəyirəm.
Hörmətli deputatlar,  2007-ci ildə biz Azərbaycanın milli təhlükəsizlik konsepsiyası haqqında bir qərar qəbul etdik və bizim qəbul etdiyimiz sənəd cənab Prezidentin sərəncamı ilə təsdiq olundu. 2004-cü ildə də  “Milli təhlükəsizlik haqqında” Qanun qəbul etmişdik. Hər iki sənəddə göstərilir ki, dini ekstremizm ölkə üçün təhlükə mənbəyidir. Yəni bu məsələnin qanuni əsasları görün haradan gəlir. Eyni zamanda, burada, bizim qanun layihəsində Azərbaycanın Konstitusiya quruluşu ilə bağlı bir neçə yerdə təkrarlanıb. Bu elə-belə söz deyil. Siz əgər bizim Konstitusiyamızın II fəslinə baxsanız, “Dövlətin əsasları”nda Azərbaycanın Konstitusiya quruluşu deyəndə dövlətin Konstitusiyada təsbit olunmuş əsaslarından söhbət gedir. Onun dövlət quruluşudur, onun ordusudur, onun idarəetmə formasıdır, Prezidentidir, pul vahididir – görün bizim Konstitusiyada nə qədər müqəddəs institut toplaşıb. Əgər bu gün hər hansı bir mütəşəkkil cinayətkar dəstə, yaxud terrorçu əlinə silah alıb Azərbaycan Konstitusiyasına, Azərbaycan  dövlətinə qarşı qalxırsa, bu ən ağır cinayətdir, həqiqətən, ən ağır cinayətdir və ən ciddi şəkildə cəzalandırılmalıdır.
Mən oturub Nardaran hadisələrinə baxanda hətta öz-özümə sual verirəm, nə vaxtdan bəri məscid siyasi diskussiyalar klubu olub? Məsciddə görmüşük, ibadət edərlər, Allaha dua edərlər, çıxıb gedərlər. Bunlar məsələnin əsl mahiyyətini qoyurlar kənara, gəlirlər, burada siyasətlə məşğul olurlar. Azərbaycan Konstitusiyasında birbaşa yazılıb, din siyasətdən ayrıdır, dövlətdən ayrıdır. Sənin siyasətlə nə işin var? Get, işinlə məşğul ol. Biri qara, biri qırmızı, ala-bula bayraqlar asıblar. Ay qardaş, dini bayrağın anlayışı harada yazılıb? Qurani-Kərimdə dini bayraq haqqında bir anlayış varmı? Soruşuram da, Quranı oxuyan insanlar var burada. Bilmirəm, nə parçasıdır, götürüb orada yellədirlər, heç bir mənası və məzmunu olmayan şeylərdir. Bu nə atributdur, kimə lazımdır bunlar? Özü də bunu imamlarımızın adları ilə bağlayırlar. Ayıbdır, heç olmasa, onların adını çəkməyin. Bu nə deməkdir?
Hərdən prokurorluğun və Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatlarını oxuyanda rəhmətlik Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə yadıma düşür, Allah hamısına qəni-qəni rəhmət eləsin. Bu kişilər 1 əsr, 2 əsr bundan əvvəl cəhalətə, fanatizmə, xurafata, cahilliyə, nadanlığa qarşı mübarizə aparıblar. Görün, o xurafatın tüğyan etdiyi bir dövrdə bu kişilər buna qarşı mübarizə apara biliblərsə, böyük adamlardır. Amma biz XXI əsrdəyik, 2017-ci ildə kosmosa yeni süni peyk buraxacağıq, qulağımızın dibində hələ də orta əsrdə yaşayanlar var. Bunu hara yazasan, bu nə deməkdir?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən.  Doğrudan, biabırçılıqdır. 2-ci, 3-cü sinif şagirdlərini göstərdilər. Bu uşaqlar məktəbə getməlidirlər, elm öyrənməlidirlər,  mədəniyyət öyrənməlidirlər, incəsənətlə, idmanla məşğul olmalıdırlar. Biz onları hara itələyirik? Qara qüvvələrin içinə. Bayaq Siyavuş müəllim  tamamilə düzgün qeyd etdi, bu cəhalət, bu nadanlıq, bu cahillik əksər hallarda bizə xaricdən ixrac olunur, onun icraçıları da, mən sizə deyim, xaricdə bir qəpiklik adamlar deyillər.  Həmin adamlar xaricdə olanlara burada  aranı qatmaq üçün lazımdır. O da alınmayacaq. Biz həmişə demişik, artıq 1990-cı illərin əvvəlləri deyil ki, kim nə istəyir etsin, kim harada istəyir öz bayrağını qaldırsın, qurtardı. Azərbaycanın bir dövlət bayrağı, onun da 3 rəngi var. Onun konstitusion statusu Konstitusiyamızda təsdiq olunub. Məsciddə də, dövlət orqanında da bir bayraq taxılmalıdır. Yığışdırmaq lazımdır belə şeyləri. Hərə öz bayrağını assa, nə olar? Bu, dövlətdir, bu, Heydər Əliyevin bizə – Azərbaycan xalqına verdiyi əmanətdir. Bu əmanətə xəyanət etmək olarmı? Xəyanət edən cəzalandırılacaq, bunu hamı bilsin. Hamınıza təşəkkür edirəm.
Bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm, hörmətli deputatlar. Burada qanun layihəsi ilə bağlı tənqidi fikirlər, demək olar ki, olmadı. Əgər etiraz etməsəniz, – çünki cəmiyyət bizdən bunu gözləyir, – qanun layihəsini bir oxunuşda qəbul edərdik. 
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Buyurun, xahiş edirəm, münasibət  bildirək.

Səsvermənin nəticələr (saat 13.15 dəq.)
Lehinə 100
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 100
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, özü də yekdilliklə. Çox təşəkkür edirəm, sağ olun.
Bizim gündəliyin növbəti məsələsi “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə qanun layihəsidir. Komitə sədri Əli Hüseynli məlumat verəcək. Buyurun, Əli müəllim.
Ə.Hüseynli,  Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri.
Çox sağ olun. Hörmətli Ziyafət müəllim, hörmətli həmkarlar! Bildirmək istəyirəm ki, artıq müzakirə edərək qəbul etdiyimiz “Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında” Qanuna və bu gün həm Ziyafət müəllimin, həm Bahar xanımın, o cümlədən sizlərin söylədiyiniz bir sıra təkliflərdən irəli gələrək digər qanunlara da əlavə və dəyişikliklər hazırlanıb. Onlardan biri “Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığı haqqında” Qanundur. Bilirsiniz ki, biz bir neçə il bundan əvvəl bu  qanunun 18-ci maddəsinə – “Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığının itirilməsi” maddəsinə bir sıra əlavələr etmişdik. Təklif olunan yeni əlavələr də  Azərbaycan Respublikası vətəndaşları tərəfindən yol verilə bilən terror  fəaliyyəti, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşu əleyhinə hərəkətlər, habelə dini ekstremizm fəaliyyətinə qarşı mübarizənin gücləndirilməsi ilə bağlıdır. Belə ki, vətəndaşlığın itirilməsinin iki yeni əsası təklif olunur. “3-1) Azərbaycan Respublikası vətəndaşının terror  fəaliyyətində iştirakı və ya Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun zorla dəyişdirilməsinə yönələn hərəkətləri həyata keçirməsi” – bu bir əsas. İkinci, “3-2) Azərbaycan Respublikası vətəndaşının dini ekstremist fəaliyyətdə iştirakı və ya dini təhsil adı altında xarici dövlətdə hərbi təlim keçməsi, yaxud dini düşmənçilik zəminində dini məzhəblərin yayılması  və ya dini ayinlərin icrası adı altında xarici dövlətdə silahlı münaqişədə iştirak etməsi və ya həmin münaqişəyə digər şəxsi cəlb etməsi, yaxud bu məqsədlə sabit qrup yaratması”.  Eyni zamanda, qeyd etmək istəyirəm ki, dünən komitələrdə müzakirə zamanı komitə üzvlərindən bu məsələ ilə bağlı bir sıra təkliflər oldu. Ondan irəli gələrək biz işçi qrupu 3-2-ci maddədə bir dəyişiklik etdik. Yeni variant, məncə, sizə təklif olunub. Belə ki, 3-2-ci maddədə “Azərbaycan Respublikası vətəndaşının dini ekstremist fəaliyyətdə iştirakı, o cümlədən” və fikir davam edir. Belə bir texniki düzəliş olub. O müəyyən mənada mahiyyətə təsir edir. Bütövlükdə qeyd etmək istəyirəm ki, komitələrin iclasında bu məsələ yekdilliklə qəbul olunub. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Əli müəllim. Qanun layihəsinin müzakirəsi ilə bağlı çıxış etmək istəyən həmkarlarımız var. Fazil Mustafa.
F.Mustafa. Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim. Əli müəllim, dəqiqləşdirmə baxımından qısaca bir düzəliş təklif edirəm. 3-2-ci maddədə verilən “dini düşmənçilik zəminində dini məzhəblərin yayılması” ifadəsi,  fikrimcə, doğru deyil. “Məzhəbin yayılması” anlayışı doğru səslənmir. Fikrimcə, belə olsa, daha yaxşı olar: “dini qarşıdurma və düşmənçilik yaratmaq məqsədi ilə dini məzhəb və təriqət görüşlərinin təbliğ olunması”. Yəni onun görüşlərinin, ideyalarının təbliğ olunmasından söhbət gedə bilər.  Bu, məsələni daha dəqiq ifadə edir. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Fazil müəllim, üzr istəyirəm, yəqin,  komitə sədrləri də bunu deyəcəklər. Bizim qanunvericiliyimizdə dinc məqsədlə dini məzhəblərin yayılması qadağan deyil. Yəni həmin din, həqiqətən, insanın şərəf və ləyaqətini alçaltmırsa, cəmiyyətdə heç bir qarışıqlıq yaratmırsa, insanlar arasında qarşılıqlı etimad şəklində aparılırsa, bu bizim qanunvericiliklə qadağan deyil. Söhbət düşmənçilik zəminində yayılan dini məzhəblərdən gedir. Bəli, bunlar qadağandır. Sadəcə, bu arayışı verməyi özümə borc bildim. Buyurun, Qüdrət Həsənquliyev.
Q.Həsənquliyev.  Çox sağ olun, Ziyafət müəllim. Ümid edirəm ki, Konstitusiya hüququ üzrə mütəxəssis, alim  kimi Siz məni daha yaxşı başa düşərsiniz. Ona görə ki, Siz burada da bizim Konstitusiyanın müqəddəsliyindən, onun ali dəyər olmasından danışdınız.
Hörmətli həmkarlar, ola bilsin ki, buradakıların bəziləri hüquqşünas,  Konstitusiya üzrə güclü mütəxəssis deyil. Mən Milli Məclisin iclaslarında dəfələrlə söyləmişəm ki, biz bir konstitusion normanın müdafiəsi üçün başqa konstitusion normanı poza bilmərik. Vətəndaş hüququndan məhrumetmə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 53-cü maddəsinin birbaşa pozulmasıdır. Mən 53-cü maddəni sizin diqqətinizə çatdırıram. 53-cü maddə belə adlanır: “Vətəndaşlıq hüququnun təminatı”. II hissədə yazılır: “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz”. I hissə: “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz”. Ziyafət müəllim,  tələbələrinizdən, aspirantlardan Sizə o teleşoulardakı kimi sual verən olsa ki, vətəndaşlıqdan hansı hallarda məhrum eləmək olar,  yəqin, deyərsiniz ki, düzgün cavab budur. Düzdür, mən də səs vermişəm ki, vətəndaş   Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığından məhrum oluna bilər, amma Konstitusiyaya görə olmaz. Bilirsiniz, bu, qətiyyən yolverilməzdir.
Konstitusiyanın 147-ci maddəsi “Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının hüquqi qüvvəsi” adlanır. Bu maddənin I hissəsində yazılır: “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir”. 147-ci maddənin II hissəsi: “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir”. Əli müəllim də dinləyir. Mən xahiş edirəm, cavab verəsiniz, Konstitusiyanı bu cür pozmaq, hörmətdən salmaq olar?
Bundan başqa, 149-cu maddə “Normativ hüquqi aktlar” adlanır. Bu maddənin III hissəsində deyilir: “Qanunlar Konstitusiyaya zidd olmamalıdır”. İndi siz mənə deyin, bu, “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Qanunun 18-ci maddəsi ilə ziddiyyət təşkil eləmir?  
Vaxtilə burada çox hörmət elədiyim Şəmsəddin müəllim Təhsil haqqında qanun layihəsini təqdim edirdi. Mən çıxış elədim, söylədim ki, ay hörmətli deputat həmkarlarım, mərhum Prezident Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə bu Konstitusiya yaradılıb. O, Konstitusiya komissiyasının sədri olub. Konstitusiyanın 42-ci maddəsinin II hissəsində yazılır: “Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu təmin edir”. Ümumi orta təhsildən sonra şəxs ali məktəbə daxil olurdu. Ümumi orta təhsil də 11 il idi. Konstitusiyanın bu normasını saxladıq və ora bir  “tam orta təhsil” əlavə elədik. 10-11-ci sinif uşaqları üçün artıq icbari təhsili aradan qaldırdıq, geriyə bir addım atdıq.
Mən görürəm ki, biz artıq Konstitusiyanı pozmağı vərdişə çeviririk. Buna qətiyyən yol vermək olmaz. Qanunu pozanlara qarşı başqa ağır cəzalar nəzərdə tutaq. Nə qədər ki bu Konstitusiya qüvvədədir, biz onu dəyişdirməmişik, Konstitusiyanı pozmaq olmaz.
Bəzi həmkarlarım beynəlxalq konvensiyaya istinad eləyə bilərlər. Amma Konstitusiyamızda bu məsələ də öz həllini tapır. Konstitusiyanın “Beynəlxalq aktların hüquqi qüvvəsi” adlı 151-ci maddəsi var. Söhbət  1961-ci il 30 avqust tarixli Konvensiyadan gedir – hansı hallarda vətəndaşlıq hüququndan məhrum etmək olar? Amma bizim Konstitusiyanın 151-ci maddəsində açıq-aydın yazılıb ki, o vaxt Azərbaycanın tərəfdar çıxdığı beynəlxalq hüquqi aktlar üstün qüvvəyə malikdir ki, o, Konstitusiya ilə və referendum yolu ilə qəbul olunan qanunlarla ziddiyyət təşkil eləməsin. İndi bütün bu söylədiklərimdən sonra siz Azərbaycan xalqının qarşısında  yenə səs verib əgər bu qanunu pozacaqsınızsa, onda özümüz millət vəkilləri, qanunverici orqan olaraq vətəndaş üçün pis nümunə olarıq. Sonra da vətəndaşlara deyərik ki, bizə  Konstitusiyanı pozmaq olar, amma sizə olmaz. Biz burada hətta polisə səlahiyyət veririk ki, o, Konstitusiya quruluşunu zorakılıqla dəyişmək istəyən insana silah tətbiq eləyə bilsin. Yəni bu, müqəddəsdir, bunu pozmaq olmaz. Hətta səni polis buna görə öldürə bilər, amma özümüz Konstitusiyanı pozuruq. Ona görə hamınızı çağırıram ki, Konstitusiya ilə bu cür davranmayaq və bu məsələni gündəlikdən çıxaraq. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Qüdrət müəllim, Konstitusiya ilə heç kəs dediyiniz kimi davranmır və davranmaq fikri də yoxdur. Bizim bayaqdan danışdıqlarımızın əsas qayəsi, fəlsəfəsi ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda Konstitusiyanın əsasları tam bərpa olunsun. Siz, xahiş edirəm, iki məsələni qarışdırmayın. Bəli, Konstitusiyamızın 53-cü maddəsinə görə heç kəs vətəndaşlıqdan məhrum edilə bilməz. Bir-mənalıdır. 
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Ay yoldaş, bir dəqiqə qulaq asın. Siz danışdınız, mən qulaq asdım, indi isə izahat verirəm. Deyirəm ki, 53-cü maddəyə görə vətəndaş heç bir halda vətəndaşlıqdan məhrum edilə bilməz. Amma “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Qanunun 18-ci maddəsində vətəndaşlığın itirilməsindən söhbət gedir, vətəndaşlıqdan məhrumetmədən yox. Tamamilə başqa hüquqi prosedurlardır.
Mən indi birini qoyub, o birinə keçirəm. Məsələn, vətəndaş gedib xarici dövlətin dövlət orqanlarında və ya bələdiyyə orqanlarında işə qəbul olunur. Sən onun vətəndaşlığını saxlaya bilərsən? Sənin qanunvericiliyin ikiqat vətəndaşlığa yol vermir. İstər-istəməz o, vətəndaşlığını itirir. Dövlət onu vətəndaşlıqdan məhrum eləmir. Qanuna baxın, hər şeyin qaydası var.
Eləcə də,  18-ci maddədə yazılıb ki, 3-1-ci və 3-2-ci bəndlərdə göstərilən hallarda məsələyə məhkəmə tərəfindən baxılacaq. Müəyyən eləyəcək ki, bunun itirilməsi qanunidir, yoxsa deyil. Vətəndaşlığın itirilməsi ilə ondan məhrumedilmə tamamilə fərqli situasiyalardır, bunları  qarışdırmayın. Söhbət məhrumedilmədən yox, vətəndaşlığın itirilməsindən gedir ki, o da vətəndaşın iradəsinə bağlıdır. Dövlət o vaxt iradəsini ortaya qoyar ki,  vətəndaşı məhrum etsin. Belə bir şey artıq bizdə yoxdur, biz bunu Konstitusiya ilə qadağan eləmişik. Amma elə hallar var ki, bəli, onda vətəndaşlığı itirir. Bütün dövlətlərin müvafiq qanunlarında da bu var, burada qeyri-adi bir şey yoxdur. Bunun cavabı budur. Əli müəllim, nəsə demək istəyirsiniz, buyurun.
Ə.Hüseynli. Yox, Ziyafət müəllim, mən Sizə təşəkkür eləmək istəyirəm.  Qüdrət müəllim bütün parlamenti və ictimaiyyəti çaşdırmağa cəhd edir. Doğrudan da, Qüdrət müəllim, buna yol verilə bilməz. Biz bundan əvvəl də vətəndaşlığın itirilməsi ilə bağlı əlavə dəyişiklik eləyəndə, – başqa dövlətlərin silahlı qüvvələrinin tərkibində xidmət etmə, – onda  izahat verdik ki, bizim Konstitusiya ilə  heç bir işimiz yoxdur, ancaq itirilmənin əsaslarını müəyyən edirik. Ona görə xahiş edirəm,  parlament və hüquq ictimaiyyəti üçün belə yanlış məlumatlar verməyin.
Sədrlik edən. Bəxtiyar Əliyev, buyurun.
B.Əliyev. Təşəkkür edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim. Şübhəsiz ki,  gündəlikdək məsələlər olduqca aktualdır. Hazırda müzakirə etdiyimiz “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Qanuna edilən dəyişikliklər də zəruridir. Burada izahatlar verildi, amma mən bir cümlə ilə bu məsələyə münasibətimi bildirmək istəyirəm. Əlbəttə, vətəndaşlığı əldə  eləyən əsaslar kimi, vətəndaşlığın itirilməsi ilə bağlı əsaslar da olmalıdır.  Əli müəllim çox doğru qeyd elədi, əvvəl qəbul etdiyimiz qanunda da bu öz əksini tapıb. O  diskussiyalarda da biz bunları əsaslandırdıq.
Şübhəsiz ki, bunların hamısı beynəlxalq təcrübədən, mövcud  konvensiyalardan irəli gəlir. Əsas insan hüquq və azadlıqları bizim Konstitusiyada referendum yolu ilə təsbit olunub və milli qanunvericiliyimiz buna tam uyğunlaşdırılıb. Hesab edirəm, burada heç bir başqa  fikir də olmayıb.
O ki qaldı bu maddələrdə göstərilən məsələlərə, deyim ki, ictimai şüurun digər formaları kimi yeni şüurun formalaşdırılması olduqca vacib  bir məsələdir. Vətəndaşın hərtərəfli inkişaf etməsi, onda əxlaqi dəyərlərin formalaşması öz konstitusion hüquqları ilə bərabər konstitusion vəzifələrini də icra etməsi üçün olduqca vacibdir. Biz bəzən vətəndaşın konstitusion hüquqlarını qabardırıq və konstitusion vəzifələr ikinci plana keçir.
Ümumiyyətlə, dünyada baş verən hadisələr bir daha göstərir ki,  növlərindən asılı olmayaraq ekstremizmə qarşı mübarizə hər bir cəmiyyətdə, hər bir dövlətdə nəinki ayrıca, koalisiya şəklində də aparılmalıdır və hər bir dövlət öz siyasi iradəsini ortaya qoymalıdır. Azərbaycan dövlət həm terrorizmə,  həm də ekstremizmə qarşı mübarizədə  öz siyasi iradəsini ortaya qoyub və buna qarşı açıq, hüquqi əsaslarla mübarizə aparır.
Bizdə İslam Universiteti də, digər qurumlar da var. Hər bir Azərbaycan vətəndaşının və vətəndaşlığı olmayan şəxsin  orada dini təhsil alması, öz biliklərini artırması, dini elmlər sahəsində doktorluq dərəcəsi alması tam təmin olunub, şərait yaradılıb. Amma bəzən nələr baş verir? Həqiqətən də, ayrı-ayrı ölkələrdə qadağan edilmiş müəyyən qurumlar gizli şəkildə  müxtəlif ölkələrdən insanları cürbəcür vasitələrlə cəlb edirlər, şirnikləndirirlər, insanlığa, ümumi bəşəri əxlaqi dəyərlərə zidd olan  məsələləri onların beyninə yeridirlər və sonra onları ayrı-ayrı ölkələrə göndərirlər. Onlar cinayətkar şəbəkə şəklində  qoca olsun, uşaq olsun, dinindən asılı olmayaraq hamıya qarşı qəddarlıqla cinayət əməllərini həyata keçirirlər.
Şübhəsiz ki, Azərbaycan vətəndaşlarının konstitusion hüquqlarının qorunması, onların təhlükəsizliyinin təmin edilməs dövlətin üzərində bir vəzifədir, bu da qanun çərçivəsində olmalıdır. Bu gün qanuna edilən  dəyişikliklər, şübhəsiz ki, bu mübarizənin qanuni əsaslarını daha da möhkəmləndirir. Ona görə biz bu dəyişiklikləri qəbul etməliyik və hüquq mühafizə orqanları, digər qurumlar bunun əsasında öz fəaliyyətlərini qurmalıdırlar.
Kim bu qanunun tələblərini pozursa,  məhkəmə qarşısında  cavab verməlidir. Sonuncu dəfə referendum yolu ilə Konstitusiyaya  dəyişikliklər etmişik ki,  heç kəs dini ayinləri, mərasimləri məcburi şəkildə həyata keçirməyə məcbur edilə bilməz. Vətəndaşın bu hüquqları artıq Konstitusiya ilə təsbit olunub. İnd əgər bu məcbur edilirsə, ona hansısa təzyiqlər göstərilirsə, başqa-başqa vasitələrdən istifadə edilirsə, dövlət artıq bu vəzifəni də öz üzərinə götürməli və onun  hüquqlarını qorumalıdır. Ona görə mən deputat həmkarlarımdan xahiş edirəm, bu dəyişikliklərə səs versinlər. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Şəmsəddin Hacıyev.
Ş.Hacıyev. Çox sağ olun, hörmətli Ziyafət müəllim. İstəməzdim burada müzakirə açam, amma demək istəyirəm ki, “Təhsil haqqında” Qanun  Milli Məclisdə dəfələrlə müzakirədən keçdi. Ümumiyyətlə,  qanunvericilik praktikasında təqdim olunan qanun yalnız o zaman qəbul olunur ki, o ciddi hüquqi ekspertizadan və eyni zamanda,  maliyyə ekspertizasından keçmiş olsun. Yəni bu, qanunvericilik praktikasının ən mühüm tələblərindən biridir. Mən də hesab edirəm ki, “Təhsil haqqında” Qanun nəinki bu tələblərdən, həm də böyük ictimai müzakirədən keçdi. Ona görə də  hesab edirəm ki, biz “Təhsil haqqında” Qanunu  qəbul edərkən heç bir konstitusion hüququ pozmamışıq. Diskussiya açmaq istəməzdim,  Qüdrət müəllimlə bu məsələni işçi qaydasında müzakirə edərik.
Mən qısaca bunu demək istədim. O ki qaldı bu qanuna, təbii ki, mən də ona səs verəcəyəm. Hesab edirəm ki, çox yerində, düzgün qəbul olunmuş və  konstitusion hüquqları pozmayan dəyişikliklərdir. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Aydın Mirzəzadə, buyurun.
A.Mirzəzadə. Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim. Çox qısa çıxış edəcəyəm. Mən belə hesab edirəm ki, bu qanuna dəyişikliklər Konstitusiya quruluşumuzu qorumaq yollarından biridir. Eyni zamanda, bu, Konstitusiya quruluşunu zorla dəyişmək istəyən insanlara qarşı bir xəbərdarlıqdır. Qoy onlar bilsinlər ki, Konstitusiya quruluşunu dəyişməyə edilən cəhd, terror təkcə cinayət məsuliyyəti yaratmır, eyni zamanda, vətəndaşlığın itirilməsidir.
Bununla belə, mən Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsindən iki məsələyə aydınlıq gətirilməsini istərdim. Bəlkə də  aydındır, amma istərdim, vətəndaşlıqdan məhrum etməklə vətəndaşlığın itirilməsi arasındakı fərqin  bir də izahını versinlər. İkincisi, bu maddə ilə vətəndaşlığını itirən şəxslər yenə Azərbaycanda yaşaya və yenə Azərbaycan vətəndaşının malik olduğu hüquqlardan istifadə edə biləcəklərmi? Təşəkkür edirəm.
Sədrlik edən. Sağ olun. Rafael Cəbrayılov.
R.Cəbrayılov. Çox sağ olun, Ziyafət müəllim, təşəkkür edirəm. Əslində, mən kiçik bir arayış vermək istərdim. Hər hansı bir hüququn, o cümlədən vətəndaşlıq hüququnun Konstitusiyada təsbit olunması və ondan məhrum olunması və ya itirilməsi ilə bağlı hörmətli Qüdrət müəllimin mövqeyi ilə bağlı bir məsələni vurğulamaq istərdim.
Bütün hüquqşünaslar yaxşı bilirlər ki, heç bir hüquq mütləq xarakter daşımır. Bütün hüquqlar nisbidir. İnsanın ən mühüm təbii hüququ yaşamaq hüququdur. Konstitusion bir hüquqdur. Heç o da mütləq  xarakter daşımır. Əgər mütləq  xarakter daşısa idi, heç bir ölkənin qanunvericiliyində ölüm cəzası olmazdı. Bütün hüquqlar nisbidir. Ona görə də Konstitusiyada vətəndaşlıq hüququndan məhrum olunmama müddəasının olması heç də  o demək deyil ki, bu hüquqdan məhrumetmə mümkün deyil. Hüquqdan məhrumetmənin qanunvericilikdə, Konstitusiyada bir əsası var idi; qanunla məhrum etmək. Biz ikinci bir əsası da 2009-cu il martın 18-də daxil etdik ki, digərlərinin hüquqları ilə məhdudlaşdırmaq olar. Ona görə də Konstitusiyada hər hansı bir insan hüququnun təsbit olunması bu hüququn mütləq xarakter daşıması, o hüquqdan insanın məhrum edilməməsi anlamına gələ bilməz. Sağ olun.
Sədrlik edən. Əgər başqa çıxış eləmək istəyən yoxdursa, xahiş edirəm, qanun layihəsinə münasibət bildirək.

Səsvermənin nəticələr (saat 13.36 dəq.)
Lehinə 96
Əleyhinə 2
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 98
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun.
Növbəti məsələ “Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədədir. Komitə sədri Siyavuş Novruzov, buyurun.
S.Novruzov. Təşəkkür edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim. “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanuna 3 dəyişiklik təklif olunub. Dəyişiklikləri nəzərinizə çatdırmadan öncə bildirim ki, bugünkü  iclasda Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri hörmətli Mübariz  Qurbanlı və  Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini Fuad Nəsirov iştirak edirlər. Əgər sizi narahat eləyən başqa  suallar olarsa, onlara müraciət eləyə bilərsiniz.
Qanuna edilən dəyişikliklər nədən ibarətdir? Qanunun 21-ci maddəsinin adı dəyişdirilir. Yəni əvvəl “Dini ayinlər və mərasimlər” gedirdisə, indi “Dini ayinlər, mərasimlər və atributlar” adlanır. Yəni bu maddə özündə bunu təsbit eləyir.
Maddənin üçüncü hissəsində də dəyişiklik olub. Əvvəlki variantda  “islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasında təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər” norması qoyulmuşdu. Lakin  zərurət  yarandı ki, bu, yeni redaktədə verilsin: “İslam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması qadağandır”.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin
müavini B.Muradova sədrlik edir

Söhbət burada nədən gedir? Əvvəl nəzərdə tutulmuşdu ki, Azərbaycan Respublikasında təhsil almış Azərbaycan vətəndaşları. Nəticə etibarı ilə nə ortaya çıxdı? Bahar xanım, bu gün xaricdə təhsil alıb gələn təxminən 3 minə yaxın din xadimi,  mütəxəssis var ki, onlar Azərbaycanda  ayinlərin, mərasimlərin aparılmasında iştirak edə bilirdilər. Siz də bilirsiniz ki, o ölkənin təhsili ilə yanaşı, oranın yaşayış tərzini,  ideologiyasını Azərbaycana gətirirdilər. Bunun nəticəsində  Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərini, Azərbaycanda islamın öz aparıcı modelini deyil,  başqa-başqa  ölkələrin modellərini Azərbaycanda tətbiq eləməyə çalışırdılar. Məhz buna görə də əvvəlki qanunda “Azərbaycanda təhsil almış şəxslər” məsələsi qoyulmuşdu.
Bu şəxslər ikinci variantda nə etdilər? Xaricdən təhsil almaqla yanaşı,  Azərbaycanda da 2 il oxuduqdan sonra burada aldığı təhsil diplomunu göstərərək  yenidən həmin funksiyaları yerinə yetirməyə başladılar. Buna görə də biz burada konkret olaraq göstəririk ki,  xaricdə təhsil almış şəxslər bu cür dini ayinləri yerinə yetirə bilməzlər. 
Mən bir faktı deyim. Bilirsiniz, Amerika Birləşmiş Ştatlarında iki şəxsə xüsusi qadağalar qoyulur. Yəni onlar mütləq Amerika Birləşmiş Ştatlarında doğulmalı və oranın vətəndaşı olmalıdırlar. Birincisi Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidentidir, ikincisi isə ibtidai siniflərdə dərs deyən müəllimdir. Əgər orada doğulmasa, oranın vətəndaşı olmasa, o, uşağı  düzgün istiqamətləndirə bilməz. Təsəvvür edin, 16 yaşında bir gənc xarici ölkəyə dini təhsil almağa gedir, 10 il müddətində orada yaşayır, oranın psixologiyasını qəbul edir və qayıtdıqdan sonra bu psixologiyanı  Azərbaycana  gətirir.  Hələ mən onu demirəm ki, ayrıca təlim keçənlər  hansı formada bu funksiyaları yerinə yetirirlər.
Bir misal göstərirəm. Hələ o, təhsil almayıb, təlim alıb. İki il  təlimatlandırıldıqdan sonra Taleh Bağırzadənin Azərbaycanda göstərdiyi fəaliyyət  bütün ictimaiyyətə bəllidir. Bu cür halların qarşısının alınması üçün biz bu normanı  tətbiq etmişik.
Üçüncü dəyişiklik isə hörmətli Ziyafət müəllimi narahat eləyən məsələ idi, bayaq çıxışında da qeyd elədi. Qanuna 7-ci hissə əlavə etmişik: “İbadətgahlardan kənarda, ictimai yerlərdə dini şüarların və digər  dini atributların (şəxsin üstündə gəzdirdiyi dini atributlar istisna olmaqla) nümayiş etdirilməsi qadağandır. Dini bayraqlar yalnız ibadətgahların, dini mərkəz və idarələrin qapalı yerlərində yerləşdirilə bilər. Artıq  küçənin istənilən yerində bu cür bayraqlar, atributlar asıla bilməz. Ziyafət müəllim narahat olurdu ki, hər yerdə  müxtəlif bayraqlar asılır. Artıq bu qanunu  qəbul etdikdən sonra həmin bayraqlar, atributlar ziyarətgahların, məscidlərin, dini idarələrin ancaq içərisində, yəni qapalı yerdə asıla bilər. Kim istəyirsə, ona ibadət eləsin,  baxsın, artıq o, daxildə yerləşir. Kənarda isə ancaq  Azərbaycan Respublikasının bayrağı ola bilər. Bu üç  dəyişiklik təklif olunur və xahiş edirik ki, bu düzəlişlərə səs verəsiniz. 
Sədrlik edən. Sağ olun, Siyavuş müəllim. Mən Sizin son sözünüzdən başlamaq istəyirəm. Siz deyirsiniz ki, qapalı yerlərdə, amma burada “dini mərkəz və idarələrin üzərində” yazılıb. Bu “üzərində” ilə “daxilində”...
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Yeni variant varsa, onda problem yoxdur. Belə danışaq, bir nəfər sual verir, bir nəfər çıxış edir. Etiraz etmirsinizsə, Musa Quliyevə söz verirəm.
M.Quliyev. Çox sağ olun. Hörmətli Bahar xanım, mən bu dəyişiklikləri tamamilə dəstəkləyirəm və qanun layihəsinə səs verəcəyəm. “Dini bayraq” anlayışı ilə bağlı hörmətli Siyavuş müəllimə bir sualım var. Bayaq Ziyafət müəllim də öz çıxışında dedi, belə bir anlayış yoxdur. Məhəmməd Peyğəmbərin özü də müxtəlif  vaxtlarda müxtəlif bayraqlardan istifadə eləyib. Bu müəssisələrin, mərkəzlərin üzərindən hansı bayraq asılacaq? Kim hansı parçanı istəsə götürüb bayraq adı ilə asacaq? Bəlkə qanunvericiliyə salaq ki, Azərbaycanda dini bayraq deyəndə bu rəngdə, bu formada bayraqlar nəzərdə tutulur. Belə olsa, yaxşı olar, yoxsa məsələ yenə də açıq qalır. 
Sədrlik edən. Sağ olun, Musa müəllim. Siyavuş müəllim, bütün suallara sonda cavab verərsiniz. Fazil Mustafa.
F.Mustafa. Təşəkkür edirəm. Hörmətli Bahar xanım, hörmətli millət vəkilləri! Mən də bu dəyişikliklərlə bağlı müəyyən təklif və iradlarımı bildirməyi vacib hesab edirəm. Birinci dəyişiklikdə “atributlar” ifadəsinin bura salınmasının əleyhinəyəm. Yəni “atribut” deyəndə nə nəzərdə tutulur? Məsələn, islam dininin atributu böyük formada camidir, kiçik formada da məscidlərdir. Bunlar ibadət yerləridir. Bundan başqa hansı atributlar nəzərdə tutulur? Əgər qanunvericiliyə dəyişiklik təklif olunursa, onda “Anlayışlar” hissəsində dini atributların açıqlaması verilməlidir ki, biz bilək, atribut nəyi nəzərdə tutur. Məncə, burada “atributlar”ın qeyd olunmasının  heç bir əsası yoxdur. Hər bir icmanın, təriqətin özünə görə təsbeh də, ətir də, kiminsə şəkli də atributdur. Biz bunları qanuna niyə salmalıyıq, bunu niyə rəsmiləşdirməliyik? Ona görə “atributlar” ifadəsinin çıxarılmasını təklif edirəm.
Sonra, “Xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması qadağandır”. Məncə, bu cür qadağa Azərbaycanda dini, fəlsəfi müzakirənin qarşısını alan ən vacib cəhətlərdən biridir. Mən sizə bir nümunə deyirəm. Xaricdə təhsil alıb, amma Azərbaycana bağlı insandır. Milli təhlükəsizlik orqanları da rəy verib ki, vətənə bağlıdır, heç bir ölkənin xarici kəşfiyyatı  ilə əlaqəsi yoxdur. Yüksək səviyyəli bir adamdır. Cahil bir mollanın ayin aparmasındansa, onun  insanlara din haqqında daha doğru təsəvvür verməsi ölkəmiz üçün daha faydalıdır.
Biz ən azı belə bir forma seçə bilərik. Müvafiq icra  orqanı  müstəsna hallarda ayrı-ayrı parlaq şəxsiyyətlərə bu ayinləri aparmaq üçün lisenziya verə bilər. Başqa ölkəyə işləmir ki, ölkəmizin vətəndaşıdır, niyə buna bu qədər məhdudiyyət, bu qədər qadağa qoyuruq? Sabah da yanlış bir üslub seçəndə həmin idarə lisenziyasını ləğv eləyir. Dövlət qurumu bu işə baxsın, məncə, bunu qəti qadağa formasında qoymaq yanlışdır. Bu, islam dini haqqında doğru müzakirələrin məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxaracaq. Bizim daha çox ehtiyacımız var ki, biz doğru islamla islama daxil olan yanlış elementləri ayıra bilək və cəmiyyətə izah eləyək ki, bu, səhvdir, islam dinində bu, yoxdur.
Üçüncü dəyişikliklə bağlı deyim ki, mən Ziyafət müəllimin səsləndirdiyi fikri tam dəstəkləyirəm, islam dinində “dini bayraq” deyilən bir anlayış yoxdur. Burada qeyd etdilər ki, icmadırlar, bunların öz bayraqları var. Onlar qeyri-hökumət təşkilatı kimi özlərinin bayrağını, simvolunu yarada bilərlər. Bu, dini bayraq deyil ki? Deyək ki, Əməvilərin öz bayrağı, Abbasilərin öz bayrağı, onlara qarşı üsyan qaldıranların öz bayrağı olub. Peyğəmbər döyüşlərə gedəndə ayrıca bayraqla gedib. Bu, müharibə şərtlərinə, yaranmış sülalə dövlətinə görə mövcud olan bayraqlardır və bir-birindən fərqlənir. Hamısında xilafətin adı olub,  amma bayraqları fərqli olub. Məsələn, Misirdə Fatimilərin bayrağı tamamilə fərqli olub.
Demək istədiyim odur ki, bu gün də islam adlanan xeyli dövlətin bayraqları bir-birindən fərqlidir. İndi biz “dini bayraq” deyəndə bunun hansını götürməliyik? Azərbaycan bayrağında islamın rəmzi var, bu bayrağı məscidindən də as, qərargahından da. Xoşuna gəlmir, ölkənin vətəndaşlığından çıx. İnsanların qəbul elədiyi dinə dövlət hörmət qoyursa,  islam dəyərləri bayrağa həkk olunubsa,  nədən narazısan? Biz bayrağa xristian atributlarını gətirməmişik ki? Öz bayrağımızdır və sənin dininin rəmzini vermişiksə, sən niyə başqa bayraqdan istifadə eləməlisən? Ona görə də bunun heç bir dini əsası yoxdur, “dini bayraq” ifadəsi buradan çıxarılmalıdır. Artıq biz yeni bir dönəmə başlamalıyıq, həqiqi, gerçək islama, onun əsaslarına dayanmayan atributlardan, simvollardan Azərbaycan cəmiyyətini qurtarmalıyıq. Diqqətinizə görə sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Fazil müəllim. Mən kifayət qədər düşündürücü fikirlər eşidirəm və hesab edirəm, çox maraqlı müzakirələr gedir. Qənirə xanım, görək Siz nə deyəcəksiniz? Buyurun.
Q.Paşayeva. Çox hörmətli Bahar xanım, hörmətli millət vəkilləri, hörmətli həmkarlarım! Mənim də iki təklifim var. O təkliflərdən birini Fazil müəllim dedi. Mən hörmətli Mübariz müəllimə yaxınlaşdım və bu məsələni dedim. Söhbət ikinci düzəlişdən gedir. Orada yazılır ki, islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər.  “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunda da yazılıb ki, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olmayan əcnəbi şəxslər dini ayin və mərasimləri apara bilməz. Ona görə mən hesab edirəm ki, bu maddənin birinci hissəsində “islam dininə” ifadəsini, sadəcə, “dinə” sözü ilə əvəz eləyək: “Dinə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Yəni yalnız İslam dini ilə deyil, digər dinlərlə də bağlı olsun. Həqiqətən, bu ifadəni “dinə aid ayin və mərasimlərin aparılması” ilə əvəz eləsək, qanunvericilikdəki bu məsələ  daha geniş şəkildə öz əksini tapa bilər.
İkinci cümlədə onu saxlaya bilərik: “Xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına islam dininə aid ayin və mərasimlərinin aparılması qadağandır”. Bu artıq tam şəkildə mənanı ehtiva edir və mən bunu dəstəkləyirəm. Amma birinci cümlədə, məncə, “islam dininə” ifadəsinin yerinə “dinə” sözü getsə, daha yaxşı olardı.
İkincisi, Fazil bəy vurğuladı, mən də bu məsələni qaldıracaqdım. Ümumiyyətlə, “bayraq” sözünü biz tamamilə buradan çıxarmalıyıq. İslam bayrağı nədir? İran İslam Respublikasının ayrı bayrağı var, Misirin ayrı bayrağı.  
Sədrlik edən. Qənirə xanım, bu sual olmadı, çıxış oldu.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Sədrinin
birinci müavini Z.Əsgərov sədrlik edir

Sədrlik edən. Hüseynbala müəllim, buyurun.
H.Mirələmov.  21-ci maddənin üçüncü hissəsində yazılıb ki, islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikası vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Mən belə təklif edirəm ki, belə yazılsın: “İslam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycanda dini təhsil alan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər”. İkinci cümlə artıqdır. Sağ olun.
Sədrlik edən. Elmira Axundova.
E.Axundova. Hörmətli millət vəkilləri, bir neçə gün əvvəl islam pərdəsi altında fəaliyyət göstərən bir qrup şəxsin dövlət müstəqilliyimizə, suverenliyimizə, əmin-amanlığımıza qarşı yönələn təxribatının qarşısı böyük uğurla alındı. Acılı haldır ki, həmin təxribatçı, bölücü qrupa qarşı həyata keçirilən xüsusi əməliyyat zamanı iki polis əməkdaşı  qəhrəmancasına həlak oldu. Fürsətdən istifadə edərək həmin polislərə Allahdan rəhmət, ailələrinə isə başsağlığı diləyirəm. Yeri gəlmişkən, Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbərliyinə, əməkdaşlarına minnətdarlığımı bildirirəm ki, çox operativ, yüksək professionallıqla asayişi qoruyurlar və dini ekstremistlərin fəaliyyətini kökündən kəsməyə qadirdirlər.
Baş verən hadisələr fonunda üçüncü məsələ ilə bağlı təklif edilən dəyişiklik labüddür, mən bununla bağlı çıxış etmək istəyirəm. Hamımız bilirik ki, hazırda Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində, İslam Universitetində fəaliyyət göstərən, ümumrespublika səviyyəsində böyük nüfuz, hörmət sahibi olan axundlarımızın və din xadimlərimizin xeyli hissəsi vaxtilə dövlət xətti ilə xaricdə dini təhsil alıblar. Qanuna təklif edilən dəyişiklikdə  xaricdə dini təhsil alanların dini ayinləri yerinə yetirməsi qadağan olunur. Öz hesabına, müəyyən qaranlıq yollarla, digər dövlətlərin vasitəsi ilə xaricdə dini təhsil alanlarla dövlət xətti ilə təhsil alanlar arasında müəyyən fərq qoymalıyıq. Ona görə bəlkə burada mötərizə içərisində yazaq ki, dövlət hesabına təhsil alan şəxslər istisna təşkil edirlər. Qalanlar qadağan olunsun. Fazil müəllimin də sözlərində müəyyən həqiqət var,  biz bununla halal zəhmətlə qazanan diplomların sahiblərini kənarda qoyuruq. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Elmira xanım, istəyirəm, bir məsələyə aydınlıq gətirim. Səhv eləsəm, Mübariz müəllim düzəldər. Bildiyimə görə, Azərbaycanda İslam Universiteti fəaliyyət göstərir və din üzrə kadrlar hazırlayır. Bakı Dövlət Universitetinin İlahiyyat fakültəsində də dinşünas alimlər, kadrlar yetişdirilir. Dövlət xətti ilə xaricə dini təhsil almaq üçün göndərilən şəxslər yoxdur. Kim gedirsə, öz hesabına gedir. Ona görə ora “dövlət xətti ilə” yazmağın nə mənası var?
Həyat sübut elədi ki, gedənlərin əksəriyyəti, –  içərisində elələri var ki, həqiqətən, elm, din öyrənmək üçün gedirlər, – oranın ab-havasını bura gətirirlər və nəticədə Nardaran hadisələri, sabah başqa hadisə meydana çıxa bilir. Əgər özümüzdə dini kadrlar hazırlayan müəssisələr, ali məktəblər varsa,  şəxslərin dövlət xətti ilə xaricə dini təhsil almaq üçün göndərilməsinə ehtiyac varmı? Söhbət bundan gedir. Öz xətti ilə gedib  “Kalaşnikov” avtomatını, digər silahları gətirir. Xaricdə təhsil alan da bu işlə məşğuldur. Tahir Kərimli.
T.Kərimli. Söz verdiyiniz üçün təşəkkür edirəm, amma çox arzu edərdim ki, qanunların müzakirəsi zamanı konkret təklifi olanlar  dinləniləydi. Misal üçün, mən istərdim ki, “Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında” qanun layihəsinə beynəlxalq  mübarizəni nəzərdə tutan bir bənd əlavə eləyək. Təəssüf ki, bu mümkün olmadı, başqa təkliflərim də var idi. Mənə elə gəlir ki, bu qüvvətləndirərdi. Başqa dövlətlərin qanunlarında bu öz əksini tapır.
“Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunun yalnız 21-ci maddəsində “islam” sözü var. Heç bir maddədə “islam” sözü yoxdur. Bu islam dini, etiqad azadlığı haqqında qanun deyil. Ona görə də  “islam” sözü buradan çıxarılmalıdır. Mənə elə gəlir ki, islam dini digər dinlərdən fərqləndirilməli deyil.
İkinci, burada xaricdə dini təhsil almış şəxslərlə bağlı fikirlər səsləndirildi.  Bu doğrudur, sizin izahlarınız mənim üçün qəbul ediləndir, amma bir məsələ var. Məhz həmin qanunun 24-cü maddəsində dini təhsil almaq üçün göndərilmə məsələsi var. Bu müddəa necə olsun? Biz 21-ci maddədə bunu qadağan edirik, digər maddədə isə nəzərdə tuturuq ki, getsin, xaricdə təhsil alsın. Ona görə də mən iki variantda təklif hazırlamışam, komitəyə təqdim edəcəyəm.
Burada yeni redaksiyada verilən  üçüncü hissədə birinci cümlə ikinci cümləyə ziddir. Yazılır: “İslam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər”. İkinci cümlədə isə qeyd olunur ki, xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları bu hüquqdan məhrumdur. Necə ola bilər ki, birinci hissə icazə verir, ikinci cümlə onların bir hissəsinə icazə vermir? Bunu aradan qaldırmaqdan ötrü təklif edirəm ki, belə yazılsın: “Dini ayin və mərasimlərin aparılması xaricdə dini təhsil almış şəxslər istisna olmaqla yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər”. Bu zaman mövcud təkliflərdə olan ziddiyyət aradan qalxar. 
İkinci təklifim isə bundan ibarətdir ki, bu cür verilsin: “Dini ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Dini ayin və mərasimlərin keçirilməsi zamanı Azərbaycan Respublikasının dövlət quruluşu əleyhinə təbliğat aparılması qanunvericiliyə müvafiq olaraq hüquqi məsuliyyətə səbəb olur”. Niyə? Çünki ola bilər ki, xaricdə təhsil alıb, gəlib, Azərbaycan vətəndaşı kimi Azərbaycan qanunlarına tabe olur, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini qoruyur. Ola bilər ki, heç xaricdə təhsil almasın, amma dini ayin və mərasimlər zamanı qanunu pozsun, konstitusion quruluşumuzun əleyhinə çıxış etsin. Belə yazılarsa, ziddiyyəti aradan qaldırmış olarıq.
Bayaq deyildi, 3 minə yaxın adam  xaricə təhsil almağa göndərilib. Orta Asiyada mollaların 95 faizinin, ümumiyyətlə, təhsili yoxdur. Amma bizdə ancaq bir dövlətdə deyil, başqa-başqa dövlətlərdə təhsil alırlar. Mənə elə gəlir ki, bundan asılı olmayaraq kim dövlət quruluşu əleyhinə təbliğat aparırsa, ona bunu qadağan etmək lazımdır. Mən bu təklifləri də təqdim edəcəyəm.
Hesab edirəm ki, əgər mənim ikinci təklifim keçərsə, Cinayət Məcəlləsinin 168.1.1-ci maddəsinə “xaricdə dini təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması qadağandır” sözlərinə ehtiyac qalmaz. Yəni o düzəlişə ehtiyac olmaz.
Vaxtım olduğu üçün əvvəlki qanuna dair bir neçə təklifimi səsləndirmək istəyirəm. Mən bilmirəm, o artıq qəbul olunub, amma 10.1.1-ci maddədə “dünyəvi” sözü artıqdır, istərdim, götürülsün. Eyni zamanda, 4.0.7-ci maddəyə “ekstremizm əleyhinə mübarizədə beynəlxalq əməkdaşlıq” sözləri artırılsın. 8-ci maddədə icra və polis orqanları tərəfindən sui-istifadənin qarşısını almaq məqsədi ilə “Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada dini ekstremizm əleyhinə aparılan xüsusi əməliyyat zamanı” sözlərindən sonra “zəruri hallarda” ifadəsi əlavə olunsun ki,  “dini ekstremistlərin həyatına, sağlamlığına və ya əmlakına zərər vurulmasına yol verilir” cümləsi kompensasiya edilsin. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Zahid Oruc.
Z.Oruc. Təşəkkür edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim. Müzakirələr  sübut edir ki, parlament din məsələsinə kifayət qədər həssas yanaşır və bu prosesin cəmiyyətdə öz yerini düzgün tapması üçün mühüm addımlar atır. Amma burada müzakirələrin əsas düyün nöqtəsinin xaricdə təhsillə bağlı olması başa düşüləndir. Çünki deyildiyi kimi, təkcə adət-ənənəni, ideologiyanı, o ölkənin quruluşunu, modelini yox, eyni zamanda, – Səudiyyə Ərəbistanında oxuyan, təbii ki, İranı qəbul etmir, İranda da oxuyan əksinə, –  o ölkələrin bir-birinə dini və siyasi münasibətlərini də  daşıyıb bura gətirirlər. Bu, mənfi haldır.
Burada ancaq ziyanlarından danışıldı. Bir qismi də əzadarlıq, göz yaşları, mərsiyəçilik, matəmçilik və sairi də gətirib. O da bir başqa mövzudur. Yaxşı ki, bu sosial şəbəkələr var və elə adamların o göz yaşlarını, fəaliyyətini ciddi şəkildə ictimai tənqid hədəfinə çevirirlər.
Xatırlayırsınızsa, 5-6 ay bundan əvvəl mən burada söyləmişdim ki, Bakı İslam Universitetində təhsil pulludur. Ona görə də bəzi adamlar xaricdən bizə yazırlar ki, siz niyə bizi casus kimi tanımaq istəyirsiniz? Bizim bu ölkəyə, bu xalqa bağlılığımız sizdən az deyil. O universitetdə təhsili pulsuz edin, biz də gələk, orada oxuyaq. Bilirsiniz ki, bir sıra ölkələrdə din təhsili pulsuzdur.
İkinci, doğrudan da, 3 min insanı çıxdaş edə bilmərik. Ola bilər, kimsə desin ki, bəli, onlar elmi fəaliyyət apara, ekranda dini diskussiyalara qoşula bilər və sair. Biz yalnız ayin icra etməyi onlara qadağan edirik. O üç min adamımızın hamısını az qala xarici təsir qruplarının nümayəndəsi kimi tanımamağımız üçün Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinə belə bir hüquq veririk ki, bu ayinləri icra etmək istəyən insanları hər hansı bir komissiyadan keçirib onları lisenziya ilə təmin edir.
Yeri gəlmişkən, xatırlayırsınızsa, vaxtilə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin arasında  müəyyən ziddiyyətlər var idi. Şükürlər olsun, bu problem həll olunub. Bizim sıralarımızdan gedən hörmətli Mübariz Qurbanlı həmin komitəyə rəhbər olandan bu yana çox mühüm addımlar atılmaqdadır. Deməli, bu məsələni də lisenziya ilə, sertifikatla və sairlə həll etmək mümkündür.
Mən istəyirəm ki, bir az düzgün başa düşülək. Bayaq ekstremizmlə  bağlı çox sərt fikirlər səsləndi. Amma biz sovet dövründə, ateist bir cəmiyyətdə yaşamırıq. Dinin üzərinə də bu şəkildə –  atributdur, atribut deyil deyə getmək olmaz. Adi bir futbol komandasının müxtəlif simvolları var. Biz qərar çıxarsaq da, inzibati metodlarla onların üzərinə getsək də, bizim iradəmizdən asılı olmayaraq müxtəlif dini simvollar, libaslar və sair var. Deyə bilərik ki, o ictimai yerlərdə olmasın. Amma “müxtəlif mərkəzlərin qarşısında olmasın” – demək tamamilə yanlışdır. Yəni biz  X əsrdən, XI əsrdən bu yana islam adına gələn bayraqları qadağan etməklə düşünürük ki, guya onlar tamamilə sıradan çıxacaqdır. Mən  istəyirəm ki, bizim üçrəngli bayrağımıza sevgimiz məscidlərdə asılmış bayraqların  üzərinə getməklə müşayiət olunmasın. Bu bizim dünyəviliyimizi qətiyyən əngəlləmir. Biz o azadlıqları genişləndirdikcə bu bayrağın orada asılması bizə qətiyyən xələl gətirməyəcək.
Mən istəyirəm, başqa bir məsələ barəsində də danışım. Dini mərasimlər nədir? Bunun dəqiq açıqlığı “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunda verilməyib. Tale elə gətirir ki, hər kəsin ailəsində itkilər olur, müxtəlif mərasimlər qurulur. Bu mərasimləri yalnız Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi tərəfindən təyin olunmuş axundlar idarə etsin və sair demək doğru deyil. O ailələrin seçimi ilə müəyyənləşdirilən mollalar həmin məclisləri aparırlar. Biz onları ayin və ya mərasim adı ilə tanıyırıqmı? Nədir onların, ümumiyyətlə, statusu?
Başqa bir məsələ məscidlərlə bağlıdır. Bilirsiniz, məscidin hansı məzhəb adı ilə tikilməsindən asılı olmayaraq Allah evi hesab edirlər. Burada hörmətli Ziyafət müəllim də dedi, təəssüf ki, həmin məscidləri az qala siyasi partiya qərargahlarına döndəriblər. Amma 2166 məscidin cəmi 6-sı qeydə alınıb, hüquqi statusu tanınıbdır. Bunlar da elə bizim qeydə alınmamış partiyalar kimi mövcuddurlar. 9 milyon yarım insana düşən məscidlərin sayı dünyadakı kvotaya tamamilə uyğundur. Yəni Berlində yaşayan xristianların hamısına düşən kilsələrin sayı ilə bizim məscidlərimiz...
Sədrlik edən. Sağ olun. Hörmətli deputatlar, bugünkü iclasımızda  Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Mübariz Qurbanlı iştirak edir. Gəlin ona söz verək. Buyurun, Mübariz müəllim.
M.Qurbanlı, Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri.
Təşəkkür edirəm, hörmətli Ziyafət müəllim. Mən bütün deputatları, eyni zamanda, rəhbərlikdə olan sizləri parlamentə seçilməyiniz münasibəti ilə təbrik edirəm.
Burada, doğrudan da, çox maraqlı müzakirə gedir, müxtəlif təkliflər verilir. Mən, əsasən, 3-cü maddənin üzərində dayanmaq istəyirəm. Həqiqətən də, islam dinində “dini bayraq” anlayışı yoxdur. İslam dinində bayraqlar olub, lakin onlardan döyüş zamanı və sair istifadə olunubdur. Yaşıl bayraqdan istifadə olunub və bizim bayrağımızda da bu rəng var.
Mən burada səslənən çıxışlara istinadən belə bir təklif vermək  istəyirəm. Gəlin, onda belə yazaq: “ibadətgahlardan kənarda, ictimai yerlərdə dini şüarların və digər dini rəmzlərin nümayiş etdirilməsi qadağandır”. “Atribut” yazmayaq. Bu nəyə görə lazımdır? Bilirsiniz, dinlə bağlı müxtəlif tədbirlər keçirilə bilir və bəzi radikal, ekstremist qruplar bundan sui-istifadə edirlər. Orada müxtəlif atributlar, şüarlar, rəmzlər nümayiş etdirirlər. Bunun qabağı alınmalıdır. Başqa ölkələrdə də  bu cür qadağalar var.
Onun arxasınca yaza bilərik ki, dini mərkəz və ibadət yerlərində Azərbaycan Respublikasının bayrağından başqa digər bayraqların asılmasına icazə verilmir. Bunu hüquqi dildə ifadə edə bilərik. Məsələn,  müsəlman ölkələrinin bəzilərində dini ibadət yerlərində, məscidlərdə və sairdə həmin ölkələrin milli bayraqları asılır. Biz bunu  belə yaza bilərik. Onda o bayraq anlayışı buradan çıxır, çünki bu bayraq söhbəti təkliflərdən göründüyü kimi, doğrudan da, məntiqlidir. Kim müəyyənləşdirib ki, bu dini bayraqdır, niyə dini bayraq sayılır və yaxud sayılmır? Biz yazsaq ki,  ibadət yerlərində yalnız Azərbaycan Respublikasının bayrağı asıla bilər, onda bu məsələni də həll etmiş olarıq.
Dini təhsillə bağlı bir neçə kəlmə demək istəyirəm. Əvvəla, qanunun geriyə tətbiqi yoxdur, biz bunu hamımız bilirik. İndiyə qədər təhsil alanlara bu şamil edilməyəcək, bu, bəlli məsələdir. Amma niyə indi bu belə kəskin şəkildə qoyulubdur? Hazırda Azərbaycandan kənarda dini təhsil alanlar var. Mən bu say üzərində dayanmaq istəmirəm və getdikcə  adamlar həvəslənirlər, gedirlər. Bunun qarşısını almaq üçün müxtəlif yollar düşünülübdür. Ən yaxşı yol Azərbaycanda ödənişsiz dini təhsillə bağlı verilən təklifdir. Xarici ölkələrdə dini təhsil pulsuzdur, buna şirnikirlər. Onun qarşısını bu cür almaq lazımdır.
Digər tərəfdən, məsələ belə kəskin qoyulanda xaricə təhsil almağa gedənlərin valideynləri, digərləri artıq başa düşürlər ki, bu təhsilin  heç bir əhəmiyyəti olmayacaq. 17–18 yaşlarında bir gənc gedib hansısa bir ölkədə 6–7 il təhsil alır. Aydın məsələdir ki, 17–18 yaşındakı  adam  dini təhsil ideologiyaya bağlı olduğuna görə getdiyi ölkənin bütün dəyərlərini qavrayır və qayıtdıqdan sonra onları burada da təkrarlamaq istəyir.
Qanuna 2009-cu ildə düzəliş edilibdir ki, yalnız Azərbaycanda təhsil alanlar. Sonradan bundan da çıxış yolunu tapmışdılar. Burada eyni vaxtda qiyabi təhsil alırdılar və müxtəlif yerlərə təyin edilirdilər. Bu dəyişiklik onun qabağını almağa kömək edir və eyni zamanda, gələcəkdə bu cür təhsil almağa həvəslənənlərə birmənalı şəkildə bildirilir ki, yalnız Azərbaycanda təhsil alsanız, müxtəlif dini xarakterli yerlərdə çalışa bilərsiniz. Bu, vacibdir və əlbəttə ki, keçici xarakterdə ola bilər. Sonrakı mərhələlərdə  biz, ola bilər ki, ilkin təhsilini Azərbaycanda almış və burada müəyyən müddət işləmiş şəxslərin xarici dini mərkəzlərdə  təhsilini artırmaları üçün müəyyən göndərişlər tətbiq edə bilərik. Bu, sonrakı mərhələdir. İndiki şəraitdə isə belə bir qəti mövqe nümayiş etdirilməlidir. Sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun, Mübariz müəllim. Mən elə hesab edirəm ki, Mübariz müəllim komitənin sədri kimi bu məsələyə aydınlıq gətirdi, öz fikrini, mövqeyini bildirdi.
Burada Tahir  Kərimlinin təklifləri də oldu. Tahir müəllim, əslində, Sizin təklifləriniz elə burada yazılanların eynidir, sadəcə, yanaşma bir az başqa cürdür. Yəni Siz də etiraz etmirsiniz ki, onlar yalnız Azərbaycan vətəndaşları olsunlar. Sadəcə, ifadə formasını bir az başqa cür təklif etdiniz,  ona baxmaq olar, etiraz etmirəm. Amma ümumi fikir bu oldu ki, dini ayin və mərasimlər yalnız Azərbaycanda dini təhsil almış vətəndaşlar tərəfindən aparılsın. Bu fikir qəbul olundu, ona görə  hesab edirəm ki, bunu uzatmağın mənası yoxdur.
Xahiş edirəm, qanun layihəsinə münasibətinizi bildirəsiniz.

Səsvermənin nəticələr (saat 14.13 dəq.)
Lehinə 92
Əleyhinə 1
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 93
Nəticə: Qəbul edildi
    
Qəbul edildi, sağ olun.
Hörmətli deputatlar, artıq nahar fasiləsindən 14 dəqiqə keçib. Bir-iki qanun layihəmiz qalıb,  əgər etiraz etmirsinizsə, işimizi fasiləsiz  yekunlaşdıraq. Etiraz yoxdur?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Onda davam edirik. Növbəti məsələ “Polis haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədədir. Komitə sədri Əli Hüseynli, buyurun.
Ə.Hüseynli. Çox sağ olun. Hörmətli Ziyafət müəllim, bilirsiniz ki, vaxtilə “Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında” Qanun qəbul olunmuşdur. Biz “Dini ekstremizmlə mübarizə haqqında” Qanunu da artıq parlamentdə qəbul etdik. Bununla əlaqədar “Polis haqqında” Qanunun “Polis tərəfindən fiziki qüvvənin, xüsusi vasitələrin və ya odlu silahın tətbiqi” adlı 26-cı maddəsinə bir təklifimiz var. Bura yeni 5-1-ci maddə əlavə edilir: “Terrorçuluq və ya dini ekstremizm, yaxud dövlətin Konstitusiya quruluşunun zorla dəyişdirilməsi ilə bağlı cinayətlərin qarşısı alındıqda”. Məncə, ictimaiyyətimiz də, parlament də bu cür  cinayət əməli törədilən zaman polisin onun qarşısını almaq məqsədi ilə fiziki qüvvədən, xüsusi vasitədən və odlu silahdan istifadə etməsinin əleyhinə olmaz. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Çox sağ olun, Əli müəllim. Biz artıq “Dini ekstremizmə qarşı mübarizə haqqında” Qanunu qəbul etdik. Hörmətli deputatlar, “Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında” Qanunumuz da var. Həmin  qanunda da göstərilir ki, polis hansı vasitələrdən istifadə etməlidir və bu da tamamilə normaldır. İndi bunu müzakirə etməyə ehtiyac varmı?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Xahiş edirəm, münasibətinizi bildirəsiniz.

Səsvermənin nəticələr (saat 14.15 dəq.)
Lehinə 87
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 87
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun.
Növbəti məsələ Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqındadır. Əli müəllim, buyurun.
Ə.Hüseynli. Çox sağ olun. Hörmətli Ziyafət müəllim, Cinayət Məcəlləsinə təklif olunan yeni 168-1-ci maddə “dini ayin və mərasimlərinin aparılması tələblərini pozma” adlanır. Bu maddənin dispozisiyası bundan əvvəl müzakirə edib qəbul etdiyimiz “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunla birbaşa bağlıdır.
Burada suallar səslənmişdi, mən də onunla bağlı bir arayış vermək istəyirəm. Nə o qanun, nə də bu Cinayət Məcəlləsinə edilən əlavə kiminsə xaricdə təhsil almasına qarşı yönəlmir. Sadəcə, biz qanunda müəyyənləşdirmişik ki, islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılmasını ancaq Azərbaycanda təhsil almış şəxslər həyata keçirə bilərlər. Yəni bizim konstitusion təhsil hüququ, dini təhsillə heç bir işimiz yoxdur. O təhsili alanlar başqa işlərlə, elmi fəaliyyətlə məşğul ola bilərlər, amma dini mərasimlərin aparılması barədə düşünən insan bilməlidir ki, o burada təhsil almalıdır. Məncə, bu çox normaldır, bu barədə fikirlər də söyləndi. Bu pozularsa, onda 2000 manatdan 5000 manatadək miqdarda cərimə və ya bir ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə cəzası təklif olunur.
Bu maddənin ikinci bəndində isə əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs tərəfindən dini təbliğatın aparılmasına görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulur. Məncə, bu təbiidir, çünki əcnəbi və yaxud da vətəndaşlığı olmayan şəxs, ümumiyyətlə, bu işlə məşğul olmalı deyil. Bu əməllər təkrar  və ya qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə isə burada cəza daha da sərtləşdirilir, 2 ildən 5 ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə cəzası tətbiq edilir. Məncə, söylədiyimiz bu fikirlərin fonunda o sanksiyalar bu cinayət əməllərinə adekvatdır. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Əli müəllim, təşəkkür edirəm. Mən  Əli müəllimlə tam razıyam. Bayaq Zahid Oruc bu məsələni qeyd etdi, mən, əslində, ona münasibət bildirməli idim. Qeyd olundu ki, xaricdə oxuyan 3 minə yaxın insanın taleyindən söhbət gedir. Əlbəttə, belə çıxmasın ki, onlara qarşı burada hücum təşkil olunub. Qətiyyən belə deyil. Əli müəllim tamamilə doğru deyir, o insanlar elmi müəssisələrdə, dini qurumlarda işləyə bilərlər. Hətta dövlət orqanlarında işləyənlər də var. Sadəcə, dini ayin və mərasimlərin aparılmasından söhbət gedir, qalan yerlərdə işləyə bilərlər, problem yoxdur. Onların içərisində bilikli, savadlı, ağıllı insanlar var. Yəni bu başqa cür yozulmasın, başa düşülməsin. Tahir müəllim, sualınız var? Buyurun.
T.Kərimli. Hörmətli Əli müəllim, soruşmaq istəyirəm. Niyə bu başqa dinlərə deyil, yalnız islam dininə aiddir? Birinci sualım budur. İkincisi,  əgər o, başqa sahələrdə işləyə bilərsə, dini təhsil almaq bunun üçündürsə, niyə 24-cü maddədə bu qorunub saxlanılır? Xahiş edirəm, bu iki suala cavab verin.
Sədrlik edən. Tahir müəllim, o suala, icazənizlə, mən cavab verim. Əslində, “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanuna dəyişiklik edilərkən o suala cavab verilməli idi. Məsələ qalxmadı, ona görə də cavab verilmədi. Niyə islam dinindən söhbət gedir? Bayaq qeyd etdik ki, islam dini üzrə Azərbaycanda kadrlar hazırlayan iki ali məktəb var – BDU-nun İlahiyyat fakültəsi, bir də, İslam Universiteti. Amma  xristian, yəhudi dinləri üzrə Azərbaycanda mütəxəssis hazırlayan məktəblər yoxdur. Xəzəryanı yepiskop kadr lazımdırsa, istər-istəməz onları ya Sankt-Peterburq Ruhani Akademiyasından, ya da Moskva Ruhani Akademiyasından dəvət etməlidir. Onların burada dini kadrlar hazırlayan ali məktəbləri olmadığına görə onları yaza bilmirik. Əgər olsaydı, əlbəttə, o, bütün dinlərə şamil olunacaqdı. Ona görə hesab edirəm, burada heç bir ayrı-seçkilikdən söhbət getmir, xahiş edirəm, bunu düzgün qəbul edin. Nə təklif olacaq?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Onda, xahiş edirəm, münasibətinizi bildirin. 

Səsvermənin nəticələr (saat 14.20 dəq.)
Lehinə 94
Əleyhinə 0
Bitərəf 1
Səs verməd 0
İştirak edir 95
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun.
Növbəti məsələ Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqındadır. Əli müəllim, buyurun. 
Ə.Hüseynli. Çox sağ olun. Hörmətli Ziyafət müəllim, İnzibati Xətalar Məcəlləsinin  51-ci maddəsində uşaqların təlim və tərbiyə vəzifələrinin valideynlər və ya onları əvəz edən şəxslər tərəfindən yerinə yetirilməməsinə görə inzibati məsuliyyət nəzərdə tutulur. Vurğulamaq istəyirəm, komitənin iclasından sonra bir sıra təhsil ekspertləri bizim  51-ci maddəyə etdiyimiz yeni təklifi tənqid edirlər ki, necə ola bilər, valideyn hansısa bir əmələ görə cəzalandırılsın. Demək istəyirəm ki, belə bir maddə,  belə bir valideyn məsuliyyəti bizim İnzibati Xətalar Məcəlləsində var.
Bizim təklif etdiyimiz əlavədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiy səbəblər istisna olmaqla, – çünki belə səbəblər ola bilər, deyək ki, nazirlik və yaxud hökumətin qərarından hansısa bir səbəb oldu, –  dünyəvi icbari ümumi orta təhsil üzrə dərs gününün şagird tərəfindən bir ay ərzində 7 gündən çox buraxılmasına görə 100 manat miqdarında cərimə təklif olunur. Bu məsələni dini ekstremizmə qarşı mübarizə kontekstində  təklif etməyimizə baxmayaraq, hesab edirəm ki, təhsildə nizam-intizam, tədrisin keyfiyyəti üçün səmərəli bir üsuldur. Əminəm ki, həm valideynlər, həm şagirdlər, həm də təhsil işçiləri bu təklifi müsbət qarşılayacaqlar. Çox sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun, Əli müəllim. Bu yazılanlar qanunu bəyənir, yoxsa, həqiqətən, çıxış etmək istəyənlərdir?
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Mən belə başa düşdüm ki, bəyənirsiniz.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Balaca bir dəyişiklik üçün bu qədər çıxışa yazılmağın nə mənası var? Elmira Axundova.
E.Axundova. Çox sağ olun, Ziyafət müəllim. Mən başa düşürəm ki, bu dəyişikliklər zərurətdən irəli gəlir, çünki davamiyyət məsələləri xüsusilə  Bakıda və Bakının ətraf kəndlərində aşağı səviyyədədir. 10-cu və 11-ci sinif şagirdləri, demək olar ki, məktəbə getmirlər, repetitorlara üstünlük verirlər. Ona görə də davamiyyət məsələləri ilə ciddi məşğul olmaq lazımdır. Lakin belə üsullamı? Məncə, cərimə də olsa, pul məsələsini məktəb mühitinə gətirmək məqsədəuyğun deyil. Onsuz da Təhsil Nazirliyinin indiki rəhbərliyi rüşvət, valideynlərdən pul yığmaq və bu kimi digər neqativ hallara qarşı ciddi mübarizə aparır.
İndi gəlin, baxaq ki, 100 manat məsələsi ortaya atılanda nə mənzərə yarana bilər? Yəqin ki, yuxarı siniflərdə imkanlı valideynlər əvvəlcədən məktəb müdiriyyətinə cərimələr ödəyəcək ki, övladı repetitorların yanına rahat gedə bilsin. İmkansız hədəf olacaq və cərimələnəcək. Əgər ailədə  pul yoxdursa və o cəriməni ödəyə bilməyəcəksə, onda nə edəcəyik? Şagirdi məktəbdən qovacağıq? Budur əsas sual.
Fikrimcə, davamiyyətin aşağı olmasını cərimələrlə həll edə bilməyəcəyik, bunun səbəbləri ilə mübarizə aparmaq lazımdır. Nəyə görə özəl məktəblərdə, məsələn, İngilis-Azərbaycan məktəbində, Heydər Əliyev adına müasir təhsil kompleksində davamiyyət yuxarıdır?  Çünki o məktəblərdə müəllimlər özləri şagirdləri ali məktəblərə xüsusi proqramlar üzrə hazırlayırlar. Dövlət məktəblərinin bir çoxunda isə müəllimlər yuxarı siniflərdə, demək olar ki, dərs keçmirlər, çünki özləri repetitorluq edirlər. Bu, ümumiyyətlə, böyük bir problemdir, böyük bir bəladır. Məncə, çıxış yolu məktəblərdə təhsilimizin səviyyəsinin, müəllimlərin məsuliyyətinin, eyni zamanda, maaşların qaldırılmasındadır. Məktəbdə mühit dəyişməlidir. Şagirdlər əmin olmalıdırlar ki, bütün lazımi bilikləri oxuduqları doğma məktəbdə dərs zamanı ala bilərlər. 
Cərimələrə gəlincə, gəlin, 100 manat əvəzinə ali məktəblərimizdən nümunə götürək. Burada keçmiş rektorlar oturublar. Bildiyimə görə, orada əgər tələbə dərslərin 25 faizini buraxıbsa, onu, sadəcə, ya imtahana buraxmırlar, ya da kursda saxlayırlar. Sovet vaxtında bizdə də belə bir təcrübə var idi. Davranışdan 2 alanda eyni sinifdə qalıblar. Deməli, bizdə də rüb və ya il ərzində dərslərə az gələn şagirdi eyni sinifdə saxlamaq, imtahanlara buraxmamaq olar.
Pul cərimələri bir sıra neqativ halların çoxalmasına, alverə gətirib çıxaracaq. Bunun əvəzində biz qız uşaqlarını məktəbə qoymayan,  evdə saxlayan valideynlərə qarşı ciddi ölçülər götürək. Bunlara qarşı müxtəlif inzibati tədbirlər, hətta həbs edilməyə qədər ölçülər götürülməlidir. Əsas budur, valideynlər günahkardır. Özü də  orada yazırsınız ki, şagird cərimə edilsin. Şagirdin pulu var ki, 100 manat cərimə versin? Ora, heç olmasa, yazılmalıdır ki, valideynlər vasitəsi ilə. Xahiş edirəm, bu dəyişikliyin üzərində ciddi dayanaq və onun qəbuluna tələsməyək. Bu mənim qəti mövqeyim, fikrimdir. Sağ olun.
Sədrlik edən. Bahar xanım, buyurun.
B.Muradova.  Mən hesab edirəm, çoxumuz başa düşürük ki, bu  dəyişiklik bura nə üçün gəlib.  Bunu vacib edən bir sıra səbəblər var. O səbəblər də hər birimizi narahat edir və onları ayrıca, başqa səbəblərlə əlaqəsiz şəkildə götürmək  düzgün olmazdı. Bu hadisələri, bu nəticələri, ortadakı bu vəziyyəti ən müxtəlif səbəblər, bəzi hallarda sosial problemlər doğurur. Ailə, valideynlər uşaqlarını məktəbə göndərməkdənsə onu həyətyanı sahədə işlədir, mal-qaraya baxdırır və hesab edir ki, o imkanlarını ailədəki vəziyyəti düzəltməyə sərf etməlidir.
Bəzi hallarda, həqiqətən də, təhsildən tamamilə başqa məqsədlər üçün yayındırmalar olur. Özünün məşğul olduğu qanunazidd əməllərə uşağını şərik edir, ona bu və ya digər cinayət hallarına gətirib çıxara bilən peşə öyrədir. Çox təəssüf ki, belə hallar da var. Bir sıra hallarda valideyn təhsilin vacibliyini qəbul etmir və hesab edir ki, övladı heç oxumasa yaxşıdır. “Övlad mənimdir, oxutmuram” – bu cür düşünənlər də var. Bir sıra hallarda uşaqlara dünyəvi təhsili deyil, dini baxışları təlqin etməyə daha üstünlük verirlər. Bir sıra hallarda erkən nikahlara cəlb edirlər və sair.
Çoxsaylı səbəblər var, biz onları aradan qaldırmaq üçün bir mexanizm fikirləşməliyik. Müasir dövrdə demokratik cəmiyyətlərdə daha çox təsir göstərə bilən mexanizmlər cərimələr, maddi cəhətdən məsuliyyətə cəlbetmələr hesab olunur. Biz birinci dəfə deyil ki, hansısa əməllərə görə cərimələr  tətbiq edirik. Azərbaycan qanunvericiliyində müxtəlif əməllərə görə kifayət sayda administrativ tədbir üsulu kimi cərimələr tətbiq olunur.
Əlbəttə ki, 18 yaşına, həddi-büluğa çatmamış uşağın qəyyumu kimi onun valideyni götürülür. İstənilən məsələdə o qəyyum kimi uşağın törətdiyi əmələ görə cavabdehlik və valideyn məsuliyyəti daşıyırsa, nəyə görə təhsil məsələsində biz  onu bu məsuliyyətdən azad etməliyik? İcbari təhsil təkcə dövlətin borcu deyil, həm də valideynin məsuliyyətidir. Ona görə də biz bu cəriməni valideynə yönəldirik. Siz, bilmirəm, nəyə görə belə anladınız, burada belə bir məqam varsa ki, onun valideynə aidliyi dəqiq bilinmir, bu barədə təklif vermək olar. Amma söhbət hansısa bir uşağın cərimə olunmasından getmir. Uşağın maddi vəsaiti haradandır ki, o cərimələnsin? Yaxud da o cərimələrin məktəb rəhbərliyinə verilməsindən,  məktəbin hansısa ehtiyaclarının ödənilməsindən də söhbət getmir. İnzibati cərimələrin hara ödənildiyi bəllidir. Ona görə belə fikirlər səsləndirmək, hesab edirəm, düzgün deyil. Biz əgər, doğrudan da, təhsilin inkişafını və hər kəsin təhsilə cəlb olunmasını istəyiriksə, onun mümkün mexanizmlərindən istifadə etməliyik. Burada qeyri-adi məsələlər axtarmağa ehtiyac yoxdur.
O ki qaldı təhsil ekspertlərinin fikrinə, mən də onların bu cür düşünməsinə təəccüb etdim. Ardıcıl olaraq televiziya ekranlarından müxtəlif verilişlərdə öz mövqelərini ifadə edənlər həmin təhsil ekspertləri deyilmi? Biz bu dəyişikliyi verəndə məhz elə bu fikirləri nəzərə almışıq. İndi bəlkə bir neçəsinin fərqli fikirləri ola bilər, amma əksəriyyət qəbul edirmi ki,  elə həmin sosial şəbəkələr vasitəsilə İŞİD-in cəlb etdiyi ailə, valideyn öz 3 yaşlı uşağını əyləşdirib ona dovşan kimi evdə oturmayın, gəlin, burada döyüşün, burada dalaşın çağırışı edir. Bu valideyn  məsuliyyətə cəlb olunmalı deyil?
Yaxud da 9 yaşında uşağın “30 min polis gəlsə də, biz buradan getməyəcəyik, Tahir Bağırzadəni azad edəcəyik”  fikirlərini səsləndirməyə rəvac verən kimlərdir? Onun valideynləri, onların  dost-tanışları, həmin meydanda buna əl çalan böyüklər, yeri gələndə “ağsaqqalam” deyənlər. Ona görə də hesab edirəm, bu məsələlərdə bir az ciddi olmaq lazımdır və bu hadisələr bizə çox şey öyrətməlidir. Mən hesab edirəm ki, valideyn məsuliyyətini artırmaq üçün təklif olunan bu mexanizm normaldır. Gəlin, səs verək, qəbul edək. Sağ olun.
Sədrlik edən. Sağ olun. Qüdrət Həsənquliyev.
Q.Həsənquliyev. Təşəkkür edirəm, Ziyafət müəllim. Çalışacağam, çox qısa çıxış edim, çünki bilirəm, hamı yorulub. Bahar xanımın fikirləri ilə yüzdə-yüz bölüşürəm. Hamımız bilirik ki, Azərbaycanın bəzi bölgələrində, o cümlədən Nardaranda qız uşaqlarını 4-cü sinifdən məktəbə buraxmırlar. Cənub rayonlarında belədir, bunu hamımız bilirik. Bilirik ki, bu uşaqları da guya hansısa dini inanclara, ideoloji məsələlərə, pis  formalaşmış adət-ənənələrə, təsəvvürlərə görə buraxmırlar. Biz bunun burada   qarşısını alırıq. Söhbət uşaqların təhsildən yayındırılmasından gedir.
Gəlin dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrini, Amerika Birləşmiş Ştatlarını, Almaniyanı, Fransanı götürək və onların təcrübəsini öyrənək. Elmdə, təhsildə ən yüksək nailiyyətlər əldə etmiş ölkələri götürsək görərik ki, valideynlər hətta valideynlik hüququndan məhrum olunurlar, uşaqlar dövlət himayəsinə götürülüb məktəbə göndərilirlər. Valideyn uşağı təhsildən yayındıranda ciddi cərimələr tətbiq edirlər. Uşağı təhsil almağa qoymayanda da başqa problemlər ortaya çıxır.
Biz bundan öncəki iclasda bir məsələni müzakirə edirdik. Çox sağ olsun, hörmətli Ziyafət müəllim  vətəndaşlıqdan məhrum etməklə bağlı mənim fikirlərimə əks arqumentlərlə cavab verdi. Amma insanın ziyalılığı, tərbiyəsi çatmayanda, qərəzli, savadsız, mövqeyi zəif olanda o, opponentə, onun şəxsiyyətinə hücum edir. Mən deməzdim ki, hörmətli Əli müəllimdə belə problemlər var, amma Əli müəllim məni cəmiyyəti çaşdırmaqda ittiham etdi. Əli müəllim, təxribatçılar cəmiyyəti çaşdırır. Yaxşı olardı ki, əks arqumentlər söyləyəsiniz. Uzun illərdir, yaxşı münasibətlərimiz var, bir komitədə çalışırıq. Sizə sığışdırmadığım, yaraşdırmadığım üçün deyirəm ki, siz məni cəmiyyəti çaşdırmaqda ittiham etməmişdən öncə gərək bir düşünəydiniz.
Mən başqa cavab vermirəm, hesab edirəm, dediklərim kifayətdir. Ona görə də cəmiyyət savadlı olmalıdır. Dediyim kimi, savadlı insanlar  Konstitusiyaya, qanunlara söykənən mükəmməl cəmiyyət qura bilirlər və o cəmiyyətdə də insanlar şad-xürrəm həyat yaşayırlar. Sağ olun. 
Sədrlik edən. Sağ olun, Qüdrət müəllim. Bir məsələni də əlavə etmək istəyirəm. Hörmətli deputatlar, bu cərimənin yazılması o anlama gəlməsin ki, biz kütləvi surətdə valideynləri cərimə etməyə çalışırıq. Xeyr, bu, əslində, çəkindirici, xəbərdaredici normadır. Allah etsin, bu norma tətbiq olunmasın. Amma bu valideyni çəkindirir, xəbərdar edir ki, uşağını təhsilə, elmə göndər. Göndərmirsən, gedir, xurafata, cahilliyə, cəhalətə yuvarlanır, ya da cinayətkar olur. Bunun mənası, məqsədi budur.
Biz həmişə fəxrlə demişik ki, Azərbaycanda savadlılıq 100 faizdir. Amma məlum olur ki, məktəbə getməyən uşaqlar var. Bu uşaqlar  məktəbə getməyəndə sabah müxtəlif təsir dairələrinə düşəcək. Bunun qarşısını almaq üçün nə isə etməliyik? Elmira xanim, mən demirəm ki, bu, 100 faiz çıxış yoludur. Amma yollardan biridir. Bunu tətbiq edək, uşaqları  məktəbə cəlb edək. 2-ci, 3-cü, 4-cü sinif şagirdi dərsdə olar da. Bunun başqa yerdə nə işi var? Məqsəd bundan ibarətdir. 
Əslində, bunu hamınız bilirsiniz. Nə dediyimi də başa düşürsünüz. Amma nədənsə baxıram ki, hamı danışmaq istəyir.
Yerdən. (Eşidilmir.)
Sədrlik edən. Xahiş edirəm, münasibətinizi bildirin.

Səsvermənin nəticələr (saat 14.35 dəq.)
Lehinə 91
Əleyhinə 0
Bitərəf 2
Səs verməd 0
İştirak edir 93
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun.
Nəhayət, gündəliyimizin sonuncu məsələsi “Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005–2015)” Azərbaycan Respublikasının yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar “Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə  qanun layihəsidir. Əli müəllim, buyurun.
Ə.Hüseynli. Çox sağ olun, hörmətli Ziyafət müəllim. Bu məsələ cənab Prezident tərəfindən təqdim olunub. Dekabr ayında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi qeyd olunacaq. Məhz buna görə cənab Prezident  tərəfindən Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi (2005-2015) yubiley medalının təsis edilməsi ilə əlaqədar  qanun layihəsi təqdim olunmuşdur. Qeyd edə bilərəm ki, bu medalın təsis edilməsi ilə bağlı  qanun layihəsi “Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında” Qanunun müddəalarının tələblərinə tam uyğundur və ümidvaram ki, parlament də Fövqəladə Hallar Nazirliyinin 10 illiyi ilə əlaqədar yubiley medalının təsis edilməsini dəstəkləyəcək.
Sədrlik edən. Bilirsiniz ki, bizim bu qəbildən qanun layihələrimiz olub. Ona görə xahiş edirəm, qanun layihəsinə münasibət bildirək.

Səsvermənin nəticələr (saat 14.37 dəq.)
Lehinə 95
Əleyhinə 0
Bitərəf 0
Səs verməd 0
İştirak edir 95
Nəticə: Qəbul edildi

Qəbul edildi, sağ olun. Bununla da iclasımız sona çatır. Növbəti iclasın tarixi barədə sizə məlumat veriləcək. Sağ olun.